Kapitalistik
tuzumning
rivojlanishi
turli
mulkchilik
shakllarining
rivojlanishiga, moliyaviy mablag’larning alohida moliyaviy muassasalar ixtiyorida
markazlashuviga olib keladi. Ikkinchi jahon urushidan keyin ko’pchilik kapitalistik
mamlakatlarda ayrim banklarning milliylashtirilishi yuz berdi. Bu o’z navbatida
banklarning mulkiy, huquqiy, funktsiyasi, tabiati va boshqa qator mezonlari
bo’yicha tavsiflanishiga sabab bo’ldi.
Zamonaviy iqtisodiyotda banklar quyidagi mezonlar bo’yicha tavsiflanadi.
Mulkiy jihatdan – davlat banki, aktsiyadorlik banki, kooperativ bank, xususiy va xorijiy kapital ishtirokida qo’shma banklariga bo’linadi. Banklarni
mulkchilik nuqti nazardan tasniflanganda asosan ularning ustav kapitali tarkibida
kimning ulushi 51 foizdan yuqori bo’lsa, bank shu shaxslarning nomlarini oladi.
Masalan, bank kapitalining asosiy ulushi xususiy yoki kooperativ
tashkilotlar hissasiga to’g’ri kelsa, mazkur banklar xususiy yoki kooperativ bank
deya yuritiladi.
Davlat banklari kapitalining asosiy ulushi davlatga tegishli bo’ladi,
ko’pchilik mamlakatlarda mamlakat Markaziy banklari davlat banki hisoblanadi.
O’zbekistonda Tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy banki, Davlat – aktsiyadorlik Xalq
banki, aktsiyadorlik tijorat “Asaka” banklarning kapitali tarkibida asosiy ulush
davlatga tegishli bo’lganligi bois mazkur banklar davlat banklari hisoblanadi.
Mamlakatimizda aktsiyadorlik tijorat banklari sifatida, aktsiyadorlik tijorat
“Agrobank”ni, Aloqabank, Turonbank va boshqalarni keltirish mumkin.
Mamlakatimizda yopiq turdagi aktsiyadorlik tijorat banklari mavjud emas.
Xorijiy kapital ishtirokida qo’shma banklar mamlakat qonunchiligiga asosan
belgilangan miqdordagi ustav kapitali xorijiy ishtirokchilar tomonidan
shakllantirilsa mazkur banklar shu maqomga ega bo’ladi. Mamlakatimizda xorijiy
kapital ishtirokidagi banklarni tashkil etish O’zbekiston Respublikasining tegishli
qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi.