1
MAVZU
: FALSAFA TARAQQIYOTI BOSQICHLARI
Reja:
1. Qadimgi Sharqdagi falsafiy fikrlar
2. Antik dunyo falsafasi
3. Markaziy Osiyodagi falsafiy fikrlar, uning jahon madaniyatida tutgan o‘rni
4. O‘rta asrlar va yangi davr Ovrupadagi falsafiy fikrlar
5. XX asrda shakllangan falsafiy ta’limotlar
1-masala.
Sharq qadimiy madaniyat o‘chog‘i va jahon madaniyat o‘chog‘i va
silizatsiyasining beshigi deya bejiz ta’riflanmagan. Sharq madaniyati taraqqiyotining ilk davrlari
deganda, bizning Vatanimiz o‘tmishini, Misr, Bobil, Shumer, Xitoy, Hindistonni nazarda tutiladi.
Eramizdan avvalgi to‘rtinchi ming yillik oxiri va uchinchi ming yillik boshlarida qadimgi
Misr va Bobil hududida dastlabki diniy-falsafiy fikrlar, olam haqidagi fanlar, ya’ni astronomiya,
kosmologiya, matematika, mifologiyaga oid qarashlar birmuncha rivoj topgan. Tabiiy-ilmiy,
diniy-falsafiy fikrlarning yuzaga kelishi ikki yo‘nalishda borgan. Birinchi yo‘nalish olam haqidagi
tasavvurlarning astronomiya, kosmologiya, riyoziyot fanlari rivoji bilan bog‘liq ekanini, ikkinchi
yo‘nalish esa, bu tasavvurlarning mifologiya bilan bog‘liqbo‘lganini ko‘rsatadi. Birinchi holda,
asosan, tabiiy bilimlarga tayanilgan, kundalik hayotda duch kelinadigan voqea-hodisalar aniq
dalillar asosida tahlil etilgan, o‘rganilgan, ulardan tegishli xulosalar chiqarilgan. Bu — o‘sha davr
uchun tabiiy hol edi, ya’ni u — davrning inson ongida aks etishi, kundalik turmush hodisalarining
oddiy bir tarzda ifodalanishi edi. Aynan ana shu hol tabiiy bilimlar rivojiga, garchand sodda tarzda
bo‘lsa-da, aksariyat hodisalarning falsafiy asosda izox,lanishiga sabab bo‘lgan. Ikkinchi holatda
esa, hali tabiat kuchlarining qarshisida nihoyatda ojiz bo‘lgan odamzod, albatta, tevarak atrofdagi
voqea-hodiwww.ziyouz.com kutubxonasi salarni mifologik izohlashi tabiiy bir hol edi. Shu bilan
birga, odamning mavjudlik xossalarini va olam qonuniyatlarini ilmiy tushunish ko‘nikmasi hali
shakllanib ulgurmagan o‘sha qadim zamonlarda, afsona hamda rivoyatlarga asoslanib fikr
yuritmaslikning imkoni ham yo‘q edi. Bu — o‘sha davrlardan qolgan yozma manbalarda,
xususan, “Xo‘jayinning o‘z quli bilan hayotining mazmuni haqida suhbati”, “Arfist qo‘shig‘i” ,
“O‘z hayotidan hafsalasi pir bo‘lgan kishining o‘z joni bilan suhbati” kabi bitiklarda yaqqol
namoyon bo‘lgan. Ularda hayotning, umrning mazmuni, o‘sha davrdagi odamlarga xos tuyg‘ular
bayon qilingan. \/ Qadimgi Misr va Bobilda shakllangan falsafaning eng asosiy xususiyati
shundan iborat ediki, ularda, bir tomondan, xudolarga ishonch, ilohiy kuchlarning tabiat va
jamiyatga ko‘rsatadigan ta’sirini mutlaqlashtirish xususiyati ustuvor bo‘lgan bo‘lsa, ikkinchi
tomondan, afsona va rivoyatlar tarzida bo‘lsa-da, dunyoviy bilimlar, ilmiy qarashlar ham asta-
sekin
shakllana
boshlagan)Umuman,
bunday
xususiyatni,
qadim
zamondagi
barcha
sivilizatsiyalarga xos deyish mumkin.