Ўзбекистон республикаси

Jamoaning tarbiyaviy ta’siri. 

Pedagog guruh bilan ishlashning dastlabki boskichida turli vaziyatlarga duch 

kelishi mumkin. Guruhda xakikiy jamoa munosabatlari bulmasligi mumkin, bunda 

pedagog  ishni  boshidan  boshlashiga  tugri  keladi.  Kupincha  bunday  xolat  yangi 

shakllangan,  «yigma»  guruhlarda,  yangi  kurilgan  ta’lim  muassasalarida  bulishi 

mumkin.  Tugri,  boshka  xollarda  xam  shunday  bulishi,  avvalgi  guruh  raxbarining 

kuch-gayrati  muvaffakiyat  keltirmagan  bulishi,  tarkibi  uzgarmagan  jamoa  yuqori 

kursdagi  guruxlarda xam shakllanmasligi mumkin. 

Ikkinchi  tomondan,  gurux  raxbari  gurux  bilan  ish  boshlar  ekan,  xar  doim 

jamoa rivojlanishining boshlangich davri bilan ish kuradi, deb muljallab bulmaydi. 

Boshlangich  o’qish  darvlarida  kupincha  yaxshi  guruh  jamoalari  shakllanadi. 

Pedagog bunday xolda jamoa faoliyatining avvalgi tajribasini taxlil etadi va uning 

ancha yukori rivojlanish darajasiga mos keladigan tarbiya metodlarini kullaydi. 

Kuyidagilarni 

ta’kidlash  zarur.  Jamoaning  rivojlanish  darajasini 

aniklashning  eng  ishonchli  usuli  —  talabalarni  ular      bilan      darsda,      darsdan 

tashkarida,  ta’lim  muassasalarida,  ta’lim  muassasalaridan  tashkarida  uzaro  faol 

xamkorlik  qilish  jarayonida  kuzatishdan  iboratdir.  Maxsus  diagnostik  usullar, 

---

masalan, anketa tarkatish, pedagogii vaziyatlarni vujudga keltirish va boshkalardan 

xam foydalanish mumkin. Lekin bu usullar guruxini juda exgiyotkorlik bilan, katta 

pedagoglik  odobi  bilan  kullash  lozim.  talabalarni   urganishning      xar     bir      usuli 

ayni vaktda   tarbiya   usuli   xam ekanligi   pedagoglar uchun konun bulib   kolishi   

kerak.   Ehtiyotsizlik   bilan utkazilgan anketa tarkatish,   ayniksa uning natijalarini 

muxokama  kilish  talabalarni  jipslashtirish  urniga  ularning  orasi        buzilib   

ketishiga   olib   kelishi mumkin.  Keltirilgan   misolda   anketalarni   muxokama 

kilish pedagog   tomonidan   puxta   tayyorlangan,   ukdan «portlash» usuli sifatida 

foydalanildi  va  boshka  choralar  bilan  mustahkamlandiki,  ular  haqida  quyiroqda 

so’z  yuritiladi.     shaxslar,  ayniqsa  katta  o’smirlar  o’zlarini  «o’rganishlarini»  xush 

ko’rmaydilar. Shuning uchun turli xil anketalarni   oshkora va   samimiy   javoblar 

olishga umid kilgandagina qo’llash tavsiya etiladi. 

Pedagog  jamoaning  kuchli  va  zaif  tomonlarini  anglash  uchun  pedagogik 

vaziyatlar  vujudga  keltirishni  qo’llaydi.  Lekin  bunda  shuni  esda  tutish  kerakki, 

talaba  kamchiliklarini  hammaning  o’rtasida  yorkin  namoyish  etish  uni  ma’naviy 

halok  etishi,  kalbini  jarohatlashi  mumkin.  Shunday  vaziyatlarni  vujudga  keltirish 

kerakki,  ular  salbiy  tomonlarni  emas,  har  bir  shaxsda  odatdagi  sharoitda 

boshkalardan yashiringan ijobny tomonlarni xam ochib bersin.

1

 

Guruh  rahbari  jamoa  rivojlanishining  aniqlangan  darajasiga  qarab  tarbiya 

usullarini  tanlaydi.  Bunda  pedagoglarning  yosh  xususiyatlarini  hisobga  olish 

qo’shimcha shart hisoblanadi. Bu haqida gapirmasa ham bo’ladi, chunki bu shart 

pedagogik  prinsiplardan  biridir.  Shu  bilan  birga,  ishni  endi  boshlagan  pedagog, 

ayniqsa  guruh  rahbari  tarbiya  usullarini  emas,  balki  shakllarini  tanlashda  uz 

tarbiyalanuvchilari  yoshini  xisobga  olishi  muximdir.  Bunda  bir  xil  usullar  — 

talablar,  topshiriklar  va  xokazolar  turlicha  izoxlanadi.  Kuyi  guruhlarda  kupgina 

talablar,  koidalarni  tushuntirish,  xatto  ayrim  «zerikarli»  vazifalarni  bajarishga 

urgatish  kupincha  uyin  shaklida  o’tkaziladi.  kichik  guruhlarda  tarbiya  shakllari 

ancha  jiddiy,  amaliy  tus  oladi,  lekin  imkoni  boricha  ularga  usmirlarda      ishtiyok 

uygotishga  qodir  bulgan  romantik  tus  beriladn.  Yuqori  guruhlarda  chukur 

tushuntirish  ishlari  olib  borish,  hatto  ma’naviy  talablarni  falsafiy  asoslab  berish 

talab etiladi. 

Jamoani  shakllantnrishning  dastlabki  bosqichida  guruh  rahbaridan  ayniqsa 

ko’p  shaxsiy  kuch-g’ayrat  sarf  etish  talab  etiladi.  Bunda,  yuqorida  ta’kidlab 

o’tilganidek,  vaziyat  shunday  bo’lishi  ham  mumkin,  ya’ni  guruh  yangi  emas, 

talabalar  bir  necha  yildan  buyon  birga  ukishlari,  jamoa  esa  tarkib  topmagan  yoki 

«sochilib  ketgan»  bulishi  mumkin.  Pedagog  xar  kanday  xolda  xam  uz 

utmishdoshlarining xatolarini takrorlamaslik uchun vujudga kelgan vaziyatni taxlil 

etadi va buning pedagogik sabablarini aniklaydi. 

Qo’yilgan  vazifalarni  hal  etish  istisbollarni  olg’a

 

surishdan  boshlanadi. 

Jamoa  qanday  boskichda  turmasin,  uning  oldida  bir  vakqning  o’zida  yaqin,  o’rta 

va  uzoq  istiqbollar  bo’lishi  kerak.  Tajribaning  ko’rsatishicha,  talabalarning 

shaxslararo  munosabatlari  jamoa  tusini  olmagan  boshlangich  boskichlarda  guruh 

                                                 

1

 А.Б.Исимова “Дарсдан ташqари таълим – тарбия жараёнида o’qувчиларда соg’лом турмуш тарзини 

шакллантиришнинг педагогик шарт шароитлари” номзодлик диссертацияси. Т., 2004. 

---

rahbari  talabalarning  shaxsiy  manfaatlariga  daxl  qiladigan  yaqin  istiqbollarni 

o’rtaga  ko’yish  va  ro’yobga  chiqarish  tqgrisida  uylashiga  to’gri  keladi.  Yaqin 

istiqbol sifatida odatda ko’p tayyorgarlikni talab qilmaydigan, lekin shu bilan birga 

kiska  muddatli  amaliy  muomala:  ekskursiya,  madaniy  yurish,  shaxar  tashkarisiga 

sayrdan xursandchilik yetkazadigan qiziqarli ishlar tanlanadi. Bu kichik tadbirlarni 

tayyorlash  talabalarning  faol  pedagogik  yordam  ostida  muayyan  kuch-g’ayrat 

sarflashlarini  va  tashkilotchilik  fazilatlarini  namoyon  etishlarini  talab  qiladi. 

Bunday jamoa tadbirlarini utkazish chogida faol talabalar aniklanadi. 

Shuni  yodda  tutish  muhimki,  istiqbollar  (yaqin,  o’rta,  uzoq  istiqbollar) 

jamoa  hayot  faoliyatining  barcha:  o’quv,  ijtimoiy-siyosiy,  mehnat  va  ommaviy-

madaniy  sohalarini  qamrab  olgan  bo’lishi  kerak.  Bunday  yondashuv  faqat 

«kungilochar»  istiqbollarni  olg’a  surish  yulidan  borish  xavfidan  xalos  bo’lishga 

yordam beradi.