T. C. Ankara üN Đ vers đ tes
Yüklə 1,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.3.1.7
Uygun Koşul “Bir kişinin bir eylemi gerçekleştirmesi için ya da bir olayın olması için uygun koşulun (Die günstige Voraussetzung) mevcut olması ya da olmaması” (SCHULZ/GRIESBACH, 1982a: 137) können kiplik fiiliyle ifade edilir. 185 Der Wagen konnte schwer gefahren werden, weil es neblig war. Hava sisli olduğu için, araba güçlükle sürülebiliyordu. Yukarıdaki cümlede können, [-EbĐl] biçimbirimi ile ifade edilir. [-i]: Bağlama ünlüsü, [-yor]: Şimdiki zaman biçimbirimi, haber kipi, [-du]: Hikâye bileşik zaman biçimbirimi, [Ø]: Sıfır biçimbirimi. Çünkü, 3. tekil kişi eki almamıştır. Yukarıdaki cümlede sisli hava, araba kullanmak için uygun bir koşul değildir. Bu nedenle bu durumun açıklanması können fiiliyle yapılmıştır. Aynı zamanda [Arabayı sürmek güçlükle mümkün oluyordu.] şeklinde de bu durum ifade edilebilir. Können filinin genel olarak bilmek, kavramak, anlamak; yetenek, imkân, fırsat, izin, başarmak, uygun koşul anlamlarının olduğunu bu anlamlardan bilmek, kavramak, anlamak ile başarmak anlamlarının asıl fiil olarak kullanım anlamlarının olduğunu görüyoruz. Bilmek, kavramak, anlamak anlamında Türkçeye bilmek, anlamak, bir şeye hakim olmak, vakıf olmak vb. ile aktarılır. Başarmak (gelingen) anlamında başarılı olmak, bir şeyi sonuçlandırmak, başarıyla tamamlamak, gerçekleştirmek, muvaffak olmak ile ifade edilir. Yetenek, imkân, fırsat, izin ve uygun koşul anlamsal kategorilerinde olumlu cümlelerde [-EbĐl], olumsuz cümlelerde ise [-EmE], [-EmĐ] biçimbirimleriyle anlamlar ifade edilir. Buradan Türkçenin zengin anlatım ve ifade olanaklarına sahip ve biçimbirimleri çok anlamlı (polysemantisch) ve çok fonksiyonlu (polyfunktional) bir dil olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca bu tür çok anlamlılığı ve çok işlevliliği [-mElĐ] ve [-EbĐl] biçimbirimlerinde de görmekteyiz. Örneğin [-mElĐ], gerek, lâzım, şart, zorunluluk anlamını ifade ettiği gibi istek, dilek, olasılık ve tahmin anlamını da içerir. |