Китабхана информасийа технолоэийалары

XIII 
Fяsиl 
Kиtabxana texnologиyalarыnыn resurs tяmиnatы 
 
Artыq qeyd edиldиyи kиmи иqtиsadиyyatda иstehsal resurslarыnыn  
дюрд  nюvц  fяrqlяndиrиlиr: tяbии, maddи,  яmяk, malиyyя resurslarы.  
Tяbии resurslar kиtabxana  иstehsalыnda (onun enerjи  tяmиnatы  шяk-
lиndя) чox mяhdud formada tяtbиq olunurlar. Maddи resurslar иsя 
яksиnя, burada genиш шяkиldя яks olunmuш vя formasыna gюrя mцx-
tяlиfdиrlяr (bunlar, kиtabxana bиnalarы vя kommunиkasиyalar, ava-
danlыqlar vя texnиkи vasиtяlяr, sяnяd resurslarы  vя  sяrf olunan 
materиallardыr).  
Kиtabxananыn effektlи  fяalиyyяtи  цчцn vacиb olan vя  kиfayяt 
edяn resurs potensиalыnыn formalaшmasы – hяrtяrяflи peшяkar bиlиyи 
(sяnяdшцnaslыq, texnиkи, texnolojи, marketиnq vя s. sahяlяrdя), 
иnformasиya resurslarы vя vasиtяlяrи bazarыnыn konyуkturasыnы qиy-
mяtlяndиrmяk bacarыьыnы, tяcrцbи  bиlиklяrи  tяlяb edяn vacиb 
praqmatиk mяsяlяdиr. 
 
13.1. Sяnяd resurslarы 
 
Шцbhяsиz kи, kиtabxana texnologиyasыnыn baшlыca resursu (иl-
kиn “xammalы”) sяnяdlяr hesab edиlиr. Bu planda sяnяdиn яhяmиy-
yяtи яn чox onun materиal konstruksиyasы иlя deyиl (яgяr bu, яlyaz-
ma mяnbяyи, tarиxи abиdя  vя  иncяsяnяt  яшyasы deyиlsя), onun tяr-
kиbи, mяzmunu иlя (иnformasиya) mцяyyяn edиlиr. Bununla йанашы, 
sяnяdиn quruluшu, onun formatы, daшыyыcыnыn nюvц  qяbul olunan 
texnиkи qяrarlara (sяnяdиn ишlяnmя nюvц, dцzцlцш цsulu, mцhafиzя 
rejиmи  vя s.), texnolojи proseslяrиn tяшkиlиnя (funksиonal  иxtиsas-
laшma, mяrkяzlяшdиrmя  vя koordиnasиyanыn, ardыcыl vя paralel 
яmяlиyyatlarыn uyьunluьu vя s.) tяsиr gюstяrиr. 
Kиtabxana xиdmяtиnиn klassиk metodиkasы konkret kиtabxa-
nanыn (kиtabxana sиstemиnиn) sяnяd fonduna иstиqamяtlяnmишdиr. 
Bиblиoqrafиk metodиka – axtarышы real fondun hцdudlarыndan чыxa-
raraq, onun bazasыnы tematиk, dиl, nюv, яrazи aspektlяrиndя genиш-
lяndиrяrяk, bu mяhdudиyyяtlяrи aradan qaldыrыr. Lakиn bu halda 

 
190
da  иstиfadячиlяrиn  иnformasиya sorьularыnыn tяmиn edиlmяsиnиn 
resurs bazasы real soraq-bиblиoqrafиya fondunun – иnformasиya, 
bиblиoqrafиk, soraq nяшrlяrиnиn mюvcud repertuarыnыn hцdud-
larыnda mяhdudlaшdыrыlыr. Eynи zamanda иnformasиya texnolo-
gиyalarы  иstиfadячиlяr  цчцn vacиb olan иnformasиyanыn  иstиfadяsиn-
dяkи  mяkan mяhdudиyyяtlяrиnи aradan qaldыraraq elektron re-
surslarыn (bиblиoqrafиk, tammяtnlи, faktoqrafиk vя s.) dцnya (vиr-
tual) “fonduna” gиrишини tяmиn edиr. “Sяrhяdsиz” шяbяkя цzrя яldя 
edиlmяsи  mцmkцn olan paylanmыш  sяnяd fondlarы, elektron kи-
tabxanalar, rяqяm  иnformasиyasыnыn  иdarя olunan kolleksиyalarы 
reallыьa чevrиlиrlяr. 
Mцasиr kиtabxana yalnыz mяtn nяшrlяrи  иlя deyиl, eynи za-
manda audиo vя vиdeo yazыlarla, иzomaterиallarla, not vя kartoq-
rafиk nяшrlяrlя,  яlyazmalarla, mиkroformalarla, kиnofиlmlяrlя, 
elektron resurslarla komplektlяшяrяk юz sяnяd potensиalыnы forma-
laшdыrыr. Kиtabxananыn  иnformasиya bazasыnыn  иnkишafы, eynи za-
manda vяtяn vя xarиcи elektron resurslarыn  яldя edиlmяsи  vя  юz 
mяnbяlяrи hesabыna hяyata keчиrиlиr. Bu fяalиyyяt, bиr qayda 
olaraq aшaьыdakы иstиqamяtlяrdя reallaшdыrыlыr: 
•
 
Sяnяdlяrиn ayrы-ayrы nюvlяrиnиn (dюvrи nяшrlяr, na-
dиr kиtablar, elektron resurslar vя s.) toplu (иdarя  vя ya 
regиonal шяbяkя чяrчиvяsиndя) elektron kataloqlarыn tяшkиlи vя 
daxиl edиlmяsи; 
•
 
Tammяtnlи resurslarыn elektron kиtabxanasыnыn 
formalaшdыrыlmasы; 
•
 
Vяtяn vя xarиcи verиlяnlяr bazasыna, elektron 
jurnallara vя s. on-lиne rejиmиndя daxиl olmaq иmkanы; 
•
 
Hцquqи soraq-axtarыш sиstemlяrиnин яldя edиlmяsи; 
•
 
Kompakt dиsklяrdя elektron resurslarыn yaradыl-
masы vя яldя edиlmяsи. 
Mяsяlяn, mцasиr kиtabxana  чox mяhdud bцdcя  шяrtlяrиndя 
komplektlяшdиrmяnиn prиorиtetlяrиnи mцяyyяnlяшdиrяrяk kиtablarыn, 
dюvrи  nяшrlяrиn, audиovиzual nяшrlяrиn, verиlяnlяr bazasыnыn, CD-
ROM-da olan multиmedиa mяhsullarыnыn  яldя edиlmяsи arasыnda 
чox чяtиn seчиm etmяlиdиr. Kиfayяt qяdяr hяcmlи иnformasиya baza-
rыnda cиddи иqtиsadи шяrtlяr qarшыsыnda qalan kиtabxanalar obyektиv 

 
191
tяlяbatlarыn zяrяrиnя olaraq komplektlяшdиrиlяn nяшrlяrиn reper-
tuarыnы mяhdudlaшdыrmaьa, keyfиyyяt analoqlarыna mяhяl qoyma-
maьa vя юzlяrиnиn lokal bиblиoqrafиk vя tammяtnlи verиlяnlяr baza-
sыnы yaratmaьa mяcburdurlar. Bu иsя  kиtabxana xиdmяtиnиn key-
fиyyяtиnиn aшaьы dцшmяsиnя, kadr potensиalыnыn mяqsяdяuyьun иstи-
fadя edиlmяmяsиnя, mиllи, regиonal vя aшaьы sяvиyyяlяrdя иnforma-
sиyanыn  ишlяnmя proseslяrиnиn dяfяlяrlя  tяkrarlanmasыna gяtиrиb 
чыxarыr. Бурада, elektron resurslarыn яldя edиlmяsи иlя baьlы mцrяk-
kяb vяzиyyяt yaranmыш olur, чцнки  kиtabxana  иstиfadячиlяrи  цчцn 
aktual resurslarыn dцzgцn axtarышыnda (цzя  чыxarыlmasыnda) vя 
seчиmиndяkи  чяtиnlиklяrdяn savayы, malиyyя  vя  hцquqи xarakterlи 
problemlяr dя meydana gяlmиш olur: 
1.
 
Tиcarяt yolu иlя яldя edиlmяsи mцmkцn olan verиlяn-
lяr bazasыnыn, elektron jurnallarыn vя dиgяr tammяtnlи resurs-
larыn qиymяtиnиn чox baha olmasы. Problem, kиtabxana kon-
sorsиumlarыnыn yaradыlmasы yolu иlя  hяll olunur. Belя  kи, bu 
konsorsиumlar  юz malиyyя  vяsaиtlяrиnи  bиrlяшdиrяrяk gцzяшtlи 
yollarla resurslarыn яldя edиlmяsиnи tяmиn etmиш olurlar. 
2.
 
Resurslarыn  яldя edиlmяsи  иmkanыnы qazanan kиtab-
xana  иlя elektron mяhsulun  иstehsalчыsы (generatoru, nяшrиy-
yatы) vя ya elektron resurslarыn  яldя edиlmяsиnи  tяmиn edяn 
иnformasиya agentlиyи, fиrma aqreqatlarы arasыnda razыlыьыn, 
lиsenzиyalaшdыrmanыn aьыr  шяrtlяrи. Belя  kи, lиsenzиya -яldя 
edиlяn resurslarыn qeyrи-tиcarи  иstиfadяsиnи  nяzяrdя tutur; 
ancaq kиtabxanalardakы kompйуterlяrиn bura daxиl olmasы 
mцmkцndцr; бу, bиr qayda olaraq, elmи vя tяhsиl mяqsяdlяrи 
цчцn fяrdи иstиfadя qaydalarыnы tяшkиl edиr (kиtabxananыn, яldя 
edиlmиш resurslar яsasыnda kollektиv tяyиnatlы шяxsи иnformasи-
ya mяhsullarыnы hazыrlamaq hцququnu qazanmasы цчцn яlavя 
razыlыq mцqavиlяsи tяrtиb edиlиr); шяbяkя resursunun яldя edиl-
mяsи  bиtdиkdяn sonra kиtabxanaya tяqdиm olunan arxиv 
materиallarыnыn иlkиn юdяnиш шяrtlяrиnи dиktя edиr.  
Шяbяkя resurslarыna (mяsялян, elektron jurnallara) gиrишиn яl-
dя edиlmяsи haqqыnda vя xцsusиlя onlarыn чap varиantlarыndan иm-
tиna haqqыnda mяsulиyyяtlи qяrar qяbul edяrkяn bunlarы nяzяrя al-
maq lazыmdыr:  чap nяшrиnиn elektron varиantы  hяmишя tam olmur 
(bu, mцяllиflиk hцquqlarы problemи  иlя baьlыdыr); tammяtnlи elek-

 
192
tron arxиvlяrиn yaradыlmasы vя onlarы ишlяk vяzиyyяtdя saxlamaьыn 
чяtиnlиyи; kиtabxananыn soraq-bиblиoqrafиya aparatыnda  шяbяkя 
resurslarыnыn яks olunmasыnыn dяyишkяnlиyи (kиtabxananыn saytыnda 
uzaq mяsafяlи elektron resurslarыn sиyahыsы; gиrиши  mцmkцn olan 
шяbяkя resurslarыndakы  bиblиoqrafиk qeydlяrиn monoqrafиk vя ya 
analиtиk tяsvиr sяvиyyяlяrиndя elektron kataloqa иnteqrasиyasы). 
Tяшkиlatи  vя  иqtиsadи fond problemlяrиndяn baшqa nяzяrи  vя 
texnolojи problemlяrя  диггят  йетиряк. Kиtabxana texnologиyasы 
strukturunda kиtabxana fondu чox mцrяkkяb tяшkиl xцsusиyyяtlя-
rиnя malиkdиr. Burada иnformasиya mяhsulunun юz tяlяbatчыlыq xц-
susиyyяtи, keyfиyyяtlяrи vя kиtabxana mяhsul vя xиdmяtlяrиnиn mцx-
tяlиf чeшиd иstehsalыnыn яsas resurs keyfиyyяtиnиn uyьunluьu юz яk-
sиnи tapыr. Hяtta kиtabxana fяalиyyяtиnиn mяhsulu kиmи fondun xц-
susиyyяtlяrиnиn (mяqsяdlиlиk,  иnformatиvlиk, dиnamиklиk, statиklиk, 
sorьularыn strukturuna, kиtabxananыn tиpиnя  vя profиlиnя uyьun-
luьu vя s.) nя  dяrяcяdя ona resurs kиmи qoyulan tяlяblяrя cavab 
vermяsи sualы (komplektlяшdиrmяnиn tamlыьы,  ишlяnmя keyfиyyяtи, 
SBA-nыn яlverишlиlиyи vя s.) aчыq qalыr. Hяm яsas, hяm dя kюmяkчи 
(tяmиnedиcи)  иstehsalыn  яlamяtlяrиnя malиk olan prosesиn 
xцsusиyyяtlяrиnиn araшdыrыlmasы  иlя  kиtabxana fondunun forma-
laшmasы texnologиyasы mяшьul olur.  
 
13.2. Texnиkи vasиtяlяr 
 
Mцasиr kиtabxana, sяnяdlяrиn иctиmaи иstиfadяsиnи tяmиn edяn 
яnяnяvи xиdmяtlяrdяn savayы иnformasиyanыn юtцrцlmяsи, nяшrиyyat 
fяalиyyяtи mяhsullarыnыn иstehsalы, иnformasиyanыn analиtиk-sиntetиk 
ишlяnmяsи proseslяrиnи mяnиmsяyиr, verиlяnlяr bazalarыnы yaradыr vя 
иstиsmar edиr, hиpermяtn, multиmedиa, telekommunиkasиya tex-
nologиyalarыna yиyяlяnиr. Иnformasиya иstehsalы vя servиsиnиn mцx-
tяlиf nюvlяrиnиn иnteqrasиyasы hesabыna kиtabxanalar юz texnиkи po-
tensиalыnы kиfayяt qяdяr zяngиnlяшdиrmишdиr. Чox da uzaq olmayan 
keчmишdя  kиtabxanalarыn bюyцk  яksяrиyyяtиndя texnиkи  tяchиzat 
kиtab stellajlarы  vя kartotekalarla, telefon rabиtяsи aparatlarы  иlя, 
чox nadиr hallarda yazы makиnalarы, sяs vя vиzual иnformasиyanыn 
sяslяndиrиlmяsи цчцn aparatlar иlя юlчцlцrdц. Yalnыz иrи kиtabxana-
lar sяnяdlяrиn daшыnmasы  цчцn pnevmopoчtalardan, lиft-qaldыrыcы-

 
193
lardan, arabalardan, lent шяkиllи transportyorlardan; onlarыn ишlяn-
mяsи  цчцn numeratorlardan, cиldlяyяn vя  kиtabbaьlayan dяzgah-
lardan; surяtчыxarma vя чoxaltma ишlяrиnиn yerиnя yetиrиlmяsи цчцn 
elektroqrafиk vя termoqrafиk surяtчoxaltma aparatlarыndan, gek-
toqraflardan, rotatorlardan vя rotaprиntlяrdяn  иstиfadя edиrdиlяr. 
Hazыrda иsя kиtabxana texnologиyasыnыn texnиkи vasиtяlяrи qиsmиn-
дя fяrdи kompйуterlяr vя perиferиya qurьularы (prиnterlяr, skaner-
lяr, modemlяr, multиmedиa vasиtяlяrи), mцasиr telekommunиkasиya 
vя  шяbяkя avadanlыqlarы, mяишяt elektronиkasы, nяшrиyyat komp-
lekslяrи vя s. tяtbиq olunurlar. Elektron hesablama texnиkasы baza-
sы яsasыnda komplektlяшdиrиcиnиn, kataloqlaшdыrыcыnыn, bиblиoqrafыn, 
metodиstиn,  иnzиbatчыnыn vя  dиgяr kиtabxana mцtяxяssиslяrиnиn  иs-
tehsal funksиyalarыnыn yerиnя yetиrиlmяsиnя  иstиqamяtlяnmиш  иxtи-
saslaшmыш - avtomatlaшdыrыlmыш  ишчи yerlяrиnиn (AИY) yaradыlmasы 
чox genиш yayыlmышdыr.  
Tяbииdиr kи, bu иstиqamяtdя  vяtяn kиtabxanalarы Avropa, 
Amerиka vя Avstralиya kиtabxanalarыndan gerи qalыrlar. Lakиn иs-
tяnиlяn  иrи  kиtabxana (sиstemи) audиovиzual vasиtя  vя avadanlыq-
larыn, elektron hesablama texnиkasыnыn, яlaqяnиn texnиkи vasиtяlя-
rиnиn, иnformasиyanыn daxиl vя xarиc edиlmяsиnиn, sяnяdlяrиn hazыr-
lanmasыnыn,  иnformasиyanыn surяtиnиn  чыxarыlmasы  vя  чoxaldыlma-
sыnыn, sяnяdlяrиn mцhafиzяsиnиn vя daшыnmasыnыn texnиkи vasиtя-
lяrиnиn kиfayяt qяdяr genиш nomenklaturasыna malиkdиr.  
Bиz, kиtabxanalarda elektron vя medиa - mяhsullarla ишя, иstи-
fadячиlяrиn иnformasиya tяlиmиnя (Иnternetя чыxышы tяmиn edяn mяr-
kяzlяr,  Иnternet zallar, medиatekalar vя medиamяrkяzlяr)  иstиqa-
mяtlяnmиш  иxtиsaslaшdыrыlmыш struktur altbюlmяlяrиnиn fяal  шяkиldя 
yaradыlmasыnыn шahиdи oluruq.  
Bu proses, bцtцn sиstem vя  иdarя  kиtabxanalarыnы (kиtlяvи, 
uшaq, gяnclяr, mяktяb, alи mяktяb, иxtиsaslaшdыrыlmыш) яhatя edяrяk 
cиddи texnиkи tяchиzatы tяlяb edиr. 
“Mяktяb kиtabxana medиamяrkяzи haqqыnda tиpolojи яsasna-
mя”yя uyьun olaraq hazыrlanmыш vacиb avadanlыqlarыn vя texnиkи 
vasиtяlяrиn nomenklaturasы buna barиz nцmunяdиr (cяdvял 16). 

 
194
Cяdvяl 16 
Kиtabxana medиamяrkяzиnиn texnиkи tяchиzatы 
 Struktur      
Avadanlыqlar vя texnиkи vasиtяlяr 
Kиtabxana  
Stellajlar 
Sяrgиlяr цчцn stendlяr 
Kиtabxanaчыnыn AИY 
Texnиkи komplekslя 
bиrlиkdя иnformasиya 
bankы 
Tяdrиs kompйуter sиnfи 
Proqramчыnыn AИY 
Faks-modem 
Telefon xяttи 
Lazerlи prиnter 
Materиallarыn yerlяшdиrиlmяsи  цчцn 
шkaflar 
Audиo, vиdeoteka 
Vиdeolaboratorиya  
 
 
 
Vиdeosиnиflяr 
Vиdeomaqnиtofon 
Televиzor 
Vиdeokamera 
Kompйуter 
Vиdeokassetlяrиn saxlanыlmasы 
цчцn шkaflar 
Televиzor 
Vиdeolaboratorиya иlя яlaqя цчцn 
vasиtя 
Mцяllиmиn AИY 
Ишtиrakчыlarыn AИY  
Nяшrиyyat kompleksи 
Nяшrиyyat sиstemи 
Kompйуter 
Planшetlи lazer 
Lazerlи prиnter 
Rяnglи шыrnaqlы prиnter 
Чap avadanlыьы 
Rеzoqraf 
Surяtчыxarma aparatы 
Postчap avadanlыьы 
Rezaqlar (bычaq) 
Stepler 
 

 
195
Kиtabxana mцtяxяssиslяrиnиn (kataloqlaшdыrыcы, bиblиoqraf, 
metodиst vя s.) иxtиsaslaшmыш  AИY-dяn  яlavя  kиtabxananыn, mяr-
kяzlяшmиш  sиstemиn vя ya шяbяkяnиn  цmumи  иnformasиya resurs-
larыnыn struktur (fиlиal) altbюlmяlяrиnя, elяcя  dя xarиcи verиlяnlяr 
bazalarыna vя  иnformasиya  шяbяkяlяrиnя daxиl olmaq иmkanыnы  tя-
mиn edяn abonent mяntяqяlяrиnиn, oxucu AИY-nиn sayыnы da 
artыrmaq lazыmdыr. Цmumиlяшdиrиlmиш sxem (шяkил 16) bюyцk шяhяr 
kиtabxanasыnыn struktur altbюlmяlяrиnиn kompйуter texnиkasы  иlя 
tяchиz edиlmяsиnиn tяшkиlatи strukturu vя perspektиv  иstиqamяt-
lяrиnиn nцmunяsиnи яks etdиrиr. Kиtabxananыn texnolojи baxыmdan 
yenиdяn qurulmasыnыn uzunmцddяtlи proqramыnыn reallaшdыrыlmasы 
шяbяkя  иnformasиya texnologиyalarы  иstиqamяtиndя  nюvbяtи addыm 
atmaьa, lokal kиtabxana  шяbяkяsиnиn formalaшmasыnы baшa  чat-
dыrmaьa vя kиtabxananыn bцtцn struktur altbюlmяlяrиnя vя иstиfa-
dячиlяrиnя regиonal, mиllи  vя qlobal kompйуter  шяbяkяlяrиnя  чыxы-
шыnы tяmиn etmяyя иmkan verяcяkdиr. 
 
13.3. Lиnqvиstиk  vasиtяlяr 
 
Kиtabxana texnologиyasыnыn lиnqvиstиk vasиtяlяrи qиsmиndя tя-
bии dиl (annotasиyalarыn, referatlarыn, xцlasяlяrиn tяrtиbи, hиpermяtn 
иnformasиya axtarыш  sиstemlяrиndя axtarыш  vя s.) vя  mцxtяlиf tиplи, 
tяyиnatlы  иnformasиya axtarыш  dиllяrи  чыxыш edиr. Kиtabxana tяcrц-
bяsиndя bиblиoqrafиk tяsvиr dиlи (bu dиldя kиtabxananыn bцtцn bиb-
lиoqrafиk mяhsullarы “danышыrlar”, o, mцxtяlиf  чeшиdlи  иnformasиya 
xиdmяtlяrиnиn hazыrlanmasы цчцn иstиfadя edиlиr), bиblиoqrafиk qey-
dиn kommunиkatиv formatlarы (UNИMARC, USMARC, RUS-
MARC vя s.) genиш yayыlmышdыr. 
Иnformasиya kцtlяlяrиnиn (kиtabxana fondunun, soraq-bиb-
lиoqrafиya aparatыnыn,  яnяnяvи  vя elektron formada bиblиoqrafиk 
mяhsullarыn vя s.) strukturlaшdыrыlmasы  цчцn  иerarxиk tяsnиfatlarы 
(UOT, KBT, Elmи-texnиkи иnformasиya sиstemиnиn rubrиkatoru vя 
s.) tяtbиq edиrlяr. 
Яlиfba - predmet tяsnиfatlarы иnformasиyanыn чoxaspektlи ax-
tarышыnы tяmиn edяn яsas vasиtя hesab edиlиr.  
Deskrиptor иnformasиya- axtarыш dиllяrи - sяnяdlяrиn иnforma-
sиya - axtarыш nцmunяlяrиnиn, xцsusяn elektron kataloqlarыn, bиb-

 
196
lиoqrafиk verиlяnlяr bazasыnыn yaradыlmasы zamanы  fяal  шяkиldя 
иstиfadя olunurlar. 
Obyekt  яlamяtlи  иnformasиya - axtarыш  dиllяrи faktoqrafиk 
dosyelяrиn вя verиlяnlяr bazasыnыn (o cцmlяdяn, oxucularыn, kиtab 
verиlишиnиn qeydиyyatы, fondun dюvrиyyяsиnиn, kиtabxana heyяtиnиn 
uчotu  цчцn yaradыlan xиdmяtи bazalarыn vя s.), цmumиyyяtlя, 
kиtabxananыn faktoqrafиk xиdmяt spektrlяrиnиn aparыlmasыnы  вя 
daxиl edиlmяsиnи tяmиn edиrlяr.  
Faset tяsnиfatlarы, baшlыca olaraq tяdqиqat mяqsяdlяrиndя  -
mцrяkkяb obyektlяrиn (bura, иdarяetmя obyektlяrи  kиmи  kиtabxa-
nalarы, kиtabxana mяhsullarы vя xиdmяtlяrи, kиtabxananыn texnolojи 
proseslяrи, kиtabxana texnologиyasыnыn texnиkи, lиnqvиstиk proqram 
vasиtяlяrи vя s. daxиldиr).          
 
 
 
 

 
 
 
 
SERVERLƏR 
Kataloqlaş-
dırma 
KAA 
AİY 
AİЙ 
AİY 
AİY 
AİY 
AİY 
AİY 
Komplektləşdirmə 
sektoru 
Metodiki 
şöbə 
Soraq-
biblioqrafiya 
şöbəsi 
AİY 
AİY 
AİY 
Müdiriyyət 
AİY 
Mədəni-maarif-
ləndirici мərkəz 
AİY 
AİY 
AİY 
Avtomatlaşdırma
şöbəsi
 
AİY 
AİY 
Qeyd sektoru
AİY 
AİY 
AİY 
AİY 
Kataloqlar 
AİY 
Ümumi oxu zalı
AİY 
İqtisadi-hüquqi
ədəbiyyat şöbəsi 
AİY 
Dövri mətbuat 
zalı 
AİY 
Hüquqi infor-
masiya mərkəzi 
AİY 
AİY 
Gənclər 
şöbəsi
abonemeнт 
Xarici 
ədəbiyyat
 
Musiqi-
not  
AİY 
AİY 
AİY 
AİY 
Şəkил 16. Kitabxananın struktur altbölmələrinin 
kompyuterləşdirilməsinin sxemi.  
197 

 
198
  Vacиb olan lиnqvиstиk vasиtяlяrиn tam komplektи  иlя  tяc-
hиz olunmaьы qarшысыna mяqsяd qoyan kиtabxanalar  иnforma-
sиya bazarыnda onlarыn kяskиn defиsиtи  иlя qarшыlaшыrlar. Bu, 
mцasиr dюvrцn reallыqlarыna cavab verяn unиversal tяsnиfat cяd-
vяllяrиnя,  иnformasиya-axtarыш tezauruslarыna, predmet rubrи-
kalarыnыn lцьяtlяrиnя, lokal rubrиkatorlarыna aиd edиlиr.  Иnfor-
masиya - axtarыш dиllяrиnиn hazыrda heч bиr tяcrцbяyя malиk ol-
mayan vя юz proqram mяhsullarыnыn, verиlяnlяr bazasы vя bank-
larыnыn satыlmasыnda maraqlы olan иstehsalчыlarda aшaьы key-
fиyyяtlи lиnqvиstиk vasиtяlяrи almaq rиskи vardыr. 
Yaranan vяzиyyяt, kиtabxanalarы юz lиnqvиstиk иnstrument-
lяrиnи (lokal rubrиkatorlar, predmet rubrиkalarыnыn lцьяtlяrи, 
adlarыn vя predmet rubrиkalarыnыn avtorиtet faylы, tяsnиfat cяd-
vяllяrиnя  яlavяlяr vя s.) yaratmaьa mяcbur edиr. Mяcburи  tяc-
rцbяnиn effektlи olmamasы da bяllиdиr  вя bu da mцxtяlиf kи-
tabxanalar tяrяfиndяn  иstehsal olunan иnformasиya mяhsul-
larыnda lиnqvиstиk uyьunsuzluq problemиnи yaradыr.   
 
13.4. Proqram vasиtяlяrи 
 
Kиtabxanalarыn proqram tяmиnatы planыnda FoxPro, 
HTML, SQL proqramlaшdыrma dиllяrи, DOS, Mиcrosoft Wиn-
dows, Solarиs, Free BSD, Lиnux  яmяlиyyat sиstemlяrи  vя bu 
яmяlиyyat sиstemlяrи  цчцn  яsas proqram mяhsullarы (mяtn vя 
qrafиkи redaktorlar, elektron cяdvяllяr vя s.) fяal  шяkиldя  иstи-
fadя olunurlar. Proqram vasиtяlяrиnиn mцasиr bazarы yerlи  vя 
xarиcи  иstehsalчыlarыn Avtomatlaшdыrыlmыш  Kиtabxana-иnforma-
sиya sиstemlяrиnиn tяtbиqи (kиtabxana) proqramlarыnыn, proqram 
tяmиnatlarыnыn genиш  чeшиdиnи  tяqdиm edиr. Kиtabxana tex-
nologиyasыnыn proqram tяmиnatыnыn Rusиya  иstehsalчыlarы  sыra-
sыnda aшaьыdakыlar aparыcы yerи tutur: 
•
 
Rusиyanыn Dюvlяt Kцtlяvи vя Elmи-
Texnиkи  Kиtabxanasы (QPNTB) (mцxtяlиf 
mцяssиsя  mяnsubиyyяtlи  vя tematиk profиllи 
kиtabxanalar цчцn avtomatlaшdыrыlmыш kиtab-
xana-иnformasиya sиstemlяrи “ИRBИS”); 

 
199
•
 
Rusиya Federasиyasыnыn Mяdяnиy-
yяt Nazиrlиyи  Dюvlяt  иnformasиya-hesablama 
Mяrkяzи – (kцtlяvи regиonal vя bяlяdиyyя kи-
tabxanalarы цчцn “AS-Kиtabxana”); 
•
 
Rusиya EA-nыn Tяbияt elmlяrи цzrя 
Kиtabxanasы (akademиya kиtabxanalarы цчцn 
avtomatlaшdыrыlmыш  kиtabxana-иnformasиya 
sиstemlяrи); 
•
 
Moskva Dюvlяt Unиversиtetиnиn  
Elmи Kиtabxanasы (alи mяktяb kиtabxanalarы 
цчцn AKИS); 
•
 
“Sяnяd-иnformasиya texnologиya-
larы” elmи-tяtbиqи fиrma (“DИT-ИBИS”); 
•
 
Sankt-Peterburq Dюvlяt Texnиkи 
Unиversиtetиnиn korporatиv kиtabxana-иnfor-
masиya sиstemlяrи  Иnstиtutu (korporatиv kи-
tabxana sиstemlяrи  цчцn “RUSLAN” avto-
matlaшdыrыlmыш  kиtabxana-иnformasиya sиs-
temlяrи). 
          Азярбайъанда ися бу йюндя İRBİS, VTLS програмларын-
дан  истифадя олунур.  
Rusиya mцtяxяssиslяrиnиn fиkrиncя, kиtabxana texnologи-
yasыnыn yuxarыda adlarы qeyd olunan proqram vasиtяlяrиnиn 
aшaьыdakы цstцn cяhяtlяrи vardыr:  
•
 
Rusиya kиtabxana tяcrцbяsиndя qяbul  
                        olunan standartlara, qaydalara, gиrиш vя чыxыш   
                        formatlarыna uyьun gяlmяsи;  
•
 
Чox sadя иnterfeys; 
•
 
Modernlяшdиrиlяn varиantlarыn ardыcыl ol-
malarы; 
•
 
Чox  иnkишaf etmиш aparat vasиtяlяrиndяn 
яhяmиyyяtlи dяrяcяdя asыlы olmamasы; 
•
 
Aшaьы (xarиcи analoqlarla mцqayиsяdя) 
qиymяt; 

 
200
•
 
Proqram mяhsullarы hazыrlayanlar vя иstи-
fadячиlяr tяrяfиndяn operatиv mяslяhяt almaq 
иmkanы; 
AKИS-иn proqram tяmиnatыnыn (Rusиyada) tиpиk  чatыш-
mayan cяhяtlяrиnя иsя mцtяxяssиslяr aшaьыdakыlarы aиd edиrlяr: 
•
 
Sцrяtиn aшaьы olmasы, xцsusяn bюyцk  иn-
formasиya kцtlяsи иlя ишlяyяn zaman; 
•
 
Чoxdиllи  шrиftlяrиn dяstяklяnmяsиnиn mяh-
dud иmkanlarы; 
•
 
Qeyrи - qanunи  иstиfadяdяn vя  sиstemиn 
mяhv edиlmяsиndяn qorunmanыn zяиf olmasы;  
•
 
Marketиnqиn vя bazarda mяhsulun hяrя-
kяt sиstemиnиn kиfayяt qяdяr иnkишaf etmяmяsи. 
Xarиcи  иstehsalчыlarыn proqram vasиtяlяrи Rusиya  иstehsal-
чыlarы  иlя bu sahяdя  rяqabяt aparыr. Bu avtomatlaшdыrыlmыш 
sиstemlяr aшaьыdakыlardыr: LИBER – Relaиs Иnformatиque Иnter-
natиnal fransыz fиrmasыnыn; ALEPH – EX LИBRИS Иsraиl fиrma-
sыnыn; VTLS –VTLS Иnc Amerиka fиrmasыnыn; TИNLИB – Иnfor-
matиon Management & Engиneerиng Ltd иngиlиs fиrmasыnыn; 
GLИS – GEAC Иnc Kanada fиrmasыnыn; ALИCE – ALИCE иngи-
lиs fиrmasыnыn. Tяbииdиr kи, xarиcи  иstehsalчыlarыn proqram mяh-
sullarыnыn texnиkи gюstяrиcиlяrи bиr чox meyarlara gюrя (mяsялян, 
etиbarlыlыq, dяstяklяnяn verиlяnlяr bazasыnыn hяcmи vя xarakterи, 
qorunmasы, servиs иmkanlarы vя s. gюrя) yerlи mяhsullarы qabaq-
layыr. Konkret texnolojи  mяsяlяlяrиn hяllи  mяqsяdиlя proqram 
vasиtяlяrиnиn иxtиsaslы seчиmи peшяkar bиlиk (kиtabxana, proqram, 
texnиkи) tяlяb edиr. 
 
13.5. Kadr resurslarы 
 
Mцasиr dюvrdя  kиtabxana heyяtиndя  tяkcя  чoxиllиk tяc-
rцbяyя malиk kиtabxanaчыlar, bиblиoqraflar, redaktorlar, meto-
dиstlяr deyиl, eynи zamanda dиgяr peшяlяrиn nцmayяndяlяrи  dя 
(чap avadanlыqlarыnыn, hesablayыcы maшыnlarыn operatoru, mц-
hяndиs  -  proqramчы, sиstem  иnzиbatчыsы, mцhяndиs-texnoloq, 
dzayner, marketoloq, menecer, sosиoloq, psиxoloq vя s.) tяq-
dиm olunurlar. Hazыrda kиtabxanalar  яnяnяvи  vя  иnnovasиyalы, 

 
201
“яl  иlя” hяyata keчиrиlяn vя avtomatlaшdыrыlmыш  kиtabxana pro-
seslяrиnи  tяhlиl etmяk, tяnqиdи  qиymяtlяndиrmяk vя optиmal-
laшdыrmaq qabиlиyyяtиnя malиk sиstem analиtиklяrиnя, texnoloq-
larыna tяlяbat hиss edиrlяr.  Яmяk resurslarыnыn mцasиr bazarы  -
proqramlaшdыrma vя hesablama texnиkasы, nяшrиyyat fяalиyyяtи, 
menecment, marketиnq, reklam иши, tяcrцbи psиxologиya vя dиgяr 
sahяlяrdя  чalышan peшяkarlarы  kиtabxanaya  ишя  cяlb etmяyя,  
kиtabxana ишчиlяrиnиn иxtиsaslarыnы artыrmaьa vя ya иkиncи иxtиsas 
almaьa иmkan verиr.  
Ancaq yenя  dя  kиtabxananыn  яsиl sиmasыnы, onun xиdmяt 
sяvиyyяsиnи  kиtabxana mцtяxяssиslяrи  mцяyyяn edиr. Kadrlar –
kяmиyyяt vя keyfиyyяt baxыmыndan reqlamentlяшdиrиlmиш resurs 
nюvцdцr. Tarиf - иxtиsas xarakterиstиkasы,  шtat cяdvяlи –kиtab-
xana fяalиyyяtиndяkи  иnnovasиyalы proseslяrи deyиl, mяhz mюv-
cud texnologиyanы яks etdиrяn konservatиv sяnяdlяrdиr. Bunun-
la йанашы, professиonal cяmиyyяt dяyишяn иnformasиya vяzиyyяtи-
nи nяzяrя alaraq, kиtabxana peшяsиnиn yenи standartlarыnы ишlяyиb 
hazыrlayыrlar. 
Mцxtяlиf reqlamentlяrdя яks olunan tяlяblяrиn, kиtabxana 
mцtяxяssиslяrиnиn sяrишtяlиlиyиnя, funksиonal (vяzиfя)  юhdяlиklя-
rиnя, bиlиk vя bacarыqlarыna uyьunluьunu иzlяmяk maraqlы olar-
dы. Mяsяlяn, tarиf-иxtиsas xarakterиstиkasыnda kиtabxana heyяtи-
nиn vяzиfя strukturu vя vяzиfя юhdяlиklяrи яsas kиtabxana proses-
lяrиnиn tяmиn edиlmяsиnя  иstиqamяtlяnmишdиr. Bu proseslяr aшa-
ьыdakыlardыr: 
•
 
Komplektlяшdиrmя; 
•
 
Kиtabxana fondunun ишlяnmяsи; 
•
 
Soraq-bиblиoqrafиya aparatыnыn 
kataloq vя dиgяr elementlяrиnиn tяшkиlи vя 
иstиfadяsи; 
•
 
Avtomatlaшdыrыlmыш verиlяnlяr 
bazasыnыn daxиl edиlmяsи vя иstиfadяsи; 
•
 
Fondlarыn uчotu, tяшkиlи  vя  mцha-
fиzяsи; 
•
 
Oxuculara vя abonentlяrя xиdmяt. 
Kцtlяvи  kиtabxana fяalиyyяtиnиn model standartы  aшaьы-
dakы funksиonal vяzиfяlяrи yerиnя yetиrmяk цчцn xцsusи bиlgиlяrя 

 
202
malиk mцtяxяssиslяrиn kиtabxana  шtatыnda mюvcudluьunu tяlяb 
edиr: 
•
 
Xцsusи qrup иstиfadячиlяrя  xиdmяt (uшaq-
lar, gяnclяr, etnиk qruplar, gюrmя qabиlиyyяtиnи 
иtиrmиш яlиllяr, yaшlы adamlar vя s.); 
•
 
Sяnяdlяrиn mцяyyяn nюvlяrи  иlя  иш (elekt-
ron sяnяdlяr, not яdяbиyyatы, иncяsяnяt цzrя, xarи-
cи dиllяrdя olan яdяbиyyat vя s.); 
•
 
Mцяyyяn иstиqamяt цzrя иш (yerlи tяdqиqat-
lar, yerlи иnformasиya, bюyцklяrиn tяhsиlи, savadlы-
lыьыn yayыlmasы, ишgцzar иnformasиya, muzey иши vя 
s.); 
•
 
Иnformasиya texnologиyalarыnыn tяtbиqи vя 
иstиfadяsи,  иnformasиya mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrи-
nиn yaradыlmasы. 
Nяhayяt, Rusиyada mяdяnиyyяt vя  иncяsяnяt sahяsиndя 
052700 –  Kиtabxana  -  иnformasиya fяalиyyяtи  иxtиsasы  цzrя alи 
professиonal tяhsиlиn Dюvlяt tяhsиl standartы, alи kиtabxana mяk-
tяbи  mяzunlarыnыn tяtbиq sahяsиnи genишlяndиrиr, onun daxиlиnя 
kиtabxanalardan яlavя, nяшrиyyat vя kиtab tиcarяtи tяшkиlatlarыnы; 
elmи-texnиkи  иnformasиya orqanlarыnы; tяhsиl mцяssиsяlяrиnи; ar-
xиvlяrи; muzeylяrи; mцxtяlиf tяyиnatlы иnformasиya mяrkяzlяrи vя 
иnformasиya  -  analиtиk  шюbяlяrи; hцquq mцhafиzя orqanlarыnы; 
иqtиsadи, bank, vergи  mцяssиsяlяrиnи;  иctиmaи  tяшkиlatlarы, assosи-
asиya vя bиrlиklяrи, юlkяnиn mцxtяlиf tяsяrrцfat sahяlяrиndя mцx-
tяlиf tяшkиlatи  -  hцquqи formalы  mцяssиsяlяr vя  sяnяd kommu-
nиkasиyalarы sиstemиndя dиgяr mцяssиsя vя tяшkиlatlarы daxиl edиr. 
Standart яldя edиlяn иxtиsasdan asыlы olaraq “peшяkar fяalиyyяtиn 
vяzиfяlяrи”nи fяrqlяndиrиr. 
Peшяkar fяalиyyяtиn vяzиfяlяrи 
Kиtabxanaчы-bиblиoqraf, mцяllиm иxtиsasы: 
•
 
Sяnяd fondlarыnыn formalaшdыrыlmasы  vя 
mцhafиzяsи; 
•
 
Иnformasиyanыn analиtиk - sиntetиk  ишlя-
nиlmяsи; 
•
 
Sяnяd kommunиkasиyalarы  sиstemиndя 
mцxtяlиf mцяssиsяlяrиn иstиfadячиlяrиnя xиdmяt. 

 
203
Avtomatlaшdыrыlmыш  иnformasиya resurslarыnыn texnoloqu 
иxtиsasы: 
•
 
Avtomatlaшdыrыlmыш  иnformasиya sиstem-
lяrиnиn layиhяlяшdиrиlmяsи, yaradыlmasы vя иstиsma-
rы  mяsяlяlяrиnиn qurulmasы  vя  hяllи, avtomatlaш-
dыrыlmыш  иnformasиya sиstemlяrиnя qoyulan яsas 
texnиkи-иqtиsadи tяlяblяrиn mцяyyяnlяшdиrиlmяsи; 
•
 
 Avtomatlaшdыrыlmыш  иnformasиya sиstem-
lяrиnиn yaradыlmasы vя tяtbиqи; 
•
 
Mцrяkkяb avtomatlaшdыrыlmыш  иnformasи-
ya sиstemlяrиnиn yaradыlmasы zamanы иnterfeys va-
sиtяlяrиnиn seчиmи; 
•
 
Иnformasиya sиstemlяrи  иstиfadячиlяrиnя lo-
kal vя qlobal шяbяkя  xиdmяtиnиn sиstemlи layи-
hяlяшdиrиlmяsи vя bиrlяшdиrиlmяsи. 
Иnformasиya resurslarыnыn referent-analиtиkи иxtиsasы: 
•
 
Obyekt haqqыnda mяlum olan иnformasи-
yanыn tяhlиlи vя sиntezи яsasыnda obyektиn иnkишaf 
tendensиyalarыnыn цzя чыxarыlmasы vя onun mцasиr 
vяzиyyяtиnиn qиymяtlяndиrиlmяsи; 
•
 
Analиtиk xarakterlи  иnformasиya mяhsul-
larы vя xиdmяtlяrиnиn yaradыlmasы; 
Иnformasиya resurslarыnыn menecerи иxtиsasы: 
•
 
Heyяt иlя; 
•
 
Kиtabxana-иnformasиya mцяssиsяlяrиnиn 
struktur altbюlmяlяrи иlя;  
•
 
Kиtabxana-иnformasиya  иши  иstиqamяtи  иlя 
stratejи, taktиkи vя operatиv иdarяetmя. 
Gюrdцyцmцz kиmи, xarakterиzя olunan reqlamentlяrdя 
kиtabxana fяalиyyяtиnиn mяzmununa  цч  mцxtяlиf yanaшma  юz 
яksиnи tapmышdыr: 
•
 
Klassиk kиtabxana texnologиyasыna иstиqa-
mяtlяnmиш яnяnяvи yanaшma; 
•
 
Kиtabxana tяcrцbяsиnя  mцasиr  иnformasи-
ya texnologиyalarыnыn tяtbиqи vя kиtabxananыn tя-

 
204
шяbbцskarlыq fяalиyyяtиnиn  иnkишafыna  иstиqamяt-
lяnmиш иnnovasиyalы yanaшma; 
•
 
Kиtabxana fяalиyyяtиnи,  иnformasиya xиd-
mяtи strukturuna daxиl edяn vя  бу  mцtяxяssиs-
lяrиn tяtbиqи sahяsиnи genишlяndиrяn иnteqratиv ya-
naшma. 
Bu yanaшmalarыn hяr bиrи (tяhsиl standartlarы иlя mюhkяm-
lяndиyи zaman) tяhsиl vя  tяcrцbи  fяalиyyяtdя  mюvcud olmaq 
hцquqlarыna malиkdиrlяr.