Китабхана информасийа технолоэийалары

16.2. Texnolojи layиhяlяшdиrmяnиn mяrhяlяlяrи 
 
Texnolojи prosesиn hazыrlanmasы цчцn иlkиn verиlяnlяrиn tяh-
lиlи.  Иstehsal olunan mяhsula (xиdmяtя) qoyulan keyfиyyяt 
tяlяblяrиnиn  юyrяnиlmяsи, texnolojи proseslяrиn hazыrlanmasыnы 
qabaqlayыr: potensиal tяlяbatчыlarыn xarakterиstиkasы, xиdmяtиn 
tиpиk vяzиyyяtlяrиnиn, verиlяnlяrиn tяqdиm edиlmяsиnиn optиmal 
formalarыnыn,  иstиfadячиlяrя  иnformasиyanыn  чatdыrыlmasыnыn ra-
sиonal  цsullarыnыn tяsvиrи  vя s. Bu mяrhяlяnиn mahиyyяtи –ana-
lojи olanlarla mцqayиsяdя (mяsяlяn, daycest referatиv xцlasя-
dяn, faksиmиl rabиtя elektron poчtdan nя иlя fяqlяnиr?) konkret 
mяhsulun (xиdmяtиn) tяlяbatчыlыq xцsusиyyяtlяrиnиn, onun fяrqlи 
xцsusиyyяtlяrиnиn цzя чыxarыlmasыndan иbarяtdиr.  
Tяшkиlatи (standartlar, tяlиmatlar, xиdmяtlяrиn nomenkla-
turalarы, preskurantlar vя s.), elmи-metodиkи (metodиkи  tюvsи-
yяlяr, metodиkи gюstяrишlяr, qabaqcыl tяcrцbя materиallarы, texnи-
kи-иqtиsadи  qиymяtlяndиrmяnиn metodиkasы  vя s.), normatиv 
(vaxt, hazыrlama, mиqdar, proses vя  яmяlиyyatlarыn mцddяt 
normalarы vя normatиvlяrи), texnolojи (proses vя яmяlиyyatlarыn, 
иш  dяrяcяsиnиn klassиfиkatorlarы, blok-sxemlяr, operoqramlar, 
texnolojи  tяlиmatlar, texnиkи  шяrtlяr, texnolojи  xяrиtяlяr vя s.) 

 
227
sяnяdlяr kиmи низамлайыcы sяnяdlяr дя buraxыlыш mяlumatlarыnыn 
яldя edиlmя mяnbяlяrи ola bиlяrlяr. 
Layиhячи  яvvяl qцvvяdя olan низамлайыъыларын – конкрет 
 mяhsulun (xиdmяtиn) spesиfиkasы, son nяtиcяyя, иlkиn “xammal” 
vя materиallara verиlяn keyfиyyяt tяlяblяrи haqqыnda, яsas meto-
dиkи цsullar vя texnolojи qяrarlar haqqыnda, texnolojи proses vя 
onun nяtиcяlяrиnя  nяzarяtиn metodlarы  vя vasиtяlяrи haqqыnda 
mцfяssяl mяlumat vermяyяcяyиnя hazыr olmalыdыr. Bu иsя xцsusи 
яdяbиyyata, peшяkar mяtbuatda чыxan nяшrlяrя mцracияtи labцd 
edиr.  
Tиpolojи vahиd texnolojи prosesиn seчиmи vя ya hazыrlanmasы. 
Tиpolojи texnolojи  qяrarlarыn axtarышыnы avtomatlaшdыrыlmыш  иn-
formasиya sиstemlяrи  vя avtomatlaшdыrыlmыш  ишчи yerlяrи  цчцn 
proses vя  яmяlиyyatlarыn, normatиv sяnяdlяrиn, texnиkи  sяnяd-
lяrиn klassиfиkatorlarы цzrя aparmaq lazыmdыr.  
Bu cцr qяrarlarы, vahиd  шяklя salыnmыш texnolojи sxemlяrи 
цzя  чыxarmaq mцmkцn olduqda, o zaman onlarыn hazыrlanыb 
baшa чatdыrыlmasы tиpolojи varиantыn konkret kиtabxana шяraиtиnя 
uyьunlaшmasы иlя nяtиcяlяnяcяkdиr (шяkил 19).    
Яgяr tиpolojи analoqlarыn axtarышы arzu olunan nяtиcяnи 
vermяzsя, texnolojи proseslяrиn ayrы-ayrы elementlяrи, texnolojи 
яmяlиyyatlarыn komplekslяrи, bloklarы иqtиbas olunurlar. Belяcя, 
цmumи texnolojи fraqmentlяrи daycest vя  bиblиoqrafиk xцlasя-
lяrиn, elektron kataloqun, maшыnlaoxunan  яdяbиyyat gюstяrиcи-
lяrиnиn vя bиblиoqrafиk verиlяnlяr bazasыnыn hazыrlanmasы proses-
lяrиndя, oxucu konfranslarыnыn vя  kиtab tяqdиmatlarыnыn tяшkи-
lиndя,  ишgцzar oyun vя trenиnqlяrиn hazыrlanmasыnda aшkar et-
mяk mцmkцndцr.  
Hяr hansы  bиr analoqun, nцmunяnиn olmadыьы halda va-
hиd kиtabxana texnolojи prosesиnиn “sыfыrdan” baшlanыlmasы vя-
zиyyяtи  чox nadиr vя unиkaldыr. Mцxtяlиf kиtabxana proseslяrи 
strukturunda, mцxtяlиf bиrlяшmяlяrdя “montaj edиlmяsи” mцm-
kцn olan texnolojи яmяlиyyatlarыn bцnюvrяsиnи, яsasыnы seчmяk-
lя,  иnformasиya mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrиnиn mцxtяlиf  чeшиdиnиn 
иstehsalыnы tяmиn etmяk mцmkцndцr.   
Цzя чыxarыlmыш bцtцn texnolojи qяrarlarыn qeydя alыnmasы 
(aktual fraqmentlяrиn yenиdяn  иstehsalы, surяtиnиn alыnmasы) 

 
228
юnяmlиdиr vя  nюvbяtи texnolojи marшrutun hazыrlanmasы  цчцn 
яsas hesab edиlиr.  
Resurs bazasыnыn qиymяtlяndиrиlmяsи.  Kиtabxana  иstehsalы-
nыn effektиvlиyи  bиr  чox hallarda resurs bazasыnыn  иxtиsaslы 
seчиmиnи  tяyиn etmиш olur. Kиtabxana texnologиyasыnыn baшlыca 
resursu sяnяdlяr (mяnbяlяr toplusu – mяhz onlarыn kюmяyи иlя 
sяnяdlяrиn vя verиlяnlяrиn axtarышы, seчиmи  vя  ишlяnmяsи  hяyata 
keчиrиlиr) hesab edиlиr. Bu mяnbяlяr bиr kиtabxana hцdudunda 
vя ya bюlцшdцrцlmцш fondlarda (иnformasиyanыn mцxtяlиf saxla-
yыcыlarыnda) toplana bиlяrlяr. Sяnяd resurslarыnыn  цzя  чыxarыl-
masы  kиtabxananыn soraq-bиblиoqrafиya aparatы  (яnяnяvи  vя 
elektron kataloqlar, bиblиoqrafиk nяшrlяr vя daxиlи verиlяnlяr 
bazasы), elяcя dя иnformasиya - axtarыш sиstemlяrи vasиtяsиlя hяya-
ta keчиrиlиr. Potensиal  иnformasиya mяnbяlяrи  vя onlarыn  яldя 
edиlmяsи kanallarыnы  bиlmяk, kиtabxana  ишчиsиnиn peшяkarlыьыn-
dan xяbяr verиr. Tяsadцfи deyиldиr kи, mяhz bu xцsusиyyяtlяrиnя 
gюrя  kиtabxanada  чalышan bиblиoqraflarы  иnformasиya resursla-
rыnыn sonsuz mяkanыnda navиqator adlandыrыrlar. 

 
229
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Шяkил 19. Тиpolojи  qяrarlar  яsasыnda texnolojи proseslяrиn 
layиhяlяшdиrиlmяsиnиn alqorиtmи. 
Başlanğıc 
Texnoloji layihələşdirmə üçün ilkin 
verilənlərin formalaşdırılması 
Tipoloji texnoloji prosesin 
axtarışı 
Texnoloji 
proses 
tapıldı?
Texnoloji prosesin 
qiymətləndirilməsi 
Texnoloji 
prosesin key-
fiyyəti 
qaneedicidirmi?
Texnoloji sənədlərin 
tərtibi 
SON 
Unifikasiya edilmiş 
qərarların işlənib başa 
çatdırılması 

 
230
Texnolojи layиhяnиn hazыrlanmasы zamanы kиtabxananыn иxtиya-
rыnda olan maddи (tяkcя onlarыn sяnяd tяrkиbи deyиl), hяmчиnиn onun 
kadr potensиalыnыn bцtцn nюvlяrиnи  qиymяtlяndиrmяk olduqca vacиb-
dиr. Aparыlan tяhlиlиn mяtn vя ya cяdvяl formasыnda tяqdиm olunan 
nяtиcяlяrи konkret mяhsulun (xиdmяtиn) иstehsalыnыn resurs bazasыnыn 
kompleks xarakterиstиkasыnы: onun иnformasиya tяmиnatыnы, mяxarиc 
materиallarыnы, tяlяb olunan texnиkи, lиnqvиstиk, proqram vasиtяlяrиnи, 
иcraчыlarыn kadr tяrkиbиnи tяшkиl etmяlиdиrlяr.  
Texnolojи marшrutun tяrtиbи.  Texnolojи marшrut texnolojи pro-
sesиn strukturunda texnolojи  яmяlиyyatlarыn ardыcыllыьыnы  mцяyyяn 
edиr. O, tяsvиrи alqorиtm, elяcя dя qrafиkи: operoqram, texnolojи vя ya 
blok - sxem шяklиndя tяqdиm oluna bиlяr. 
Tяsvиrи alqorиtm – texnolojи  яmяlиyyatlarыn ardыcыl sиyahыsыdыr. 
Mяsяlяn, bиblиoqrafиk verиlяnlяr bazasы  яsasыnda tematиk sorьunun 
yerиnя yetиrиlmяsиnиn tиpolojи texnologиyasы aшaьыdakы яmяllяr toplusu 
kиmи tяsvиr oluna bиlяr: 
•
 
Bиblиoqrafиk sorьunun qяbulu; 
•
 
Sorьunun dяqиqlяшdиrиlmяsи; 
•
 
Axtarыш proqramыnыn ишlяnиlmяsи; 
•
 
Иnformasиyanыn, verиlяnlяr bazasыnda axtarышы; 
•
 
Verиlяn шяrtlяr цzrя (aчar sюz, rubrиka) bиblиoqrafиk qeydlяrиn 
seчиmи; 
•
 
Axtarышыn nяtиcяlяrиnиn monиtorun ekranыna чыxarыlmasы; 
•
 
Axtarышыn nяtиcяlяrиnиn prиnterdяn чыxarыlmasы; 
•
 
Юdяnиlmиш arayышlar fondu (чap olunmayan bиblиoqrafиk vя-
saиtlяr) цчцn sиyahыnыn tutulmasы. 
Tяsvиrи alqorиtm qrafиkи alqorиtmя keчя bиlяr (шяkил 20). 
Blok-sxem шяklиndя texnolojи marшrutun tяrtиbи (шяkил 19) mцx-
tяlиf  иlkиn  шяrtlяrdяn  иrяlи  gяlяrяk, alternatиv texnolojи  qяrarlarы  qиy-
mяtlяndиrmяyя  иmkan verиr. Mяsяlяn, kataloq qeydlяrиnиn elektron 
kataloqa retrokonversиyasыnыn  ашаьыдакы  mцxtяlиf varиantlarыnы qa-
baqcadan nяzяrя almaq olar: 
1.
 
Kataloq kartoчkalarы qeydlяrиnиn nюvbяtи korrektяsи  иlя 
skaner edиlmяsи; 
2.
 
Qeydlяrиn klavиatura vasиtяsиlя daxиl edиlmяsи. 
3.
 
Hazыr bиblиoqrafиk qeydlяrиn цmumи иstиfadя цчцn aчыq olan 
xarиcи mяnbяlяrdяn (onlarыn nюvbяtи korrektяsи иlя) gюtцrцlmяsи; 
4.
 
Иkи vя daha artыq цsullarыn kombиnasиyasы. 

 
231
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Шяkил 20. Yenи daxиl olan яdяbиyyatlarыn kиtabxana qaydasы 
иlя ишlяnmяsиnиn bюyцdцlmцш alqorиtmи. 
 
1. Yeni daxil olan sənədlərin    komp-
lektləşdirmə şöbəsinə qəbul edilməsi
 
2. İnventar kitabında qeydiyyatı nə-
zərdə tutulmuş sənədlərin verilənlər 
bazasının (VB) yaradılması  
6. 
Sənədlərin indeksləşdirilməsi
  
5. 
Biblioqrafik qeydlərin redaktə 
edilməsi 
4
. “Komplektləşdirmə” VB-dən biblio-
qrafik qeydlərin surətinin çıxarılması  
3. Yeni daxil olan sənədlərin kataloq-
laşdırma şöbəsinə ötürülməsi 
8. Xidmət və oxucu kataloqları 
üçün kartoçkaların çap edilməsi 
 9. Sənədlərin texniki  işlənilməsi  
10. Sənədlərin MKS-in struktur 
altbölmələrinə ötürülməsi 
7. Biblioqrafik qeydlərin key-
fiyyətinə nəzarət 
“
Komplektləş-
dirmə” VB 
Əlifba 
kataloqu 
Əlifba 
kataloqu 
Elektron 
kataloq 
Mərkəzi 
kitabxana və 
filialların fondları 

 
232
Sxem  шяklиndя  tяqdиm olunan texnolojи marшrut  бу proses 
vя  яmяlиyyatlarыn nяиnkи ardыcыllыьыnы, hяmчиnиn fяalиyyяtиn aralыq 
mяhsullarыnыn nюvbяlяшmяsиnи  dя  иzlяmяyя  иmkan verиr (шяkил 21, 
cяdvял 17). Texnolojи proses vя  яmяlиyyatlarыn texnolojи sxemdя 
qeyd edиlmяsи, onlara (mяzmun, struktur, tяqdиm olunma formasы 
planыnda) dяqиq tяlяblяr иrяlи sцrmяyя vя иstehsal prosesиnиn gedи-
шиnя effektlи carи  nяzarяtи  hяyata keчиrmяyя  иmkan verиr. Vacиb 
olduqda, texnolojи sxem elementar яmяlиyyatlar sяvиyyяsиndя de-
tallaшdыrыla bиlяr kи, bu da низамлайыъы sяnяdlяrиn, kиtabxana heyя-
tиnиn tяlиmиnиn яyanи vasиtяlяrиnиn hazыrlanmasы zamanы чox bюyцk 
яhяmиyyяt kяsb edиr. 
Operoqram шяklиndя texnolojи marшrutun tяrtиbи иsя konkret 
яmяlиyyatlarы ayrы-ayrы  иcraчыlara aиd etmяyя  иmkan verиr (cяdvял 
18). Operoqram - яmяyиn rasиonal bюlgц alяtи vя иstehsal prosesи-
nиn mяntиqlи tяшkиlи hesab edиlиr. Яgяr eynи prosesdя bиr neчя иcraчы 
(struktur altbюlmяlяrиnиn)  ишtиrak edиrsя, o zaman onlarыn funk-
sиonal иxtиsaslaшmasы ayrы-ayrы texnolojи яmяlиyyatlar sяvиyyяsиndя 
юzцnц gюstяrиr. 
Texnolojи  яmяlиyyatlarыn hazыrlanmasы.  Bu mяrhяlяnиn ma-
hиyyяtи konkret иш yerиndя  hяyata keчиrиlяn  ишlяrиn mяzmununun 
detallaшdыrыlmasы  vя  dяqиqlяшdиrиlmяsи, hяmчиnиn texnolojи  яmяlиy-
yatlarыn reallaшmasыnыn texnиkи  vя  dиgяr vasиtяlяrиnиn seчиmи  иlя 
baьlыdыr.  
Mяsяlяn, bиblиoqrafиk xиdmяtиn klassиk metodиkasы tematиk 
sorьunun dяqиqlяшdиrиlmяsи  яmяlиyyatыnы  nяzяrdя tutur vя onun 
reallaшmasыnыn иkи varиantыnы tяklиf edиr: 
•
 
Aydыnlaшdыrmaq цчцn tяlяbatчыya mцracияt etmяk; 
•
 
Sorьu nяшrlяrиndяn  вя  mюvzu  цzrя  яsas  яdяbиyyatdan 
иstиfadя etmяk. 
Bu alternatиvlяrи  qиymяtlяndиrяk. Mяlumdur kи, sorьu – 
иstиfadячиnиn шяxsи иnformasиya tяlяbatlarыnыn mяzmunu haqqыnda 
subyektиv tяsяvvцrцdцr. Buna gюrя  dя o, hяr zaman sorьunu 
korrektя etmяk (onun tematиk sяrhяdlяrиnи genишlяndиrmяk vя ya 
mяhdudlaшdыrmaq)  иmkanыna malиk olmur. Sяnяd axыnыnын  nюv 
strukturunda, axtarышыn potensиal mяnbяlяrиndя, xиdmяtиn optиmal 
formalarыnda,  юnяmlи  иnformasиyanыn hяcmиndя  tяlяbatчыlыq 
иstиqamяtlяrи daha az konkretlиk tяшkиl edиr.  

 
233
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                                                                                  -  texnolojи  proses                      
                                                                                                                    
 
                 
1. Xidmət edilə-
cək abonentlərin 
müəyyənləşdiril-
məsi
.
Axtarış təlimatla-rınын
tərtibi, axtarış proq 
ramının işlənilməsi
 
2. Sorğuların 
dəqiqləşdirilməsi, 
korrektəsi 
8. Biblioqrafik 
qeydlərin tərtibi 
5. Fonda sənəd-
lərin
 sifarişi 
4. Sənədlərin bib-
lioqrafik axtarışı
6. Sənədlərə vizu-
al baxış, relevant 
mənbələrin seçimi
7. Surəti alına-
caq sənədlərin 
qeyd edilməsi
İnformasiya 
tələbatlarının 
rubrikatoru 
Sorğu 
blankları 
Axtarış 
proqramı 
İlkin sənəd-
lərə tələb 
blankları
Aşkar edilmiş 
sənəd kütləsi
Seçilmiş 
sənəd 
kütləsi 
İşçi kartoteka
Nişanlan-
mış sənəd 
kütləsi 
9. Tematik toplu 
(TT) blankında 
biblioqrafik si-
yahının tərtibi
Strukturlaşmış 
biblioqrafik 
siyahı 
10. TT maketi-
nin formalaş-
dırılması 
13. TT-nin nəzarət 
nüsxələrinin soraq-
biblioqrafiya fon-
duna göndərilməsi
12. TT və əks 
əlaqə xəritəsinin 
(ƏƏX) sifarişçi-
lərə göndərilməsi
11. TT-nin komp-
lektləşdirilməsi 
14. Hazırlanmış TT 
haqqında uçot sə-
nədlərində qeydiy-
yatın aparılması 
15. Qaytarılan 
ƏƏX-in təhlili 
TT-nin ori-
jinal maketi 
Uçot blank
(forması) 
Ödənilmiş 
arayışlar 
fondunun 
dosyeləri 
Poçt 
göndərişi 
 
TT, ƏƏX 
İlkin sənəd 
tələbatı, 
biblioqrafik 
informasiya 
sorğusu 
- нятиъя
Шяkил 21. Tematиk toplunun hazыrlanmasыnыn texnolojи sxemи. 

 
234
       
Cяdvяl 17 
MARC verиlяnlяr bazasыna verиlяnlяrиn daxиl edиlmяsиnиn 
texnolojи sxemи 
 
№        Яmяlиyyatыn adы 
Fяalиyyяtиn nяtиcяsи 
1.  Юlkяшцnaslыq bиblиoqrafиyasы 
sektorundan dюvrи nяшrlяrиn 
qяbulu 
Dюvrи nяшrlяrиn bиr hиs-
sяsи (partиyasы) 
2.  Dюvrи nяшrlяrя baxыш 
Dюvrи nяшrlяrиn nишan-
lanmasы  
3.  Jurnal mяqalяlяrиnиn analиtиk 
tяsvиrи. Nяшrиn mяzmunu иlя 
tanышlыq, analиtиk bиblиoqrafиk 
tяsvиrиn tяrtиbи 
Jurnal mяqalяsиnиn 
analиtиk tяsvиrи 
4.  Aчar sюzlяrиn, termиnlяrиn 
qeyd edиlmяsи 
Aчar sюzlяr 
5.  Dюvrи nяшrиn predmetlяшdиrиl-
mяsи. Rubrиka иlя tanышlыq, 
onun tяyиnи 
Predmet rubrиkalarы 
6.  Dюvrи nяшr mяqalяsиnя anno-
tasиyanыn tяrtиbи 
Annotasиya  
7.  Dюvrи nяшrиn иndekslяшdирил- 
mяsи 
Иndeks  
8.  Verиlяnlяr bazasыnda 
bиblиoqrafиk yazыnыn redaktя 
edиlmяsи  
Bиblиoqrafиk yazы 
9.  Bиblиoqrafиk yazыnыn MARC 
verиlяnlяr bazasыna kючцrцl-
mяsи 
Bиblиoqrafиk yazы 
 

 
235
Ъядвял 18 
MARC verilяnlяr bazasыna verilяnlяrin daxil edilmяsinin 
operoqrammasы 
№ 
Яmяliyyatыn adы 
Nюv-
bяtчi 
biblio-
qraf 
MARC 
verilяnlяr 
bazasыnыn 
inzibat-
чыsы 
MARC 
verilяnlяr 
bazasыnыn 
kitabxanada 
яlaqяlяndi-
ricisi 
Proq-
ramчы 
1. 
Юlkяшцnaslыq bib-
lioqrafiyasы sekto-
rundan dюvri  
nяшrlяrin qяbulu 
 
 
 
 
2. 
Dюvri nяшrlя 
tanышlыq 
 
 
 
 
3. 
Analitik tяsvir 
цчцn inzibatчы 
tяrяfindяn dюvri 
nяшrlяrin qяbulu 
 
 
 
 
4. 
Jurnal mяqalяlя-
rinin analitik tяs-
viri. Nяшrin mяz-
munu ilя tanышlыq, 
analitik biblioqra-
fik tяsvirin tяrtibi 
 
 
 
 
5. 
Aчar sюzlяrin, ter-
minlяrin, sinonim-
lяrin  qeyd edilmя-
si 
 
 
 
 
6. 
Dюvri nяшrdяn 
mяqalяnin pred-
metlяшdirilmяsi. 
Rubrika ilя tanыш-
lыq, onun tяyini 
 
 
 
 
7. 
Dюvri nяшr mя-
qalяsinя anno-
tasiyanыn tяrtibi 
 
 
 
 

 
236
8. 
Dюvri nяшr mяqalя-
sinin sistemlяш-
dirilmяsi 
 
 
 
 
9. 
Verilяnlяr bazasыn-
da biblioграфик 
 yazыnыn редактя 
 edilmяsi 
 
 
 
 
10. 
Biblioqrafik yazы-
nыn MARC veri-
lяnlяr bazasыna 
kючцrцlmяsi 
 
 
 
 
 
Biblioqrafыn soraq-mяlumat nяшrlяrinя  mцraciяt etmяsi 
sualыn mahiyyяtinя varmaьa, mюvzunun anlayыш aparatы ilя 
tanыш olmaьa imkan verяcяkdir. Ancaq sorьunun leksikasы so-
raq nяшrlяri ilя normalaшdыrыlan termin vя anlayышlardan  яhя-
miyyяtli dяrяcяdя  fяrqlяnя bilяr. Bundan яlavя, axtarыш prose-
sindя  tяbii dildяn informasiya-axtarыш dilinя keчmяk lazыm 
olacaqdыr.  
Belяcя, elementar texnoloji яmяliyyat mцrяkkяb prosesя 
чevrilяrяk, юzцnцn yerinя yetirilmя alqoritminя malik olur: 
 
1.
 
Sorьunun leksikasыndan aчar sюzlяri seчmяk; 
2.
 
Axtarышыn predmeti(lяri) vя aspektini(lяrini) tяyin 
etmяk; 
3.
 
Sorьunu kitabxananыn soraq-axtarыш aparatыnda 
tяtbiq olunan informasiya-axtarыш dilindя indeks-
lяшdirmяk; 
4.
 
Mюvzunun leksiki яhatяsini цzя чыxarmaq (pred-
met gюstяricilяri, deskriptor lцьяtlяri, soraq, tяd-
ris яdяbiyyatы vasitяsilя aчar sюzlяrin digяr anла-
yыш vя terminlяrlя sinonimliyini, ierarxik яlaqя-
sini mцяyyяnlяшdirmяk); 
5.
 
 Mюvzunun semantik tяhlilinin nяticяlяrini  яsas 
anlayышlar, sorьu rubrikatorlarы, ierarxik sxemlяr 
шяklindя tяrtib etmяk; 
6.
 
Sorьunu tяlяbatчы ilя birlikdя korrektя etmяk 
(predmeti, axtarышыn onu maraqlandыran aspekt-
Арды 

 
237
lяrini, soruшulan sяnяdlяrin formal xarakteristi-
kalarыnы dяqiqlяшdirmяk). 
Belяliklя, texnoloji яmяliyyatlarыn hazыrlanmasы, onun 
elementlяrinin (цsul vя keчidlяrinin)  цzя  чыxarыlmasы, texnoloji 
layihяlяшdirmяnin heч dя formal mяrhяlяsi sayыla bilmяz.  
Texnoloji  яmяliyyatlarыn tяsvir xяritяsi (vacib xarakte-
ristikalarыn toplusunu: texnoloji яmяliyyatlarыn adыnы, element-
lяrin vя keчidlяrin mяzmununu, чыxыш formatыnы (nяticяlяrin tяq-
dim edilmя formasы),  юlчц vahidini, vaxt normasыnы (hazыr-
lamanы), icraчыnыn ixtisasыnы, tяminedici vasitяlяri vя s. яks et-
dirяn cяdvяl vя ya blanklar nяticяlяrin qeyd formasы ola bilяr. 
Texnoloji prosesin normalaшdыrыlmasы. Texnoloji prosesin 
reallaшdыrыlmasы цчцn vaxtыn, яmяk vя material xяrclяrinin nor-
malaшdыrыlmasы iki цsulla hяyata keчirilя bilяr: xцsusi normativ 
sяnяdlяrя  mцraciяt edilmяklя; xronometraj, dяrhal mцшahidя, 
fotoqrafiya, iш gцnцnцn iшыqlandыrыlmasы, xцsusi юlчц metodlarы 
ilя xяrclяrin mцstяqil шяkildя hesablanmasы yolu ilя. Иlk yol чox 
da zяhmяt tяlяb etmяdiyiнdяn, mяhz ona цstцnlцk verilir. 
Normalaшdыrmanыn daha bir aspekti – hяr bir texnoloji яmяliy-
yat цчцn icraчыlarыn rasional seчimindя mцrяkkяblik dяrяcяsinя 
gюrя  яmяliyyatlarыn ixtisaslaшmasыnыn, iшlяrin dяrяcяsinin 
(sыrasыnыn) mцяyyяnlяшdirilmяsidir. Bu iш ekspert sorьusu 
metodu ilя hяyata keчirilir. Ekspert qismindя, aparыcы mцtяxяs-
sislяr, yцksяkixtisaslы  tяcrцbi iшчilяr, tяdqiqatчыlar vя  xцsusi 
fяnn mцяllimlяri  чыxыш edirlяr. Normalaшdыrmanыn nяticяlяri 
texnoloji vя ya normativ sяnяdlяrdя  mцtlяq  юz  яksini tapыrlar 
(cяdvял 19).  

 
238
Cяdvяl 19 
MARC verilяnlяr bazasыna verilяnlяrin daxil edilmяsi 
prosesinin normalaшdыrыlmasы 
 
 
№ 
 
Яmяliyyatыn adы 
 Normativ   
sяnяddя   
 mюvqenin 
№ si 
 
Юlчц vahidi
Vaxt 
normasы 
(saatla) 
1 2 
3 4 
5 
1.  Komplektlяшdirmя 
шюbяsindяn dюvri 
nяшrlяrin qяbulu 
3.4.1.1 Bir 
partiya
0.18 
2.  Dюvri nяшrя baxыш 3.8.7  Adы  
0.05 
3.  Jurnal mяqalяlяri-
nin analitik tяsviri 
3.3.17 Biblioqrafik 
tяsvir 
0.17 
4.  Aчar sюzlяrin qeyd 
edilmяsi 
3.8.17 Aчar sюz 0.07 
5.  Jurnal mяqalяsinin 
predmetlяшdirilmяsi. 
Mяtnin tяhlili, rub-
rikanыn tяyini 
3.3.69 Predmet 
rubrikasы 
0.07 
6.  Jurnal mяqalяsinя 
annotasiyanыn tяrtib 
edilmяsi 
3.8.16 Annotasiya
0,5 
7.  Jurnal mяqalяsinin 
indekslяшdirilmяsi 
3.3.33 
Иndeks 0,05 
 
Иqtisadi effektivliyin hesablanmasы.  Kitabxana istehsalы 
effektivliyinin  яsas gюstяricilяri aьыrlыq (zяhmяt mяnasыnda) vя 
maya dяyяri hesab edilir. Texnoloji prosesin aьыrlыьы normalar 
яsasыnda (vaxt normasы, yerinя yetirilяn iшlяrin hяcminя 

 
239
vurulur, (bцtцn texnoloji яmяliyyatlar  цzrя  xяrclяrin nюvbяti 
cяmi ilя birlikdя (cяdvяl 20), ya da konkret texnoloji prosesin 
yerinя yetirilmяsi  цчцn sяrf olunan faktiki vaxtыn  юlчцlmяsi 
yolu ilя hesablanыr.  
Иnformasiya mяhsullarы  vя xidmяtlяrinin maya dяyяri 
bir sыra kalkulyasiya (malыn maya vя satыш qiymяtinin hesab-
lanmasы) maddяlяrinя яsasяn toplanыlыr (bura daxildir: texnoloji 
proses icraчыlarыnыn яmяk haqlarы, (яsas, яlavя яmяk haqlarы vя 
яlavя  mяblяьlяrin bцtцn nюvlяri); xammalыn vя  mяxaric 
materiallarыnыn qiymяti; binalarыn vя avadanlыqlarыn saxlanыl-
masы, istismarы  vя  tяmiri  цчцn ayrыlmыш  mяblяьlяr; tяsяrrцfat 
xяrclяri, inzibati idarяetmя aparatыnыn saxlanыlmasыnыn  яlavя 
xяrclяri vя digяr xяrclяr.  Иnformasiya mяhsullarы  vя xidmяt-
lяrinin maya dяyяrinin hesablanmasы  цчцn xцsusi metodika 
mюvcuddur ki, onlara malik olmaг kitabxanaчыnыn iqtisadi 
mяdяniyyяtindяn xяbяr verir. 
Texnoloji layihяlяшdirmяnin nяticяlяrinin tяrtibi.  Qяbul 
olunmuш  bцtцn texnoloji qяrarlar texnoloji sяnяdlяrdя  mцtlяq 
qeydя alыnыrlar. Texnoloji prosesin яsas xarakteristikalarы onun 
hяrtяrяfli, ardыcыl, rasional tяsviri bцtцn maraqlы olan tяшkilat-
larla razыlaшdыrыlmыш texnoloji xяritяyя daxil edilir vя onlara 
mцяssisяnin standartы kimi baxыlыr.