“Təsdiq edirəm” Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Naziri O. Şirəliyev
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Prioritetlər 2013 1. PSS-də məcburi monitorinq və hesabat proseduralarının tətbiqi 2. Klinik psixoloqlar və sosial işçilərin PSS-ə inteqrasiyası 3. PSS-də informasiya sisteminin yaradılması 4. Erkən müdaxilə xidmətlərinin yaradılması
38 5. Ambulator psixiatriya müəssisələrində çoxixtisaslı yanaşmanın tətbiqi Prioritetlər 2014 1. PSS-də xidmətlərin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi və son nəticələr üzrə indikatorların tətbiqi 2. Psixiatriya müəssisələrinin maddi-texniki vəziyyətinin yaxşılaşdırılması 3. Ağır psixi pozuntuları olan şəxslərə sosial yardımın yaxşılaşdırılması 4. Ağır psixi pozuntuları olan şəxslərin ailələri ilə iş aparılmasının təşkili Prioritetlər 2015 1. Psixi pozuntuların profilaktikasına yönəlmiş proqramların həyata keçirilməsi 2. Elmi tədqiqatların aparılması 3. PSS-də 5 illik planın yerinə yetirilməsi nəticələrinin qiymətləndirilməsi və yeni planın hazırlanması
39 40
Sənədlərin siyahısı 1. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı – Dünyada səhiyyənin vəziyyəti haqqında hesabat, 2001. Psixi sağlamlıq: yeni anlayış, yeni ümid. WHO, Geneva, 2001 2. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı – Tövsiyələr. "Psixiatriya yardımı haqqında qanun: on əsas prinsip" Cenevrə, 1996 3. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı – Tövsiyələr. "Psixi pozuntuları olan şəxslərin hüquqlarına dəstək verilməsi haqqında təlimatlar" Cenevrə, 1996 4. Ümumdünya Psixiatriya Assosiasiyası – "Psixiatriya praktikasında etik standartlar" üzrə Madrid Bəyannaməsi. Madrid, 1996-cı il 5. Psixi sağlamlığın qorunması üzrə Avropa Bəyannaməsi: Problemlər və onların həlli yolları. Helsinki, 2005 6. "İşgəncələrin, qeyri-humanist və ya təhqiredici rəftarın, yaxud cəzanın qarşısının alınması" üzrə Avropa Konvensiyası. Strasburq, 1987 7. Psixi sağlamlığın qorunması üzrə Avropa Fəaliyyət Planı: Problemlər və onların həlli yolları. Helsinki, 2005 8. "Psixiatriya yardımı haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı, 2001 9. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı – Azərbaycan Respublikasında psixi sağlamlıq sistemi. Bakı, 2007 10. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı – BMT Baş Assambleyasının 46/119 saylı 17.12.91 tarixli Qətnaməsi "Psixi xəstəlikləri olan şəxslərin müdafiəsi və psixiatriya yardımının yaxşılaşdırılması prinsipləri". Nyu-York, 1991 11. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı – BMT Baş Assambleyasının 44/25 saylı 20.11.89 tarixli Qətnaməsi "Uşaq hüquqlarının müdafiəsi haqqında konvensiya". Nyu-York, 1989
12. Avropa Şurasının Parlament Assambleyası – Tövsiyələr 1235 "Psixiatriya və insan haqları haqqında" Strasburq, 1994
TERMİNLƏRİN İZAHLI LÜĞƏTİ Ağır psixi pozuntu (severe mental disorder) – göstərilən 3 meyara uyğun gələn psixi pozuntu: 1) psixotik pozuntu diaqnozu; 2) ilk dəfə yardım üçün müraciət edilməsindən 2 ildən artıq vaxt keçməsi; 3) funksional adaptasiyanın aydın ifadə olunmuş pozulması (GAF üzrə <50 bal). Böhran mərkəzi (crisis center) – böhran vəziyyətlərinin yaranması hallarında qısamüddətli təcili yardım göstərən psixi sağlamlıq sistemi müəssisəsi. Çoxixtisaslı yanaşma (multidisciplinary approach) – psixi sağlamlığın müxtəlif sahələrini təmsil edən mütəxəssislər qrupu (psixiatr, klinik psixoloq, psixiatriya tibb bacısı, sosial işçi, reabilitoloq, fizioterapevt və s.) tərəfindən pasiyentə yardım göstərilməsi prosesi. Diplomdansonrakı təhsil (post-graduate education) – ali və ya orta təhsil müəssisəsini bitirmək haqqında diplom aldıqdan sonra mütəxəssisin aldığı təhsil. Bura internatura, rezidentura, ixtisasalma və ixtisasartırma kursları daxildir.
müddət davam edən və daha ağır gedişə keçməsinin qarşısını almaq məqsədilə, onların erkən aşkar edilməsi, diaqnostikası və müalicəsinə yönəlmiş kompleks tədbirlər.
tibbi və psixoloji tədqiqatlarda iştiraka cəlb edilmiş insanların hüquqlarının qorunması məqsədilə belə tədqiqatların aparılması ilə bağlı müraciətləri nəzərdən keçirən, onları müşahidə edən və icazə verən müstəqil qurum. Hadisənin idarə olunması (case management) – məlumatların toplanması, onların təhlili, strategiyanın müəyyən olunması və sosial yardım prosesinin müşayiət edilməsi vasitəsilə pasiyentə göstərilən yardım və xidmətlərin fərdi qaydada təşkili və koordinasiyasından ibarət olan sosial iş metodu (sinonimi – fərdi müşayiət). İcma əsaslı yardım (community-based care) – pasiyentlərə yaşayış yerlərində, tibb müəssisələrindən kənar müalicə və psixososial xidmətlərin göstərilməsi. İlkin tibbi yardım (primary health care) – ən vacib sağlamlıq problemləri, xəstəliklərin profilaktikası və onlarla mübarizə üsulları haqqında maarifləndirmə; rasional qidalanma, keyfiyyətli su təminatı və əsas sanitar tədbirləri aparılmasına dəstək vermə; ana və uşağın sağlamlığının qorunması, o cümlədən ailə planlaşdırılması; əsas infeksion xəstəliklərə qarşı immunlaşdırma; həmin rayon üçün endemik olan xəstəliklərin profilaktikası və onlarla mübarizə; yayılmış xəstəlik və travmaların müvafiq müalicəsi; əsas dərman vasitələri ilə təminat (ÜST)
edilməsinə ehtiyacı olan şəxslərlə belə bir korreksiyaya ehtiyacı olmayan şəxslərin birgə təhsili üçün xüsusi şərait yaradılması.
41 İnterpersonal psixoterapiya (Interpersonal Psychotherapy, IPT) – pasiyentin cari şəxsiyyətlərarası münasibətləri üzərinə yönəlmiş, depressiv pozuntuların müasir qısamüddətli psixoterapiyası üsulu.
xidmətlər alan şəxslər. Klinik protokol/rəhbərlik (clinical guideline/protocol) – müntəzəm yenilənən sənəd olub hər hansı bir xəstəlik, sindrom, klinik vəziyyət və ya klinik situasiya zamanı tibbi yardım göstərilməsi üzrə sübutlu təbabət prinsiplərinə əsaslanan tövsiyələrdən ibarətdir.
problemlərin anlaşılması və profilaktikasına, həmçinin psixoloji rifaha və şəxsiyyətin inkişafına dəstək verilməsinə yönəlmiş diplomlu psixoloq. Klinik psixoloq tərəfindən göstərilən xidmətlərə psixoloji testlərin aparılması, məhkəmə-psixoloji müayinə, məsləhətlər verilməsi, psixoterapiya, tədqiqatlarda iştirak, təlimkeçmə, psixi sağlamlığın qorunması üzrə proqramlara rəhbərlik daxildir. Koqnitiv-bihevioral terapiya (cognitive-behavior therapy, CBT) – neqativ fikirlərin və az adaptiv davranış formalarının aşkar edilməsi və aradan qaldırılmasına yönəlmiş, psixi pozuntuların müasir qısamüddətli psixoterapiyası üsulu.
xüsusi olaraq yaradılan, onların əmək şəraitinin təhlükəsizliyini və sosial sahədə məşğulluğunu təmin edən iş yerləri.
qərar qəbul etdiyini, müalicənin məqsədləri, müalicə tədbirlərinin həcmi, müalicənin faydası, ehtimal olunan risklər, həmçinin müalicədən imtina və onun dayandırılması imkanı barədə ona təqdim edilmiş informasiyanı tam şəkildə başa düşdüyünü bildirməsi. Psixiatr (psychiatrist) – psixiatriya üzrə ixtisaslaşma keçmiş və qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada psixi pozuntuları olan şəxslərin diaqnostikası və müalicəsi ilə məşğul olan həkim.
sahəsində hazırlıq keçmiş, ambulator və ya stasionar psixiatriya yardımı müəssisələrində çalışan tibb işçisi.
əmələ gələn, funksional adaptasiyanın pozulmasına gətirib çıxaran psixoloji və ya davranış simptomlarının geniş spektri ilə ifadə olunan psixi fəaliyyətin pozulması.
şəxslərin muxtariyyətinə və öz potensialını cəmiyyətdə realizə etməsinə köməklik göstərən, fiziki, əqli, psixoloji və sosial adaptasiyanın optimal səviyyəsini əldə etməyə və saxlamağa imkan verən proses.
42
43
istifadə olunan dərman vasitəsi. Psixotrop preparatlara neyroleptiklər (antipsixotiklər), antidepressantlar, anksiolitiklər (trankvilizatorlar), əhvalı sabitləşdirici dərmanlar və nootroplar aiddir.
əlaqə və PSS-də milli strategiyanın yerinə yetirilməsinin təminatı məsələlərinin həlli ilə məşğul olan qurum. PS üzrə Koordinasiya Şurasına fəaliyyəti psixi sağlamlığın qorunması ilə əlaqədar olan ayrı-ayrı nazirlik və idarələrin, həmçinin ictimai təşkilatların nümayəndələri daxil olur.
qorunması üzrə bütün sistemin inkişafının əsasını təşkil edən, özündə məqsəd, prinsip və təmayülləri birləşdirən, konkret qərarlar qəbul edilməsinə istiqamətləndirən sənəd.
Strategiyaya uyğun şəkildə həyata keçirilməli olan konkret tədbirlər toplusundan ibarət rəsmi dövlət sənədi.
zəruri olan vərdişlərin inkişafı və ya bərpa edilməsində psixi pozuntuları olan şəxslərə yardım edən tibb işçisi.
düşməsi, həmçinin yardımdan razıqalma və xəstəlik nəticəsində ailə üzərinə düşən yükün azaldılması kimi PSS-də fəaliyyətin effektivlik göstəriciləri.
edən və onlara psixososial yardım göstərən mütəxəssis. Digər mütəxəssislərdən fərqli olaraq sosial işçi yardımın tibbi deyil, sosial modelinə əsaslanır və bu zaman başlıca diqqəti psixi pozuntuları olan şəxslərin onları əhatə edən mühitdə adaptasiya olunması prosesinə yönəldir.
dəstək, o cümlədən ev təsərrüfatının aparılmasında kömək, təhlükəsizliyin təminatı, tibbi yardımdan istifadə imkanı alaraq, cəmiyyətdə müstəqil yaşamasına şərait yaradan mənzilin icarəyə verilməsi. Təşkilati-metodik Mərkəz (Organization Center on MH) – psixi sağlamlıq sistemində effektiv idarəetmə üçün məsuliyyət daşıyan, funksiyalarına strateji planlaşdırma, standart və normativlərin tərtib edilməsi, xidmət keyfiyyətinin monitorinqi və qiymətləndirilməsi daxil olan qurum. 2 2 2 0 0 0 1 1 1 1 1 1 - - 2 2 2 0 0 0 1 1 1 5 5 5 - - - c c c ü ü ü İ İ L L L L L L Ə Ə Ə R R R Ü Ü Ü Ç Ç Ç Ü Ü Ü N N N P P P S S S İ İ X X X İ İ S S S A A A Ğ Ğ Ğ L L L A A A M M M L L L I I Q Q Q S S S A A A H H H Ə Ə Ə S S S İ İ N N N D D D Ə Ə Ə F F F Ə Ə Ə A A A L L L İ İ Y Y Y Y Y Y Ə Ə Ə T T T P P P L L L A A A N N N I I - İ İ İ I İ İ I I. Psixi sağlamlıq sistemi və insan hüquqlarının qorunması sahəsində tənzimlənmənin yaxşılaşdırılması və sektorlararası qarşılıqlı əlaqənin inkişaf etdirilməsi Strategiya Fəaliyyət Məsul strukturlar İcra müddəti a) "Psixiatriya yardımı haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiqi və psixi pozuntuları olan şəxslərin könüllü hospitalizasiyası üzrə normativ sənədləri müəyyən etmək və işləyib hazırlamaq SN
b) Öz xoşu olmadan hospitalizasiya ilə bağlı məsələlərə məhkəmə qaydasında baxılması mexanizmini tətbiq etmək SN 2011 c) Psixiatriya stasionarında xəstələr üçün fiziki məhdudiyyətlər qoyulması və onların təcrid edilməsi ilə bağlı təlimatlar hazırlamaq SN 2011
1.1.1. Mövcud normativ sənədlərin "Psixiatriya yardımı haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun müddəalarına uyğun gəlməsinə təminat vermək ç) Psixiatriya yardımı göstərən bütün müəssisələrdə hospitalizasiyaya/ müalicəyə könüllü razılıq formaları işləyib hazırlamaq və tətbiq etmək SN 2011 a) Psixiatriya müəssisələrində psixi pozuntuları olan şəxslərin hüquqlarına riayət edilməsinin müntəzəm monitorinqi mexanizmini müəyyən edən normativ sənədlərin hazırlanması SN 2011 b) PS sahəsində insan hüquqlarına riayət edilməsi üzrə psixiatriya müəssisələrinin işçiləri, sosial işçilər, hüquq-mühafizə və məhkəmə sistemi nümayəndələri üçün treninqlər keçirmək SN 2011
hüquqlarına əməl edilməsinin və Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinin yerinə yetirilməsinin müntəzəm monitorinq sistemini tətbiq etmək c) PSS ilə bağlı insan hüquqlarının qorunmasının əsas prinsipləri və yardım göstərilməsində himayəçi yanaşmadan tərəfdaşlığa keçməyin təmin edilməsi üzrə dəyirmi masa tədbirləri keçirmək SN 2012
45 ç) Psixiatriya müəssisələrində insan hüquqlarına riayət edilməsinin müntəzəm monitorinqinin aparılması
d) PSS-də insan hüquqlarına riayət edilməsinin monitorinqini həyata keçirmək üçün peşəkar və hüquq müdafiə təşkilatlarının psixiatriya müəssisələrinə daxil ola bilməsini təmin etmək SN Daimi e) PSS-də vəziyyət haqqında illik hesabata insan hüquqları ilə bağlı informasiya daxil etmək SN 2011-2015 a) Psixi pozuntuları olan şəxslərin hüquqlarının qorunması sahəsində əməkdaşlıq haqqında Səhiyyə Nazirliyi, Ədliyyə Nazirliyi, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi, DİN, Ombudsman Aparatı arasında memorandumun imzalanması SN 2011
1.1.3. Psixi pozuntuları olan şəxslərin və onların ailə üzvlərinin hüquqi müdafiəsi sahəsində dövlət müəssisələrinin qarşılıqlı əlaqələrinə və beynəlxalq, peşəkar və qeyri- hökumət təşkilatları ilə əməkdaşlıqlarına dəstək vermək b) Psixi pozuntuları olan şəxslərin hüquqi müdafiəsi sahəsində dövlət idarələrinin beynəlxalq, peşəkar və qeyri-hökumət təşkilatları ilə əməkdaşlıq etmək SN daimi
Strategiya Fəaliyyət Məsul strukturlar İcra müddəti a) Koordinasiya Şurası yaratmaq və dövlət strukturları, peşəkar təşkilatlar və QHT nümayəndələrinin iştirakını təmin etmək* SN 2011
b) Psixi Sağlamlıq üzrə Koordinasiya Şurasının fəaliyyəti üçün normativ qaydalar işləyib hazırlamaq SN 2011
c) PSS-də Strategiyanın yerinə yetirilməsi və tövsiyələr verilməsi ilə bağlı Koordinasiya Şurasının müntəzəm iclaslarını keçirmək SN İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi 2011-cu ildən başlayaraq hər rüb a) PSS-də effektiv idarəetmə üçün məsuliyyət daşıyan PS üzrə Təşkilati-metodik Mərkəz / şöbə İSİM nəzdində yaratmaq (psixiatr - 1, tibb bacısı -1, iqtisadçı - 1, inzibatçı -1, texniki işçi - 1) SN 2011 b) PS üzrə Təşkilati-metodik Mərkəzin səlahiyyətləri, fəaliyyət üsulları və iş planını müəyyən etmək SN maliyyə-iqtisadiyyat şöbəsi 2011
1.2.2. Psixi sağlamlıq sistemində effektiv idarəetməni, strateji planlaşdırmanın həyata keçirilməsini və son elmi nailiyyətlərin praktikada tətbiq olunmasını təmin etmək c) Mərkəzin fəaliyyətinin maliyyələşdirilməsini təmin etmək
SN 2011
1.2.3. PSS mütəxəssisinin Etik Məsələlər üzrə Müşahidə Şurasının işində iştirakını təmin etmək a) PSS mütəxəssisini Etik Məsələlər üzrə yeni yaradılmış Müşahidə Şurasının tərkibinə daxil etmək (ictimai əsaslarla)
SN Etik Məsələlər üzrə Müşahidə Şurasının yaradılması zamanı
Strategiya Fəaliyyət Məsul strukturlar İcra müddəti a) Hər bir standart üçün meyarlar göstərilməklə, PSS-də xidmətlərin keyfiyyət standartları üzrə sənədlər işləyib hazırlamaq SN Dekabr 2013 b) PS müəssisələrinin akkreditasiyası proseduralarına yenidən baxmaq, onları tamamlamaq və tətbiq etmək SN Dekabr 2013 c) Keyfiyyət standartlarından istifadə etməklə PSS-də xidmətlərin müntəzəm monitorinqini aparmaq SN 2014-cü ilin yanvarından başlayaraq 1.3.1. SN tərəfindən PSS-də xidmətlərin keyfiyyətinin müntəzəm monitorinqini təmin etmək ç) İctimai sektor nümayəndələri tərəfindən PSS-də xidmət keyfiyyətinin müntəzəm monitorinqinin aparılmasına dəstək vermək SN daimi a) Psixi pozuntuların nəticələrinin (o cümlədən, intiharlar və əlillik) qeydiyyat formalarını təkmilləşdirmək SN Dekabr 2013
b) Son nəticələrin keyfiyyət indikatorlarını (ehtiyacların təmin edilməsi, həyat keyfiyyəti, xəstəliyin gətirdiyi yük, xidmətlərdən razı qalma) işləyib hazırlamaq və tətbiq etmək SN Dekabr 2013
Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|