ushbu holatga izoh berib, “Ikkinchi jahon urushining asosiy sababi 30 yillarda
yuzaga kelgan moliyaviy va iqtisodiy kelishmovchiliklar” – deya ta’kidlagan edi.
65
AQShda oltin standartini amal qilishi Evropaga nisbatan ikki yilga cho’zildi.
1933 – 1934 yillarda AQShning, “turg’unlikni oldini oladi” – degan teskari
siyosati tufayli oltin standarti amaliyotda to’xtatildi. Amerika fuqarolariga
mamlakatda (shu jumladan xorijda) oltinni ishlatish, olib yurish man etildi va
dollarli hisob – kitoblarni oltin bilan so’ndirish ta’qiqlandi. Lekin, 1934 yildan
keyin ham AQShda oltin standartining o’ziga xos yangi shakli amal qildi. Unga
asosan qadrsizlangan dollar 1/35 untsiya oltinga tenglashtirilib, oltin bilan chet el
hukumatlari va banklar talablari qondirilgan. Dollarning oltinga oz bo’lsada
bog’liqligi va Evropadagi tartibsizliklar hisobiga AQShga kirayotgan oltin hajmi
yanada ortdi.
Milton Fridman va Chikago maktabi vakillarining qarashlarida iqtisodiy va
siyosiy kamchiliklar mavjudligini 1930 yillardagi iqtisodiy tartibsizliklar ko’rsatib
berdi. Fridman va uning izdoshlari – erkin bozor sharoitida qanday taklif bilan
chiqishdi? Ularning qarashlari bo’yicha dastlab oltin standartidan voz kechish va
milliy valyutani chiqarish vakolati davlat ixtiyorida bo’lishi lozim edi. Ya’ni,
davlat tomonidan chiqarilgan ta’minlanmagan qog’oz pullar, qonuniy to’lov
vositasini bajarishiga erishish nazariyasini ilgari surilgan. Shundan co’ng dastlab
davlat qog’oz pullarni muomalaga chiqarishi va boshqa valyuta kurslariga nisbatan
tebranishiga imkon berish kerak. Bunda inflyatsiya darajasini belgilangan
me’yorda bo’lishini davlat tomonidan nazorati ta’minlanishi lozim edi. Lekin 1930
yillardagi jahon iqtisodiyotidagi tartibsizliklarni kelib chiqishi, aynan mamlakatlar
pul tizimini izdan chiqishi bilan bog’liq edi.
Shunday qilib, 30 yillarning ta’minlanmagan qog’oz pullariga asoslangan
pul tizimining ayanchli tajribasi va uni oqibatida yuzaga kelgan iqtisodiy tanglik
shuni ko’rsatdiki, ikkinchi jahon urushidan so’ng xalqaro iqtisodiy munosabatlarni,
xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi va kapital oqimini yo’lga qo’yish maqsadida
AQSh o’z oldiga jahon pul tizimini qayta tiklash vazifasini qo’ydi.
Dostları ilə paylaş: