Xadislarning insonni ma'naviy komillik sari yetaklovchi omil sifatidagi o‘rni
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
sadaxr" nomi bilan tanilgan bo‘lib, undagi hadislarni Payg‘ambarning (a.s.) o‘zlari
yozdirganlar. Unda zakot, ushr, sadaqalar kabi moliyaviy mavzularga taalluqli masalalar bayon etilib, mavzuga oid hadislar keltirilgan. Bu mavzular siyosiy ishlarga aloqador bo‘lgani bois, Payg‘ambarning (s.a.v.) o‘zlari ana shunday to‘plamni atrofdagi voliylarga, ushr va zakot yig‘uvchilarning har biriga berish maqsadida yozdirganlar. Muqaddislarning aytishlaricha, yozib qo‘yilgan mazkur maktub shaklidagi hadis to‘plamining nusxalari jo‘natilishidan biroz avval Payg‘ambar (sa.v.) vafot qiladilar. Shundan so‘ng bu to‘plam xalifa Abu Bakr Siddiq (571 —634) oldida, undan so‘ng xalifa Umar al-Foruq (585 — 644) huzurida, so‘ng uning o‘g‘li Abdulloh ibn Umar (612 — 693) qo‘lida saqlanib qolgan. Undan esa hazrati Umarning (r.a.) nevarasi Solim ibn Abdullohning (vaf. 725 y.) qo‘liga kelib tushgan. Hadis rivoyatlarida eng sahih isnodlardan biri deb zikr qilinadigan az-Zuhriy Solim Abdulloh ibn Umar — Rasululloh (s.a.v.) silsilasi shu tariqa vujudga kelgan. Mazkur hadis to‘plami hazrati Umarga (r.a.) qiz tarafdan avlod hisoblangan xalifa Umar ibn Abdulazizga avloddan-avlodga o‘tib, etib kelgan. Ilk hadis to‘plamlaridan ikkinchisi sahoba Amr ibn Hazm (vaf. 673 y.) sahifasi hisoblanadi. Payg‘ambar (s.a.v.) Amr ibn Hazmni Najron tarafga elchi qilib jo‘natganlarida, unga ushbu sahifani berganlar. Payg‘ambar (s.a.v.) aytgan
15
hadislarni Ubay ibn Ka’b (vaf. 642 y.) kotib sifatida yozib - olgan. Muhaddislarning rivoyatlarida naql etilishicha, ushbu to‘plamning hajmi ancha katta bo‘lib, unda, asosan, tahorat, namoz, zakot, haj kabi ibodatlar borasidagi hadislar keltirilgan. Mashxur hadisshunos, hadislarni rasmiy ravishda yozishni boshlab bergan Ibn Shihob az-Zuhriy mazkur to‘plamni o‘qib chiqqan va undagi qasos, xunpuli haqidagi hadislarni rivoyat qilgan. Imom Buxoriy (810 — 870)ning rivoyat qilishicha, Amr ibn Hazmning (r.a.) nevarasi Abu Bakr ibn Muhammad ibn Amr ibn Hazm (vaf. 737 y.) Madinada qozilik qilgan bo‘lib, xalifa Umar ibn Abdulaziz unga hadislarni to‘plab, bir majmua tuzishni buyurgan. U otasi tuzgan hadislar to‘plami va o‘zi rivoyat qilgan hadislar asosida yangi to‘plam tuzgan bo‘lishi kerak. Ushbu kitob Zuhriyning hadislar to‘plamidan keyin tuzilgan rasmiy ravishdagi ikkinchi to‘plam hisoblanadi. Sahobalar tomonidan tuzilgan, islomdagi ilk hadis to‘plami "as-Sahifat as-
Oss (r.a.) tuzgan. Aqmad ibn Hanbal (780 — 855) o‘zining "Musnad" asarida uning shu nomda hadis to‘plami tuzganini rivoyat qilgan. Bu sahobalar davridagi nisbatan hajmi eng kattasi bo‘lgan xadis to‘plami edi. Hozirgi vaqtda ushbu to‘plamdagi hadislarning umumiy sonini aniqlash mushkul, biroq, "Sahihi
bobidagi mazkur hadisda shunday deyilgan: "Payg‘ambar (s.a.v.) ashoblaridan faqat Abdulloh ibn Amrdan o‘zga hech kim mendan ko‘ra ul zotdan ko‘prok, hadis aytuvchi yo‘q edi. U-esa (hadislarni) yozib olar, men esa yozmas edim". Abu Hurayraning (r.a.) gapidan ma’lum, bo‘lmoqdaki, Abdulloh ibn Amr (r.a.) to‘plagan hadislar uning hadislaridan ko‘proq bo‘lgan. Abu Hurayra (r.a.) rivoyat qilgan hadislar bizga ma’lum. Ularning umumiy soni 5364 ta yoki o‘nta farqi bilan 5374 tadir 7 . Bunga qo‘shimcha qilib aytish o‘rinliki, muqaddis Abu Dovud (817 — 889) ham Abdulloh ibn Amr (r.a.)ning gapini zikr qilgan:
7 Islom ensiklopediyasi. A-H. –T.: O‘zbekiston milliy ensklopediyasi, Davlat ilmiy nashriyoti, 2004. –B.17. |