Xadislarning insonni ma'naviy komillik sari yetaklovchi omil sifatidagi o‘rni
Bitiruv malakaviy ishining tarkibiy tuzilishi
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I bob. HADIS VA HADISSHUNOSLIK ILMI.
|
Bitiruv malakaviy ishining tarkibiy tuzilishi. Bitiruv malakaviy ishi kirish,
ikki bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Ishning umumiy hajmi 72 sahifani tashkil qiladi.
8
1.1. Hadislar va ularning ilk manbalari Islom dini ta’limoti bo’yicha eng asosiy manba Qur’ondir. Hadislar ana shu muqaddas asardan keyingi o’rinda turuvchi mo’tabar manbadir. Hadislar Muhammad payg’ambar hayoti va faoliyati, shuningdek, uning turli sharoitlarda diniy, falsafiy, axloqiy-ta’limiy mavzularda aytgan xilma-xil fikrlari, ko’rsatmalari yoki munosabatlarini aks ettiradi. Hadis arabcha so’z bo’lib, uning bir qator ma’nolari bor: 1) yangi, yangi narsa, yangi ro’y bergan voqea; 2) so’z, hikoya, naql, rivoyat; 3) Muhammad payg’ambar yoki uning sahobalari haqida hikoya qiluvchi xabar yoki rivoyat. Shulardan kelib chiqib hadislarning yuzaga kelishini uch omil bilan ko’rsatiladi: 1. Muhammad payg’ambar aytgan gaplar. 2. Uning o’zi qilib ko’rsatgan ishlar. 3. Payg’ambarimiz tomonidan ko’rilgan yoki kuzatilgan ishning taqiqlanmagani. Ana shu uch holatning har biri sunnat deyiladi. «Sunnat» ham arabcha so’z bo’lib, uning lug’aviy ma’nosi «yo’l, ravish, odat» demakdir. Istilohiy ma’noda esa Muhammad payg’ambardan qolgan urf-odatlarga aytiladi. Ularni bajarish vojibdir. Ularda islom diniga oid tushunchalar va ularning talqini, xususan, farz, vojib, sunnat, halol, harom, makruh kabi tushunchalarning ma’no qamrovi, izohi o’z aksini topgan. Hadislarning asosiy katta qismi axloq-odob masalalariga, inson manaviyati bilan bog’liq muammolarga qaratilgan. Shuning uchun ham hadislarga eng qadimgi davrlardan-Muhammad payg’ambar zamonidanoq alohida ahamiyat berishgan 4 . Hadis 2 qismdan iborat bo’ladi: matn va isnod. Hadis 2 turga — hadisi qudsiy (ma’nosi Alloh taoloniki, aytilishi rasululloh tomonidan bo’lgan hadislar) va hadisi
4 Abdullaev B. Ilk hadis to‘plamlari haqida ma'lumotlar // Imom al-Buxoriy saboqlari. -№ 3,2012. –B.192-195. 9 nabaviyga bo’linadi. Hadislar e’tiborga olinishi jihatidan 3 qismga bo’linadi: 1) sahih (ishonchli); 2) hasan (yaxshi); 3) zaif. Qur’onda barcha huquqiy va axloqiy masalalar umumiy tarzda bayon etilgan. Ularga aniqlik kiritish va izohlash uchun Muhammad (s.a.v.) o’z hadislarini aytardi. Bu hadislarni payg’ambarlarning safdoshlari yodda saqlashga harakat qilardi. Ma’lumki, tarixan g’oyatda qisqa muddatda nozil bo’lgan Qur’oni karim oyatlari ba’zi hollarda umumlashtirilgan, murakkab holda keltirilgan bo’lganligidan Payg’ambarimiz hadislari ushbu oyati shariflarni kengroq talqin etadi, ularni oddiylashtirib bayon qilib, unda keltirilgan voqea va hodisalarni ko’pchilikka tushunarli qilib mufassal holatda sharhlaydi. Payg’ambar alayhissalom hadislari u zoti sharif yashagan davr uchun haqiqiy bir ko’zgu vazifasini ham o’taydi. Chunki ular sarvari olamning hayotlari, husni axloqlari, adolatli jamiyat qurish yo’lida ko’rsatgan beqiyos sa’y-harakatlari, yaxshiligu xayr-barakotga asoslangan faoliyatlarni o’z ichiga oladi. Mana shularga binoan oldin o’tgan hech bir payg’ambarlar va ulug’larga ko’rsatilmagan alohida bir e’tibor bilan ilm ahllari hadislarni to’plashga kirishdilar. Hadis ilmi bilan shug’ullanish eng aziz va sevimli mashg’ulot hisoblanib, ularni to’plash uchun olimu ulamolar butun aql-zakovati-yu qalb qo’ri bilan kirishganlarini alohida ta’kidlash zarur. Payg’ambar hayot vaqtlarida hadislarni yozib olish odat bo’lmagan. Ayrim sahobalarning fikricha, Payg’ambarning o’zlari hadislarini yozma qayd etishni man qilganlar. «Mendan Qur’ondan boshqa hech narsa yozmanglar, agar kimki biror narsa yozgan bo’lsa, o’chirib tashlasin. Mendan faqat hadis aytinglar, xolos. Buning hech zarari yo’q», deb uqdirganlar avvaliga Payg’ambar alayhissalomning o’zlari. So’ngra Payg’ambarning o’zlari Abdulloh ibn Amr ibn al-Ossga izn qilganlaridan keyin hadislar zarur hollarda yozma ravishda ham qayd etila boshlagan. Payg’ambar vafotidan so’ng hadislarni naql qilish odat tusiga kirdi. Shu munosabat bilan bir guruh musulmonlar uni yozma shaklda to’play boshladilar. Birinchi hadis kitobini Ibn Shihob az-Zuhriy yozdi. Undan keyin birin-ketin hadis to’plamlari tasnif etila boshladi. Lekin bu to’plamlar muayyan tartibga solinmagan,
10
boblarga ajratilmagan bo’lib, ularda payg’ambar hadislari bilan sahobalar va tobe’inlarning fatvolari chalkashtirib yuborilgan edi. Tarixiy manbalarning dalolat berishicha, umaviy xalifasi Umar ibn Abdulaziz davrida (717 — 720) muhaddis olim Muhammad ibn SHihob az-Zuqriy (670-721) Yüklə 0,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|