– mijozning hisobvarag‘idan mablag‘larni boshqa manzilga o‘tkazish va kirim qilish
Markaziy bank tomonidan qa’tiy belgilangan to‘lov hujjatlari asosida hamda ulardagi
rekvizitlarni to‘liq to‘ldirilgan holda amalga oshiriladi;
– bank mijozning pul mablag‘larini o‘tkazish haqidagi topshirig‘ini uning hisobvarag‘ida
mablag‘ bo‘lgandagina qabul qiladi. Mijozning hisobvarag‘ida mablag‘ bo‘lmagan holatda uning
hisobvarag‘idan undirish to‘g‘risida inkasso topshiriqnomasi (o‘z vaqtida to‘lanmagan soliqlar
va Davlat byudjetiga o‘tkaziladigan soliqdan tashqari to‘lovlar (penya, jarimalar)ni undirib
olishda soliq idoralari tomonidan, byudjetdan tashqari fondlar – o‘z vaqtida to‘lanmagan
to‘lovlarni undirib olishda, agarda bu qonuniy hujjatlarda ko‘zda tutilgan holatlarda), to‘lov
talabnomalar kartoteka 2 ga kirim qilinadi va belgilangan tartibda to‘lovlar amalga oshiriladi;
– bank naqd pulsiz hisob – kitoblarni faqat mablag‘ egasining topshirig‘i asosida
belgilangan maqsadlar uchun o‘tkazadi, hisobvaraq egasining hisobida mablag‘lar yetarli
bo‘lmagan holatlar bundan mustasno;
– mablag‘lar to‘lovchining hisobvarag‘idan o‘chirilgandan so‘ng mablag‘ oluvchining
hisobvarag‘iga kirim qilinadi;
– to‘lovlarni amalga oshirish Markaziy bank tomonidan belgilangan naqd pulsiz hisob –
kitoblarning shakllarini qo‘llagan holda, tegishli to‘lov hujjatlari orqali amalga oshiriladi.
Naqd pulsiz hisob – kitoblarning shakli va to‘lovlarni amalga oshirishning tartibi tovar
sotuvchi va xizmatlar ko‘rsatuvchi tashkilot hamda uni sotib oluvchi o‘rtasida tuziladigan
shartnomada aniq va batafsil belgilab qo‘yiladi.
Bankda mablag‘larni kirim qilish yoki hisobdan chiqarish uchun asos bo‘ladigan
hujjatlarning elektron nusxalari mijozning hisobvarag‘i xizmat ko‘rsatadigan buxgalteriya
xodimi tomonidan imzolanadi hamda to‘lashga qabul qilish va to‘lash sanalari ko‘rsatilgan holda
o‘ziga biriktirilgan shtamp bilan tasdiqlanadi.
Yuqorida qayd etganimizdek, mamlakatimiz pul aylanmasi tarkibida naqd – pulsiz hisob
– kitoblarning ulushi ayrim mamlakatlarga nisbatan yuqoriroq miqdorni tashkil etadi.
Pul aylanmasi tarkibida naqd pulsiz hisob – kitoblar hajmini oshirishga qator omillar
ta’sir qiladi. Xususan:
1.Yuridik va jismoniy shaxslarning banklarga bo‘lgan ishonchining yuqoriligi. Agar
yuridik va jismoniy shaxslar banklarga nisbatan ishonchi yuqori darajada bo‘lmasa, banklarga
naqd pullarni topshirishga bo‘lgan moyilligi pasayadi, hisob – kitoblarni naqd pullarda amalga
oshirishga intiladi.
2.Iqtisodiyotda monetizatsiya koeffitsienti darajasining tegishli me’yori ta’minlangan
bo‘lishi lozim. Iqtisodiyotning yetarli darajada pul bilan ta’minlanganlik darajasi monetizatsiya
koeffitsienti asosida aniqlanadi. Monetizatsiya koeffitsienti mamlakat yalpi ichki mahsulotiga
nisbatan aniqlanib, xalqaro moliyaviy tashkilotlar va ekspertlarning fikrlariga ko‘ra uning
miqdori, o‘tish iqtisodiyoti sharoitidagi mamlakatlarda 45-60 foizdan iborat bo‘lishi lozim. Agar
mamlakatda monetizatsiya koeffitsienti ushbu miqdordan past bo‘lsa iqtisodiyotda pul
taqchilligi, tijorat banklarida likvid mablag‘lar va resurslarning yetishmasligi, kreditlar va
omonatlar bo‘yicha foiz stavkalarining yuqoriligi kuzatiladi. Bularning barchasi naqd pulsiz
hisob – kitoblar hajmiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi;
3.Tijorat banklarining resurslarga bo‘lgan ehtiyojining yetarli ravishda qondirilmasligi.
Ma’lumki, tijorat banklari tomonidan muomalaga chiqarilgan pullar o‘zining boshlang‘ich
nuqtasiga qaytib kelmasligi banklarning resurs bazasiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Buning
oqibatida tijorat banklarining real sektorni kreditlash uchun yo‘naltirayotgan resurslarning
taqchilligi, omonatlarga to‘lanadigan to‘lovlar miqdorining oshib ketishi, bu esa o‘z navbatida
naqd pulsiz hisob – kitoblar hajmini pasayishiga olib keladi.
Dostları ilə paylaş: