39
II bob. HADISLAR VA IJTIMOIY HAYOT.
2.1. Hadislarda ijtimoiy masalalarning yoritilishi.
Hadis ilmi yashash, komil inson bo‘lish yo‘llarini ko‘rsatuvchi ilmdir. Agar
ular ixlos bilan mutolaa qilinsa, dardlarga darmon topiladi ko‘ngilda xayrli
ishtiyoqlar tug‘iladi.
Mustaqilligimizning ravnaqi uchun, ko‘zlagan rejalarimizni sidqidildan
amalga oshirish uchun fuqarolarning ma’naviyatini yuksaltirish, ya’ni shaxsning
o‘ziga bo‘lgan talabini oshirish, uning ichki imkoniyatlarini yuzaga chiqarishga
ko‘maklashish g‘oyat muhimdir. Inson qalban poklanmaguncha jamiyatga foydasi
bo‘lmas. Hadislar esa inson ruhiyatini tozalovchi xalqchil, singishimli omillardan
biridir.
Biz ushbu bitiruv malakaviy ishimizda hadislarga suyangan holda
hadislarning ijtimoiy hayotimizdagi o‘rni masalasiga, hadislar vositasida inson
dunyosining sinoatlari, ruhiyat manzaralari, fe’lidagi afzalliklari va nuqsonlari
haqida mulohaza yuritishga harakat qildik.
Islom ta’limotning asosiy manbalari Qur’oni karim va Sunna nabaviyadir.
Alloh taolo mana shu ikki muborak manba orqali odamlarni chin insoniy
fazilatlarga buyuradiki, ularga amal qilganlar ikki dunyo saodatiga erishajaklar.
Quyida ana shunday ulug‘ fazilatlardan ba’zilarini o‘z ichiga olgan bir nechta
hadislarning mazmuni bilan tanishib chiqamiz.
Abu Hurayra raziyallohu anhudan rivoyat qilinishicha, Rasululloh (s.a.v.)
shunday deb marhamat qilganlar: "Musulmonning musulmonda beshta xaqqi bor:
salomiga alik olmoq, bemor bo‘lsa ziyorat qilmoq, janozasida qatnashmoq,
ziyofatga chaqirsa bormoq va aksa urib "Alqamdu lilloh” desa "yarqamukalloh”
demoq (muttafaqun alayh). Bu xususda Payg‘ambarimiz (a.s.)ning bundan boshqa
ham bir necha hadislari mavjud bo‘lib, ularda musulmonning musulmon
birodaridagi haqqi beshta emas, balki oltita va hatto etita ekanligi qayd etilgan.
Bundan maqsad — musulmoning musulmonda nechta haqqi borligini birma-bir
sanash emas, balki ularning mohiyati nimadan iborat ekanligini ta’kidlashdir.
40
1. Ikki musulmon kishi uchrashganda salomlashish musulmonlik alomati va
odoblaridan bo‘lib, u islomdagi eng yaxshi amallardan biridir. Rasululloh
(s.a.v.)dan: "Islomdagi amallardan eng yaxshisi qaysi, deb so‘rashganda,
Muhtojlarga taom bermoq hamda tanigan va tanimagan kishiga salom bermoq,
deb javob berganlar (muttafaqun alayhi). Salomlashish odobi haqida ham ko‘plab
hadislar vorid bo‘lgan. Ularning orasida: “Ulovdagi kishi piyodaga, yulovchi
to‘xtab turgan kishiga, ozchilik ko‘pchilikka va yoshi kichik yoshi katta odamga
birinchi bo‘lib salom beradi” deyilgan (muttafaqun alayhi). Ammo kichikdan katta
yoshdagi odam kamtarlik va ta’lim uchun salom bersa, bu fazilatdir. Alloh taolo
Qur’oni karimda: "Qachon sizlarga biror salomlashish (iborasi) bilan salom berilsa,
sizlar undan chiroyliroq qilib alik olingiz yoki o‘sha (iborani)ni qaytaringiz" —
deb marhammat qilgan ("Niso", 86). Mana shu oyatga binoan, salom berish
so‘nnat, alik olish esa farz bo‘lib, salom beruvchi "assalomu alaikum desa, "va
alaykumu-s-salom va rahmatulloh" deb alik olinadi. Agar u "assalomu alaykum va
rahmatulloh" deb salom bersa, "va alaykumu-s-salom va rahmatullohi va
barakotuh" deb alik olinadi.
2. Bemor kishini ziyorat qilish ham islomda buyurilgan amallardan bo‘lib,
uning fazilati haqida Paig‘ambarimiz (a.s.) shunday deganlar: "Musulmon kishi
Dostları ilə paylaş: