Китабхана информасийа технолоэийалары

Keyfиyyяtиn tяmиn olunmasы    –  иnformasиya mяhsul-
larы vя xиdmяtlяrиnиn иstehsalыnda tяlяb olunan xarakterиs-
tиkalarыn formalaшdыrыlmasы prosesи  vя  nяtиcяsи, hяmчиnиn 
иnformasиya mяhsullarыnыn mцhafиzяsи, yayыlmasы  vя  иstи-
fadяsиndя bu xarakterиstиkalarыn dяstяklяnmяsи pro-
sesиdиr.  
Keyfиyyяtиn tяmиn olunma konsepsиyasы  цч baza 
amиlиnиn nяzяrя alыnmasыna яsaslanыr: 
•
 
Maddи baza (resurslar, иstehsal vasиtяlяrи, bиna-
lar, иnfrastruktur, mяxarиc materиallarы vя s.); 

 
284 
•
 
Иstиfadячиlяrиn sorьu vя tяlяbatlarыnыn keyfиyyяtlи 
tяmиn edиlmяsиndя  vя effektlи  ишdя maraqlы olan иxtиsas-
laшdыrыlmыш шяxsи heyяt; 
•
 
Dцшцnцlmцш  tяшkиlatи struktur vя  mцяssиsяnиn 
(tяшkиlatыn, xиdmяt mцяssиsяsиnиn) dцzgцn  иdarя edиlmяsи 
(иstehsalыn,  шяxsи heyяtиn,  иnnovasиyalarыn, keyfиyyяtиn vя 
dиgяr sahяlяrиn stratejи vя operatиv иdarя olunmasы). 
Gюrdцyцmцz kиmи,  иstehsal edиlяn mяhsul vя  xиd-
mяtlяrиn keyfиyyяtиnиn tяmиn olunmasы цчцn kиtabxananыn 
яsas texnolojи alt  bюlmяlяrиnиn  яhяmиyyяtи artыq  юzцnц 
konseptual sяvиyyяdя gюstяmяkdяdиr. 
Keyfиyyяtиn  иdarя olunmasы  mяhsulun vя  xиdmяt-
lяrиn tяlяb olunan keyfиyyяtиnиn tяmиn olunmasы  mяqsя-
dиlя иstehsal prosesиnя gюstяrиlяn tяsиrdиr. 
Kиtabxananыn texnoloqlarы  vя texnolojи  xиdmяtи 
keyfиyyяtиn иdarя olunmasыnыn bцtцn mяrhяlяlяrиndя vacиb 
subyektlяr hesab olunurlar:  
1.
 
Mяhsul vя xиdmяtlяrиn perspektиvlи nomenklatu-
rasы haqqыnda qяraрlarыn qяbul edиlmяsи vя onlarыn иsteh-
salы цчцn texnиkи vя texnolojи шяraиtиn hazыrlanmasы; 
2.
 
Иstehsala hazыrlыьыn yoxlanыlmasы, tяшkиlatи mяsu-
lиyyяtиn vя иstehsal funksиyalarыnыn bюlцшdцrцlmяsи; 
3.
 
Mяhsulun hazыrlanmasы  vя ya xиdmяtиn gюstя-
rиlmяsи prosesи; 
4.
 
Nюqsanlarыn aradan qaldыrыlmasы, gяlяcяkdя  цzя 
чыxacaq nюqsanlara yol vermяmяk  цчцn dяyишиklиklяrиn 
иstehsal prosesиnя daxиl edиlmяsи vя onlara nяzarяt; 
5.
 
Keyfиyyяt  цzrя uzunmцddяtlи planlarыn  ишlя-
nиlmяsи. 
Belяlиklя, kиtabxananыn keyfиyyяt menecmentи  sиs-
temиnиn tяtbиqиnя hazыrlыьы  mяrhяlяsиndя onun texnolojи 
xиdmяtи – иstehsal vя tяmиnedиcи proseslяrиn яmяlиyyat tяh-
lиlиnя, alqorиtmlяшdиrиlmяsиnя,  яmяlиyyatlarыn sяnяdlяшdи-
rиlmяsиnя (fяalиyyяt цsullarыna); keyfиyyяtя daxиlи vя xarиcи 
nяzarяtиn keчиrиlmяsи  цчцn reqlamentlяr sиstemиnиn  ишlя-

 
285 
nиlmяsиnя; qиymяtlяndиrmя obyektlяrиnиn  цч qrupu цzrя 
keyfиyyяtиn  яsas xarakterиstиkalarыnыn seчиmиnя; 1) pro-
seslяr; 2) mяhsullar; 3) sиstem (kиtabxana)) gюrя  mя-
sulиyyяt daшыyыr. 
Kиtabxanada keyfиyyяtиn menecmentи sиstemиnиn re-
allaшdыrыlmasы mяrhяlяsиndя texnolojи xиdmяt aшaьыdakыlarы 
tяmиn edиr: keyfиyyяtя  nяzarяt (yenи proseslяrиn layиhя-
lяшdиrиlmяsиnя, mяhsul vя  xиdmяtlяrя  nяzarяt, sяnяdlяrя, 
sorьulara, avadanlыqlara,  иstehsal vasиtяlяrиnя, materи-
allara gиrиш; mяhsul vя  xиdmяtlяrиn  иstehsalы prosesиnя 
яmяlиyyat nяzarяtи, fяalиyyяtиn aralыq nяtиcяlяrиnя nяzarяt, 
mяhsul vя xиdmяtlяrиn keyfиyyяtиnя yekun nяzarяt); шяxsи 
heyяtиn tяlиmи  (иxtиsasыn artыrыlmasы, yenи  иstehsal funk-
sиyalarыnыn иcrasы цчцn kadrlarыn tяkmиllяшdиrиlmяsи), key-
fиyyяtиn tяmиn olunmasы  цzrя  tяdbиrlяrиn  ишlяnиlmяsи  vя 
reallaшdыrыlmasы (yol verиlяn uyьunsuzluqlarыn aradan 
qaldыrыlmasы  цzrя korrektя  tяdbиrlяrи, sяbяblяrиn aradan 
qaldыrыlmasы цzrя xяbяrdarlыq tяdbиrlяrи, potensиal uyьun-
suzлугlarыn aradan qaldыrыlmasы vя onlarыn yaranmasыnыn 
qarшыsыnыn alыnmasы цzrя profиlaktиk tяdbиrlяr). 
Kиtabxananыn  иnformasиya mяhsullarы  vя  xиdmяt-
lяrиnиn keyfиyyяtиnиn tяmиn olunmasы  цzrя  яlavя  tяdbиrlяr 
aшaьыdakыlardыr: 
Standartlaшdыrma  – qarшыlыqlы  яvяz edиlmяnиn, proq-
ram-texnиkи vя иnformasиya uyьunluьunun, kиtabxananыn 
mяhsul vя xиdmяtlяrиnиn keyfиyyяtиnиn tяmиn edиlmяsи, kи-
tabxana  иstehsalыnыn effektиvlиyиnиn yцksяldиlmяsи  mяqsя-
dиlя иnformasиyanыn tяqdиm edиlmяsиnиn, kиtabxana, иnfor-
masиya fяalиyyяtиnиn vя  kиtabxana texnologиyasы kompo-
nentlяrиnя qoyulan tяlяb qaydalarыnыn vahиd formasыnыn 
mцяyyяnlяшdиrиlmяsи  vя  tяtbиqи.  Иnformasиya mяhsulu vя 
xиdmяtи keyfиyyяtиnиn tяmиn edиlmяsи  mяqsяdиlя  kиtabxa-
nalar mяhsulun vя xиdmяtиn tяlяbatчыlыq xarakterиstиkasыnы 
(tяlяbatчыya  иstиqamяtlяnmиш  иnformasиya),  ишlяrиn yerиnя 
yetиrиlmя texnologиyasыnыn tяsvиrиnи (иstehsalчы цчцn texno-

 
286 
lojи reqlamentи) nяzяrdя tutan lokal standartlarы  ишlяyиb 
hazыrlaya bиlяrlяr; 
Sertиfиkatlaшdыrma – kиtabxanalarыn иnformasиya ba-
zarыnda uьurlu fяalиyyяt gюstяrmяsи  цчцn  шяraиtиn yara-
dыlmasы, tяlяbatчыlarыn keyfиyyяtlи  иnformasиya mяhsullarы 
vя  xиdmяtlяrиndя  dцzgцn seчиm etmяsиnя  tяsиr gюstяrmяk 
mяqsяdиlя  kиtabxana-иnformasиya mяhsullarыnыn, xиdmяt-
lяrиnиn, proseslяrиnиn, keyfиyyяt sиstemlяrиnиn, sяnяdlяш-
mяnиn mцяyyяn edиlmиш  tяlяblяrя uyьunluьunun tяsdиq-
lяnmяsи. Иnformasиya mяhsullarы vя xиdmяtlяrиnиn, hяmчи-
nиn dиgяr obyektlяrиn sertиfиkatlaшdыrыlmasы  иlkиn mяrhя-
lяlяrdя  kиtabxana tяrяfиndяn kюnцllц  шяkиldя  hяyata ke-
чиrиlиr vя keyfиyyяtиn mцяyyяn sяvиyyяsиnиn tяmиnatы 
sayыlыr. Бу иш xцsusи (mцstяqиl) orqan – sertиfиkasиya mяr-
kяzи tяrяfиndяn hяyata keчиrиlиr vя rяsmи sяnяdиn (uyьun-
luq sertиfиkatы), elяcя dя xцsusи nишanыn (uyьunluq nишanы-
nыn) verиlmяsини nяzяrdя tutur. 
Lиsenzиyalaшdыrma  – proqramlara, normatиv tяlяb-
lяrя vя standartlara rиayяt edиlmяsи иlя mцяyyяn fяalиyyяt 
nюvцnцn (mяs: nяшrиyyat, tяhsиl vя s.) hяyata keчиrиlmяsи 
цчцn sahиbkar subyekt (kиtabxana) hцququna malиk 
olmaq. 
Markalama  –  иstehsalчыnыn  иstehsal olunan mяhsu-
lun keyfиyyяtиnя gюrя daшыdыьы mяsulиyyяtи gюstяrяn xцsusи 
sиmvolun (loqotиp,  яmtяя  nишanы, xиdmяt nишanы) kиtab-
xana-иnformasиya mяhsullarыna vurulmasы. 
Etиmadnamя  - sahиbkar subyektиn (kиtabxananыn) 
statusunun tяsdиqи, tяrяfиndяn hяyata keчиrиlяn fяalиyyяtиn 
(mяs: elmи, tяhsиl vя s.) bu tиp mцяssиsяlяrиn ишиnиn mяzmu-
nuna, sяvиyyяsиnя vя keyfиyyяtиnя dюvlяt tяrяfиndяn qoyu-
lan tяlяblяrя uyьunluьunun qяbul edиlmяsи. 
Belяlиklя, kиtabxana-иnformasиya mяhsullarы vя xиd-
mяtlяrи keyfиyyяtиnиn  иdarя edиlmяsи  иlя baьlы aparыlan 
чoxplanlы vя mяzmunlu иш, kиtabxana texnoloqlarыnыn fяal 

 
287 
ишtиrakы, чox zaman иsя texnolojи xиdmяtиn aparыcы rolu vя 
tяшяbbцsц иlя hяyata keчиrиlиr.     
 
18.5. Texnolojи tяyиnatlы normatиv - soraq 
verиlяnlяr bazasы 
Чoxlu sayda низамлайыъы, hesabat xarakterlи  vя 
dиgяr sяnяdlяrdя sяpяlяnmиш texnolojи иnformasиyanыn цzя 
чыxarыlmasы, onun иxtиsaslaшdыrыlmыш normatиv - soraq verи-
lяnlяr bazasыnda (NSVB) yerlяшdиrиlmяsи, hиss olunacaq 
dяrяcяdя иdarяedиcи effekt vermиш olur. 
Texnolojи  tяyиnatlы normatиv-soraq verиlяnlяr baza-
sыnыn tяrkиbиnя aшaьыdakы fayllar daxиl edиlя bиlяr: 
•
 
“Иnformasиya mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrи” – kиtab-
xana tяrяfиndяn  иstehsal olunan mяhsullarыn vя  tяlяbat-
чыlara tяqdиm edиlяn xиdmяtlяrиn nomenklaturasы; 
•
 
“Struktur altbюlmяlяrи” – kиtabxananыn struktur 
altbюlmяlяrиnиn sиyahыsы (яmяkdaшlarыn sayы vя шtat tяrkиbи 
gюstяrиlmяklя); 
•
 
“Иcraчыlar” – kиtabxana  ишчиlяrиnиn vяzиfяlяrиnиn 
vя  dяrяcяlяrиnиn (kateqorиyalarыnыn) sиyahыsы  (яmяkdaш-
larыn vяzиfя  mяvacиblяrиnиn vя ya иш vaxtы normalarыnыn 
dяyяrи gюstяrиlmяklя); 
•
 
“Texnolojи  яmяlиyyatlar” – ayrы-ayrы texnolojи 
proseslяrя  aиdlиyи  nюqteyи-nяzяrиndяn strukturlaшdыrыlmыш 
texnolojи  яmяlиyyatlarыn nomenklaturasы (hяr  яmяlиyyata 
sяrf olunan vaxt normasы gюstяrиlmяklя); 
•
 
“Иnformasиya resurslarы” – иnformasиya axtarышы 
цчцn  яldя edиlmяsи  mцmkцn olan mяnbяlяrиn: soraq, 
bиblиoqrafиk vя иnformasиya nяшrlяrиnиn kataloqu; яnяnяvи 
vя elektron kataloqlar; daxиlи  vя xarиcи verиlяnlяr bazasы 
vя s; 
•
 
“Reqlamentlяшdиrиcи  sяnяdlяr” – kиtabxana  иsteh-
salы  цчцn aktual olan tяшkиlatи, normatиv, metodиkи, 
texnolojи sяnяdlяrиn kataloqu; 

 
288 
•
 
“Texnolojи vasиtяlяr” – mюvcud olan avadanlыq-
larыn vя texnиkи vasиtяlяrиn kataloqu (onlarыn parametrиk 
xarakterиstиkalarы  vя  kиtabxananыn struktur altbюlmяlяrи 
цzrя bюlgцsц gюstяrиlmяklя) vя s. 
Иdarяetmя sяnяdlяrи, yяnи tяшkиlatи, normatиv, meto-
dиkи, texnolojи, plan, hesabat, kadr sяnяdlяrи  vя s., elяcя 
dя kиtabxananыn soraq-axtarыш aparatыnыn tяrkиbиnи xarak-
terиzя edяn bиblиoqrafиk  иnformasиya, qцvvяdя olan ни-
замлайыъы  сяняд  tиplяrиnиn (standartlarыn, normatиvlяrиn, 
qяrarlarыn, tяlиmatlarыn vя s.) sиyahыsы normatиv-soraq ve-
rиlяnlяr bazasыnыn formalaшmasы  цчцn  иlkиn verиlяnlяrиn 
mяnbяyи hesab edиlиr. 
Texnolojи proseslяrиn яmяlиyyat tяhlиlи mяsяlяlяrиnиn 
reallaшdыrыlmasы, onlarыn normatиv-metodиkи  vя resurs tя-
mиnatыnыn qиymяtlяndиrиlmяsи – mцvafиq fayllara mцn-
tяzяm baxыш,  konkret mяhsulun vя  xиdmяtиn  иstehsalы 
цчцn aktual olan mяlumatlarыn seчиlmяsи metodu иlя  hяll 
edиlиr. 
Normatиv-soraq verиlяnlяr bazasыnыn proqram tяmи-
natыnы – texnolojи prosesиn яmяlиyyat tяrkиbи, низамлайыъы 
sяnяdlяr vя resurs tяmиnatы (sяnяd resurslarы, texnиkи vas-
иtяlяr, иcraчыlar) haqqыnda arayышы formalaшdыrmaьa vя чap 
etmяyя иmkan verиr. 
Operoqram  шяklиndя marшrutun qurulmasы  цчцn 
texnoloq, “Texnolojи  яmяlиyyatlar”, “Struktur altbюlmя-
lяrи”, “Иcraчыlar” fayllarыnы gюzdяn keчиrяrяk, чap zamanы 
qrafиkи formaya чevrиlmяsи  цчцn tяlяb olunan verиlяnlяrи 
seчиr. 
Struktur altbюlmяlяrи ayrы-ayrы mяhsul vя xиdmяtlяr 
цzrя ишlяrиn hяcmиnиn normalaшdыrыlmasы zamanы “Texno-
lojи  яmяlиyyat” faylы  kиtabxanada qяbul olunmuш vaxt,  
hazыrlamalarыn  яmяlиyyat vя kompleks normalarыnыn so-
raq nяшrи kиmи чыxыш edя bиlяr. 
Kиtabxana  иstehsalыnыn aьыrlыьыnыn qиymяtlяndиrиl-
mяsи,  иnformasиya mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrиnиn maya dя-

 
289 
yяrиnиn hesablanmasы  иlя baьlы hesab mяsяlяlяrиnиn hяllи 
цчцn normatиv-soraq verиlяnlяr bazasыnыn  иstиfadячиsиnиn 
hяr bиr texnolojи  яmяlиyyat  цчцn yerиnя yetиrиlяn (vя ya 
planlaшdыrыlan)  ишlяrиn hяcmиnи qeyd etmяk vя  иcraчыnыn 
vяzиfяsиnи, dяrяcяsиnи  gюstяrmяsи  kиfayяt edяr. Yekun 
arayышlarda aьыrlыьыn vя maya dяyяrиnиn hesablanmalarы, 
яmяlиyyat цzrя gюstяrиlяcяk, bцtцnlцkdя mяhsul vя xиdmяt 
цzrя yekunlaшacaqdыr.  
Иstehsal olunan mяhsul vя xиdmяtlяrиn keyfиyyяtиnиn 
qиymяtlяndиrиlmяsи, texnolojи proseslяrя carи  vя yekun 
nяzarяt mяsяlяlяrиnиn hяllи, mцrяkkяb texnolojи  sяnяd-
lяшmя (texnolojи sxemlяr, texnolojи kartlar vя s.) цчцn 
normatиv-soraq verиlяnlяr bazasыna yenи fayllar (“Иnfor-
masиya mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrиnиn keyfиyyяt gюstяrиcи-
lяrи”, “Buraxыlыш formatlarы” vя s.) яlavя edиlmяlи, proq-
ram tяmиnatы planыnda tamamlanmalыdыr. Normatиv-so-
raq verиlяnlяr bazasыnыn yaradыlmasы vя tяcrцbи baxыmdan 
иstиsmarы цzrя aparыlan eksperиmentlяr, yanaшmanыn mяh-
suldarlыьыnы vя onun, kиtabxananыn xиdmяtи verиlяnlяr ba-
zasыnыn tяrkиbиnя daxиl edиlmяsиnиn praktиkи  mяqsяdyюn-
lцyцnц tяsdиq edиr. 
Texnolojи  яmяlиyyatlы normatиv-soraq verиlяnlяr 
bazasы – kиtabxana proseslяrиnиn rasиonal tяшkиlи vя иdarя 
edиlmяsи  цчцn vacиb olan vя  kиfayяt edяn  низамлайыъы 
иnformasиyanы bиrlяшdиrиr. Bu, operatиv, taktиkи vя stratejи 
texnolojи  qяrarlarыn qяbul edиlmяsиnиn keyfиyyяtcя baшqa 
sяvиyyяsиnи  qяbul etmиш olur. Kиtabxananыn texnolojи 
xиdmяtи  цчцn xиdmяt nюvlяrиnиn  чeшиd mцxtяlиflиyи, servиs 
prosesиndя struktur altbюlmяlяrиnиn vя ayrы-ayrы  иcraчы-
larыn fяalиyyяtи, mяhsul vя  xиdmяtlяrиn hяr bиrиnиn resurs 
tяmиnatыnыn sяvиyyяsи, kиtabxana-texnolojи proseslяrиnиn 
иqtиsadи effektиvlиyи aspektиndя kиtabxananы, servиs sиstemи 
kиmи obyektиv qиymяtlяndиrmяk baxыmыndan real иmkan 
yaranmыш olur. Иnformasиya mяhsullarы  vя  xиdmяtlяrи 
иstehsalыnыn resurs bazasы  kиmи  kиtabxananыn sяnяd fon-

 
290 
dunun, onun soraq-bиblиoqrafиya aparatыnыn, daxиlи  vя 
xarиcи verиlяnlяr bazasыnыn qиymяtlяndиrиlmяsи, bu planda 
daha mяhsuldar mяnbяlяrи vя kиtabxana texnologиyasыnыn 
sяnяd tяmиnatыnda mцmkцn boшluqlarы цzя чыxarmaьa иm-
kan verяcяkdиr.  Иstehsal olunan mяhsul vя  xиdmяtlяrя 
nяzяrяn mюvcud texnиkи vasиtяlяrиn vя avadanlыqlarыn 
иnventarlaшdыrыlmasы иш yerlяrиnиn yцklяnmяsиnи qиymяtlяn-
dиrmяyя, kиtabxananыn texnиkи  tяchиzatы  sяvиyyяsиnи op-
tиmal sяvиyyя иlя mцqayиsя etmяyя иmkan verяcяkdиr.  
Normatиv-soraq verиlяnlяr bazasыna daxиl edиlяn 
verиlяnlяrиn  ишlяnиlmяsи  яsasыnda kиtabxananыn  иnforma-
sиya mяhsullarы vя xиdmяtlяrиnиn reklam prospektlяrи, иstи-
fadячиlяr  цчцn  чeшиd arayышlarы, kиtabxana heyяtиnиn 
professиonal tяhsиlи vя иxtиsaslarыnыn artыrыlmasы proqram-
larы formalaшa vя kиtabxananыn иstehsal proseslяrиnиn mo-
dernlяшdиrиlmяsи haqqыnda bиldиrиш  qяrarlarы  qяbul edиlя 
bиlяr. 
 
XIX 
FЯSИL  
Respublиka kиtabxanalarыnda иnformasиya    
kommunиkasиya texnologиyalarыnыn tяtbиqи 
 
Dцnyanыn  яksяr  юlkяlяrиndя  cяmиyyяtя  gюstяrиlяn 
kиtabxana xиdmяtиnиn, sяnяd-иnformasиya tяmиnatыnыn tяш-
kиlи  sяvиyyяsи  mиllи prиorиtetя malиk mяsяlя  kиmи  qиymяt-
lяndиrиlиr vя bu sahяnиn  иnkишafыna hяm rяsmи orqanlar, 
hяm  ишgцzar daиrяlяr, hяm dя qeyrи-hюkumяt tяшkиlatlarы 
tяrяfиndяn bюyцk dиqqяt vя qayьы gюstяrиlиr. Чцnkи kиtab-
xana sиyasяtи  dюvlяtиn hяm  иqtиsadи, hяm tяhsиl, hяm 
mяdяnиyyяt, hяm dя иnformasиya sиyasяtиnиn цst-цstя dцш-
dцyц sahяdиr. Cяmиyyяtиn sяnяd-иnformasиya tяlяbatыnыn 
юdяnиlmяsи funksиyasыnы  hяyata keчиrяn bиr tяsиsat kиmи 
kиtabxanalar vяtяndaш  cяmиyyяtиnиn formalaшmasыnda 
zяrurи vasиtя rolunu oynayыrlar. Kиtabxanalarыn 
иnforma-
sиya
 resurslarыnыn zaman vя mяkan mяhdudиyyяtи yoxdur. 

 
291 
Dиgяr tяrяfdяn, kиtabxanalar mюvcud sяnяdlяrиn saxla-
nыldыьы yer olmaqla yanaшы, mцasиr texnologиyalar sayя-
sиndя иnformasиya dцnyasыna aчыlan qapы rolunu oynayыr. 
Hяlя XX яsrиn 90-cы  иllяrиnиn  яvvяllяrиndяn  иnformasиya 
cяmиyyяtиnиn formalaшmasы konsepsиyasы meydana чыxsa 
da, yalnыz 2003-cц иlиn dekabrыnda BMT vя YUNESKO-
nun Cenevrяdя keчиrиlяn  Иnformasиya Cяmиyyяtи  цzrя 
Цmumdцnya Sammиtи  ЫЫЫ  mиnиllиyиn  яsas vяzиfяsиnи – 
иnformasиya cяmиyyяtиnиn qurulmasы  vяzиfяsиnи  bяшяrиy-
yяtиn  иnkишafыnыn mцhцm  шяrtи  kиmи vurьuladы. Azяrbay-
can Respublиkasыnыn Prezиdentи Иlham Яlиyev hяmиn sam-
mиtdя  чыxыш edяrяk  юlkяmиzdя  иnformasиya vя kommunи-
kasиya texnologиyalarыnыn gцndяlиk hяyatыmыzыn tяrkиb 
hиssяsиnя  чevrиldиyиnи, mцtяxяssиslяrиmиzиn  иnformasиya vя 
kompйутер texnologиyalarы цzrя mцxtяlиf layиhяlяrи hяyata 
keчиrdиklяrиnи  bиldиrmишdиr. Bu gцn  иnformasиya vя kom-
munиkasиya texnologиyalarы  иctиmaи-sиyasи, sosиal-иqtиsadи, 
mяdяnи sahяlяrи яhatя edяrяk cяmиyyяtиn иnkишafыna gцclц 
tяsиr gюstяrяn яsas amиllяrdяn bиrиnя чevrиlmишdиr. Hazыrda 
иnformasиya vя kommunиkasиya texnologиyalarыnыn 
tяtbиqиnиn sяvиyyяsи  hяr bиr  юlkяnиn zehnи  vя elmи 
potensиalыnыn, dюvlяt  иdarячиlиyиndя  шяffaflыьыn vя demok-
ratиyanыn  иnkишafыnыn, sosиal-иqtиsadи problemlяrиn hяl-
lиnиn, yoxsulluьun aradan qaldыrыlmasыnыn  яsas gюs-
tяrиcиlяrиndяn hesab olunur. 
Son иllяrdя юlkяmиzdя cяmиyyяtиn sяnяd-иnformasиya 
tяlяbatыnыn, o cцmlяdяn, яdяbиyyata olan tяlяbatыnыn daha 
dolьun  шяkиldя  юdяnиlmяsи  vя bu ишdя  иnformasиya vя 
kommunиkasиya texnologиyalarыndan иstиfadя edиlmяsи sa-
hяsиndя bиr sara cиddи addыmlar atыlmышdыr. Dюvlяt baшчыsы 
“Azяrbaycan Mиllи Ensиklopedиyasыnыn nяшrи haqqыnda”, 
hяmчиnиn Azяrbaycan яdяbиyyatы, mяdяnиyyяtи vя elmиnиn 
яn yaxшы  nцmunяlяrиnи  tяblиь etmяk mяqsяdи  иlя “Azяr-
baycan dиlиndя latыn qrafиkasы иlя kцtlяvи nяшrlяrиn hяyata 
keчиrиlmяsи haqqыnda” sяrяncamlar  иmzalayaraq yenиdяn 

 
292 
чap edиlяn kиtablarыn bцtцn kцtlяvи kиtabxanalara vя orta 
tяdrиs mцяssиsяlяrиndяkи  kиtabxanalara verиlmяsиnи, bu 
kиtablarыn mяtnlяrиnиn elektron daшыyыcыlara vя  Иnternet 
vasиtяsиlя yayыlmasыnы  tяmиn etmяk, latыn qrafиkasыnda 
“Azяrbaycan яdяbиyyatыnыn vиrtual kиtabxanasы”nыn yara-
dыlmasы haqqыnda tapшыrыqlar vermишdиr. “Azяrbaycan 
Respublиkasыnda  цmumtяhsиl mяktяblяrиnиn  иnformasиya 
vя kommunиkasиya texnologиyalarы  иlя  tяmиnatы Proq-
ramы” (2005-2007-cи иllяr) kиmи mцhцm яhяmиyyяtlи dиrek-
tиv sяnяd tяsdиq edиlmишdиr. Proqramda dцnya tяhsиl sиste-
mиnя  иnteqrasиya olunmaq, юlkя  яhalиsиnи  иnformasи-
yalaшdыrыlmыш cяmиyyяtя hazыrlamaq mяqsяdиlя kompйутер 
texnиkasы  яsasыnda qurulan yenи  иnformasиya texnolo-
gиyalarыnыn mяnиmsяnиlmяsи  vя onun bцtцn  иmkanlarыn-
dan иstиfadя olunmasы цчцn elektron dяrslиklяrиn, elektron 
kиtabxanalarыn, rяqяmlи tяdrиs resurslarыnыn ишlяnиb hazыr-
lanmasы  vя  tяtbиqи  nяzяrdя tutulmuшdur. Dюvlяt baшчы-
sыnыn baшqa bиr sяrяncamы  иlя “Azяrbaycan Respublиka-
sыnda rabиtя  vя  иnformasиya texnologиyalarыnыn  иnkишafы 
цzrя 2005-2008-cи иllяr цчцn Dюvlяt Proqramы” (“Elektron 
Azяrbaycan”) tяsdиq edиlmишdиr.  
Mцasиr Azяrbaycan cяmиyyяtиnиn иnformasиya tяmи-
natыnыn hяyata keчиrиlmяsиndя  юlkя  kиtabxanalarыnыn tut-
duьu mцhцm yer mяdяnиyyяtиn bu sahяsиndя  dя  иnfor-
masиya cяmиyyяtиnиn tяlяblяrиnя uyьun olaraq, mцasиr 
texnologиyalarыn tяtbиqиnи  zяrurи edиr. Bu mяnada Res-
publиka Prezиdentиnиn “Azяrbaycanda kиtabxanalarыn 
fяalиyyяtиnиn yaxшыlaшdыrыlmasы haqqыnda” 20 aprel, 2007-
cи иl tarиxlи Sяrяncamы da olduqca bюyцk яhяmиyyяtя ma-
lиkdиr. Azяrbaycan Respublиkasы Prezиdentиnиn  иnforma-
sиya texnologиyalarыndan sяmяrяlи  иstиfadя etmяk, elm, 
tяhsиl, mяdяnиyyяt mцяssиsяlяrиnиn yaxыn gяlяcяkdя ta-
mamиlя kompйутерlяшdиrиlmяsи  иlя baьlы yuxarыda qeyd 
edиlяn gюstяrишlяrиnя uyьun olaraq respublиkamыzda fяa-
lиyyяt gюstяrяn kиtabxanalardan bиrи  dя M.F.Axundov 

 
293 
adыna Azяrbaycan Mиllи  Kиtabxanasыdыr. Azяrbaycan 
Mиllи Kиtabxanasы hazыrda real fяalиyyяt gюstяrяn mцxtяlиf 
funksиonal avtomatlaшdыrыlmыш  kиtabxana sиstemиnя 
malиkdиr.  
 Elmиn mцxtяlиf sahяlяrиndя  mяlumat texnologиya-
larыnыn  иnkишafы  Mиllи  Kиtabxananы oxucularыn kяskиn 
шяkиldя artan vя  dяyишяn tяlяblяrиnя uyьun mяlumatlarыn 
ишlяnmяsи, saxlanыlmasыnыn  яnяnяvи  sиstemиnиn dяyишdиrиl-
mяsи vacиblиyи qarшыsыnda qoydu. Bu mяqsяdlя Azяrbay-
can Mиllи  Kиtabxanasыnda “Elektron resurslarыn yaradыl-
masы” шюbяsи  aчыlmыш vя 2005-cи иlиn yanvar ayыndan artыq 
fяalиyyяt gюstяrиr. 
AVRASИYA, ACИYF vя  ИRTCL – иn malиyyяlяш-
dиrdиyи layиhя  чяrчиvяsиndя VTLS VИRTUA proqramы 
alыnmыш  vя “elektron kataloq” da mяhz VTLS proqra-
mыnda  MARC 21 formatыnda tяtbиq olunmaьa baшlanыl-
mышdыr.  
VTLS VИRTUA proqramы haqqыnda nя demяk 
olar? VИRTUA proqramы  kиtabxanalar, arxиvlяr, muzey-
lяr vя korporasиyalar цчцn materиallarыn rяqяmlи formaya 
чevrиlmяsиnи  яn yцksяk vя peшяkar sяvиyyяdя  tяmиn edиr. 
VИRTUA -kolleksиyalarыn analиzиndяn mяlumat bazalarы-
nыn yaradыlmasы  vя  иnterfeysиn dиzaynыna qяdяr  иnforma-
sиyalarыn rяqяmlи formaya чevrиlmяsиndя  vя  яks olunma-
sыnda яn yenи texnologиyalardan иstиfadя edиr.  
Belяlиklя, Mиllи Kиtabxanada яnяnяvи sиstemиn dяyиш-
dиrиlmяsи  mяqsяdиlя  bиr-bиrи  иlя baьlы  цч  mцhцm mяsяlяnи 
hяll etmяk tяlяb olunurdu: kиtabxanadaxиlи texnolojи 
proseslяrиn kompйутер texnиkasыnыn yardыmы vя kиtabxana 
fяalиyyяtи иlя иdarя olunmasы, elektron tяsяvvцrdя юzцnцn 
иnformasиya resurslarыnыn tяшkиlи, elektron mяlumat 
resurslarыna oxucularыn gиrишиnиn tяшkиl edиlmяsи. 
Яn яvvяl on beш mиlyondan artыq yazыnы mяlumatlar 
bazasыnda saxlamaьa  иmkan verяn server яldя olun-
muшdur. VTLS oxuculara xиdmяtlя baьlы  иnformasиya 

 
294 
resurslarыnыn yaradыlmasы  цчцn kompleks sиstem tяqdиm 
edиr. Bu proqram artыq uzun mцddяtdиr kи, mцxtяlиf 
юlkяlяrdя  mцvяffяqиyyяtlя  fяalиyyяt gюstяrяrяk  юzцndя 
Oxucu-Kиtabxana-Иnformasиya sxemи  цzrя yenи  иnfor-
masиya texnologиyalarыnыn  яn axыrыncы elementlяrиnи top-
lamышdыr.  
Oxucularыn kиtabxananыn elektron resurslarыna 
uzaq mяsafяdяn gиrиши korporatиv шяbяkя vasиtяsиlя hяyata 
keчиrиlиr.                                                                                                  
VTLS korporasиyasыnыn proqram tяmиnatыnыn tяt-
bиqи  иrи  kиtabxanalarыn effektlи  иdarя olunmasыnы  tяmиn 
edиr. Oxucu-Kиtabxana-Иnformasиya sиstemи ABШ vя Qяr-
bи Avropa kиtabxanalarыnda on иldяn yuxarыdыr kи, 
fяalиyyяt gюstяrиr vя юzцndя bu юlkяlяrиn tяcrцbяsиnи яhatя 
etmишdиr. 
Proqram tяmиnatыnыn quruluшu mцшtяrи-server arxи-
tekturasыna uyьundur vя  nяzяrячarpacaq dяrяcяdя kom-
pйутер  шяbяkяsиnя olan yцkц azaldыr. Proqram tяmиnatы 
aшaьыdakы proqram modullarыnы юzцndя bиrlяшdиrиr: 
•
 
Komplektlяшdиrmяnиn иdarя olunmasы; 
•
 
Kataloqlaшdыrmanыn иdarя olunmasы; 
•
 
Dюvrи nяшrlяrиn иdarя olunmasы; 
•
 
Xиdmяtиn иdarя olunmasы; 
•
 
Fondlarыn elektron yoxlanышы; 
•
 
Цmumи gиrишиn иnteraktиv kataloqu; 
•
 
Statиstиka; 
•
 
Elektron sиfarиш; 
•
 
Ehtиyat saxlama; 
•
 
Mяqalяlяrиn mяlumat bazalarы; 
•
 
Bиblиoqrafиk fиltrasиya. 
Bиrlяшmиш kataloq kиmи  яlavя yarыmproqramlar, 
hяmчиnиn  яlavя  lиsenzиyalarыn sayы  sиstemиn  иmkanlarыnы 
bиr az da artыra bиlяr. Bundan яlavя, “Bиblиoqrafиk fиltra-
sиya” yarыmproqramыndan  иstиfadя etmяklя  шяhяrиn dиgяr 

 
295 
kиtabxanalarы иlя bиrgя korporatиv kataloqlaшdыrma prose-
sиnи hяyata keчиrmяk mцmkцndцr. 
Azяrbaycan Mиllи  Kиtabxanasы VTLS proqramыnыn 
bцtцn modullarыnы almышdыr. Yяnи, Komplektlяшdиrmя, 
Kataloqlaшdыrma, Kиtab verиlиши, Oxucu qeydиyyatы, 
axtarыш modulu olan OPAC vя b. 
Hazыrda sиstemиn Komplektlяшdиrmя, Kataloqlaш-
dыrma, axtarыш modulu olan OPAC fяalиyyяt gюstяrиr, 
dиgяr modullarыn  иsя  fяalиyyяtя baшlanmasыna hazыrlыq 
ишlяrи gюrцlцr. 
“Admиnиstrator” yarыmsиstemиnиn kюmяklиyи иlя mц-
tяxяssиslяr Mиllи  Kиtabxana sиstemиnиn parametrlяrиndя 
quraшdыrma ишlяrиnи gюrцblяr. “Elektron resurslarыn yara-
dыlmasы” шюbяsиnиn яmяkdaшlarы VTLS/VИRTUA proqra-
mыnыn Language Edиtor faylыnы Azяrbaycan dиlиnя 
tяrcцmя etmишlяr.  
Avtomatlaшdыrma, kиtab formulyarыnыn doldurul-
masы  vя  hяr bиr oxucuya xиdmяt vaxtыnыn azaldыlmasыna, 
яn baшlыcasы  иsя  VИRTUA kиtab verиlиши prosesиnи tam 
иdarя etmяyя иmkan verиr. 
Цmumиyyяtlя, VИRTUA bцtцn kиtabxana proses-
lяrиnи иdarя edиr. Mяsяlяn, hяyata keчиrиlяn яmяlиyyatlarыn 
sayы haqqыnda sorьulara (oxuculara xиdmяt olunub, 
bиblиoqrafиk yazы yaradыlыb vя s.) иstяnиlяn vaxt cavab 
almaq,  еляъя  дя  hяr bиr kиtabxanaчыya vя yarыmbюlmяyя 
dцшяn yцkц mцqayиsя etmяk olar. 
 Oxucularыn Azяrbaycan Mиllи  Kиtabxanasыnыn 
Elektron kataloquna uzaq mяsafяdяn gиrиши artыq 2006-cы 
иlиn mart ayыndan tяmиn olunmuшdur. VTLS/VИRTUA 
sиstemиnиn яsas цstцn cяhяtlяrи aшaьыdakыlardыr: 
1.
 
VTLS/VИRTUA proqramы baшqa sиstemlяrlя asan 
иnformasиya mцbadиlяsиnи  hяyata keчиrmяyя  иmkan 
yaradыr; 
2.
 
Bюlgяlяrdя  олан  китабханалар kataloq yaratmaq 
цчцn  яlavя  sиstem olmadan Иnternet vasиtяsиlя  Mиllи 

 
296 
Kиtabxananыn sиstemиnя qoшularaq  юz elektron katalo-
qunu yarada bиlяr. 
Buna mиsal olaraq, Bakыnыn  Xяtaи rayonunun vя 
Quba rayonunun MKS-lяrиnи  gюstяrmяk olar. Bu 
rayonlarыn kиtabxanalarы  яlavя  sиstem olmadan Иnternet 
vasиtяsиlя  Mиllи  Kиtabxananыn sиstemиnя qoшularaq  юz 
elektron kataloqlarыnыn yaradыlmasы ишиnя baшlamышlar. Bu 
onlara nя verиr?  Иlk nюvbяdя bu kataloqlaшdыrma  иши  иlя 
mяшьul olan kataloqчulara vaxta qяnaяt etmяyя  иmkan 
verиr. Onlar sиstem vasиtяsиlя  Mиllи  Kиtabxananыn Elek-
tron kataloquna daxиl olaraq lazыm olan яdяbиyyatыn 
hazыr tяsvиrиnи alыb, oraya, sadяcя  sяnяdиn olduьu yerиn 
цnvanы vя mцhafиzя шиfrиnи яlavя edяrяk юzlяrиnиn Elektron 
kataloqlarыnы yaradыrlar. Bu,  oxucularыn vaxta qяnaяt ет-
мясиня дя иmkan verиr. Regиonlarda olan oxucular Иnter-
net vasиtяsиlя  Mиllи  Kиtabxananыn Elektron kataloquna 
daxиl olaraq, sиstem vasиtяsиlя, hяtta ABШ-ыn Konqres 
Kиtabxanasыnыn vя Rusиya Dюvlяt Kиtabxanasыnыn Elek-
tron kataloqlarыna sorьu иlя mцracияt edиb, иstяdиklяrи sя-
nяd haqqыnda mяlumat ala bиlиrlяr. Belяlиklя, oxucular 
hяm vaxtlarыnыn, hяm dя malиyyя  vяsaиtlяrиnиn qяnaяt 
olunmasыna naиl olurlar. 
VTLS/VИRTUA proqramы baшqa sиstemlяrlя  иnfor-
masиya mцbadиlяsиnи  hяyata keчиrя  bиlиr. VTLS proqram 
tяmиnatыnыn цstцn cяhяtlяrиndяn bиrи dя   bиblиoqrafиk ya-
zыlarыn MARC 21 formatыnda tяqdиm olunmasыdыr. 
MARC 21 formatы da юzцnцn иxtиsaslaшdыrыlmыш formatlar 
kompleksиnи tяqdиm edиr. Bunlar aшaьыdakыlardыr: 
•
 
Bиblиoqrafиk mяlumatlar цчцn; 
•
 
Nцfuzlu / normatиv mяlumatlar цчцn; 
•
 
Fondlar haqqыnda mяlumatlar цчцn; 
•
 
Mяlumatlarыn tяsnиfatы цчцn; 
•
 
Иctиmaи иnformasиya цчцn. 
 Bunlarыn  ичяrиsиndя  яn  яsasы maшыnlaoxunan kata-
loqlaшdыrma tяsvиrиnи almaq mяqsяdиlя hazыrlanmыш bиblиo-

 
297 
qrafиk mяlumatlar  цчцn olan formatdыr. Onun tяtbиq 
edиlmяsи  иlя praktиkи olaraq bцtцn nюv sяnяdlяr tяsvиr 
obyektи oldu. O, яsas vя  bцtцn nюv  яlavя  tяsvиrlяrиn 
alыnmasы, hяmчиnиn sяnяdиn mяzmununun aчыlmasыnы 
nяzяrdя tutur.  
          Mяlumatlar bazasыna яdяbиyyat цч иstиqamяt-
dя daxиl edиlиr: 
•
 
Kиtabxanaya daxиl olan yenи яdяbиyyat; 
•
 
Arxиv шюbяsиnя toplanmыш vя яks-xronolojи ardы-
cыllыqla seчиlяn яdяbиyyat; 
•
 
Kиtab verиlиши  mяntяqяsиndя oxucular tяrяfиndяn 
qaytarыlan vя daha чox tяlяb olunan яdяbиyyat. 
Elektron kataloqun mяlumat bazasыna Azяrbaycan, 
rus,  иngиlиs, hяtta alman dиllяrиndя olan aшaьыdakы 
яdяbиyyat nюvlяrиnиn bиblиoqrafиk yazыlarы daxиl edиlиr: 
•
 
Monoqrafиyalar (monoqrafиyalar dedиkdя, kи-
tablar nяzяrdя tutulur); 
•
 
Monoqrafиk serиyalar; 
•
 
Dиssertasиya avtoreferatlarы; 
•
 
Kartoqrafиk materиallar; 
•
 
Not-musиqи nяшrlяrи; 
•
 
Elektron resurslar; 
•
 
Qяzet vя jurnal materиallarыnыn analиtиk tяsvиrи. 
 Mяlumat bazalarы yaradыldыqda  яn yenи  bиblиoqra-
fиk nяшrlяrdяn  иstиfadя olunur kи, bu da tяsvиrиn tam 
dolьun  шяkиldя aparыlmasыna  иmkan verиr. Yяnи, tяsvиrlяr 
kartoчkalardan deyиl, bиrbaшa olaraq kиtablara  иstиnadяn 
verиlиr. Bиblиoqrafиk yazыlar AACR 2-yя яsaslanan “Пра-
вила  сocтавления  библиографического  описания”  (2-e 
изд., перераб. и доп. M., 2003) uyьun tяrtиb olunur. 
Bиblиoqrafиk yazыlar bиblиoqrafиk tяsvиrdяn; adlar 
baшlыьыndan, tяшkиlatlarыn adlarыndan vя unиfиkasиya sяr-
lюvhяlяrиndяn; hяmчиnиn elmи  kиtabxanalar  цчцn KBT 

 
298 
cяdvяlиnиn tam nяшrиnиn tяsnиfat иndekslяrи vя AMK- nыn 
predmet rubrиkasыndan иbarяtdиr. 
Yazы  mцяllиf  ишarяsи, arxиv fondunun шиfrяlяrиnи  vя 
иnventar nюmrяlяrиnи, dиgяr fondlarыn  шиfrяlяrиnи ehtиva 
edиr. 
Bu gцnя  kиmи 33 000 addan чox bиblиoqrafиk yazы 
elektron kataloqa daxиl edиlmишdиr kи,  bu da 145 000 
nцsxяdяn чox яdяbиyyatы яhatя edиr. 
Mиllи  Kиtabxanada, hяmчиnиn kиtab verиlиши  mяntя-
qяsиndя oxucular tяrяfиndяn qaytarыlan vя daha чox tяlяb 
olunan  яdяbиyyatыn da mяlumat bazasыna daxиl edиlmяsи 
иши  hяyata keчиrиlиr. 2007-cи  иldя  kиtab verиlиши  mяn-
tяqяsиndя hяm Azяrbaycan, hяm dя rus dиlиndя olan 2980 
adda яdяbиyyat mяlumat bazasыna daxиl edиlmишdиr. 
Bundan  яlavя, axtarыш  sиstemи oxucular цчцn Azяr-
baycan dиlиnя  tяrcцmя olunmuшdur. Bu sиstem  Иnternetя 
гошулмушдур  vя artыq dцnyanыn  иstяnиlяn yerиndя, hяm-
чиnиn Azяrbaycanыn mцxtяlиf regиonlarыnda  Иnternet 
vasиtяsиlя  Mиllи  Kиtabxananыn kataloqundan иstиfadя 
etmяk mцmkцndцr. 
Mиllи  Kиtabxanada  elektron kartotekanыn yaradыl-
masы иши  “Dиyarшцnaslыq vя elmи bиblиoqrafиya” шюbяsиnиn 
яmяkdaшlarы  tяrяfиndяn aparыlыr. Hazыrda onlar 4600-dяn 
artыq qяzet materиallarыnыn analиtиk tяsvиrиnи  mяlumat 
bazasыnыn yaddaшыna salmышlar vя bu materиallarыn bиr 
чoxunun tammяtnlи elektron versиyasыnыn olmasыnы  bиl-
dиrяn mяlumatlar da bиblиoqrafиk yazыda  юz  яksиnи 
tapmышdыr.  
Gюrцndцyц kиmи, M.F.Axundov adыna Azяrbaycan 
Mиllи  Kиtabxanasыnda modernlяшmя, mцasиr  иnformasиya 
texnologиyalarы  иlя  tяmиn edиlmя, maddи-texnиkи bazanыn 
mюhkяmlяndиrиlmяsи  vя  dцnya  иnformasиya resurslarыna 
иnteqrasиya olunmasы  иstиqamяtиndя aparыlan  ишlяr Azяr-
baycanda kиtabxana  иши sahяsиndя baш verяn bюyцk 
dяyишиklиklяrdяn vя иrяlиlяyишlяrdяn xяbяr verиr. 

 
299 
Mцasиr dюvrцmцzdя Azяrbaycan elmиnиn dцnyaya 
иnteqrasиyasы, mяdяnи иrsиmиzиn tяblиьи, elmи mцbadиlяlяrиn 
vя  яlaqяlяrиn genишlяndиrиlmяsи,  яn qabaqcыl  иntellektual 
tяcrцbяlяrиn  юyrяnиlmяsиndя  Mиllи  Kиtabxana  иlя yanaшы 
AMEA-nыn Mяrkяzи Elmи Kиtabxanasыnыn da чox bюyцk 
rolu vardыr.  
Keчяn яsrиn 20-cи иllяrиndя яsasы qoyulmuш AMEA-
nыn Mяrkяzи Elmи  Kиtabxanasы 80 иldяn artыq bиr dюvr 
яrzиndя olduqca иntensиv  иnkишaf edяrяk mцasиr dюvrdя 
elmиmиzиn mцhцm иnfrastrukturu, ayrыlmaz tяrkиb hиssяsи 
kиmи onun иnkишafыna sяmяrяlи  tяsиr gюstяrяn elmи  иnfor-
masиya mяrkяzиnя  чevrиlmишdиr. Hяr  иl bu kиtabxanadan 
40 mиndяn artыq oxucuya 2,5-3 mиlyon nцsxя Azяr-
baycan, rus vя dиgяr dиllяrdя яdяbиyyat verиlиr. 
AMEA-nыn Mяrkяzи Elmи  Kиtabxanasы  dцnyanыn 
иnkишaf etmиш юlkяlяrиnиn kиtabxanalarы kиmи mцasиr texno-
logиyalarыn genиш  tяtbиq edиldиyи  иnformasиyalaшdыrыlma 
mяrhяlяsиnя qяdяm qoymuшdur. Bu kиtabxana yenи kиtab-
xana-иnformasиya texnologиyalarыnыn mяnиmsяnиlmяsи  vя 
tяtbиqи sahяsиndя  uьurlu addыmlarыnы atmaqdadыr. Azяr-
baycan MEA kиtabxanalar  шяbяkяsиnиn Avtomatlaшdы-
rыlmыш  Иnteqrasиyalы  Иnformasиya Sиstemиnиn (AИИS) yara-
dыlmasы  tяшяbbцsцnц  иrяlи  sцrяn MEK beynяlxalq 
tяшkиlatlar, xarиcи  sяfиrlиklяrlя  ишgцzar  яlaqяlяrиnи davam 
etdиrиr. Bu proqrama яsasяn “ИRBИS-64” avtomatlaшdыrыl-
mыш  kиtabxana  иnformasиya sиstemиnиn tяdrиsи MEK-nиn 
яmяkdaшlarы  цчцn tяшkиl olunmuшdur. Artыq 2007-cи  иldя 
proqramda nяzяrdя tutulmuш dиgяr tяdbиrlяrlя baьlы ишlяr 
– AMEA шяbяkя kиtabxanalarы яmяkdaшlarыnыn tяdrиsиnиn 
tяшkиlи, “ИRBИS-64” avtomatlaшdыrыlmыш  kиtabxana  иnfor-
masиya sиstemиnиn  шяbяkя  kиtabxanalarыnda yerlяшdиrиl-
mяsиnя baшlanыlmышdыr. “Azяrbaycanшцnaslыq” elektron 
иnformasиya mяrkяzиnиn yaradыlmasы  иши  mцvяffяqиyyяtlя 
yerиnя yetиrиlmиш, “Azяrbaycan tarиxи”, “Azяrbaycanыn иq-
tиsadиyyatы”, “Azяrbaycanыn elmи”, “Azяrbaycanыn mяdя-

 
300 
nиyyяtи” adlы mяlumat banklarы yaradыlmышdыr. “Azяrbay-
can dиlиndя elmи яdяbиyyatыn elektron kataloqunun yara-
dыlmasы” иши цzrя Azяrbaycan dиlиndя carи яdяbиyyatыn elmи 
tяsvиrи  vя elektron kataloqa daxиl edиlmяsи  mяrhяlяsи  dя 
hяr  иl davam etdиrиlиr. Hяmчиnиn “Azяrbaycanda neft” 
elektron bиblиoqrafиk gюstяrиcиsиnиn mяlumat bazasыnыn 
yaradыlmasы (materиallarыn toplanыlmasы, elmи  ишlяnmяsи, 
mяlumat bazasыna daxиl edиlmяsи) mяrhяlяsи  dя yerиnя 
yetиrиlmишdиr. 2007-cи  иldя “Azяrbaycanda neft” elektron 
bиblиoqrafиk gюstяrиcиsиnиn mяlumat bazasыna 1500 adda 
sяnяd daxиl edиlmишdиr. Bundan яlavя, “Azяrbaycan Mиllи 
Elmlяr Akademиyasыnыn alиmlяrи” elektron bиblиoqrafиk 
gюstяrиcиsиnиn formalaшdыrыlmasы  иши  dя hazыrda davam 
edиr. “AMEA-nыn alиmlяrи. 1-cи hиssя. Humanиtar vя иctи-
maи elmlяr” elektron bиblиoqrafиk gюstяrиcиsи  цчцn mate-
rиallar toplanaraq mяlumat bazasы yaradыlmышdыr. Bura  
humanиtar vя  иctиmaи elmlяr  цzrя 34 gюrkяmlи alиmиn 
hяyatы, elmи vя иctиmaи fяalиyyяtи иlя baьlы яsas mяlumatlar 
йерляшдирилмишдир.  
Dцnya kиtabxanalarыnыn mцasиr  иnkишafыnыn  иkиncи 
fazasыnы yaшayan Mяrkяzи Elmи Kиtabxanada дюрд иlя ya-
xыndыr kи, kиtabxana proseslяrиnиn avtomatlaшdыrыlmasы 
шюbяsи  fяalиyyяt gюstяrиr. Bu шюbяdя  aшaьыdakы proseslяr 
hяyata keчиrиlиr: 
1.
 
Avtomatlaшdыrыlmыш  kиtabxana proseslяrиnиn ad-
mиnиstrasиyasы; 
2.
 
Elektron kataloqun vя elektron kиtabxananыn 
yaradыlmasыna texnиkи dяstяk; 
3.
 
Elmlяr  цzrя  mяlumat bazalarыnы formalaшdыr-
maq; 
4.
 
Kиtabxananыn veb-sяhиfяsиnи yenиlяmяk vя bura-
da elektron kataloqun цmumи иstиfadяsиnи tяmиn etmяk; 
5.
 
Иnternet vasиtяsиlя elmи kommunиkasиyalar yarat-
maq; 

 
301 
6.
 
Kиtabxanaya daxиl olan elektron иnformasиya 
daшыyыcыlarыnы mцhafиzя etmяk, иstиfadячиlяrя чatdыrmaq vя 
elektron kиtabxanada яks etdиrmяk; 
7.
 
Kиtabxananыn nяшrlяrиnи чapa hazыrlamaq; 
8.
 
Mцbadиlя  mяqsяdиlя xarиcи partnyorlarla elek-
tron poчt vasиtяsиlя yazышmalar aparmaq; 
9.
 
Иnternet  шяbяkяsиnиn  иstиfadяsи  иlя oxuculara 
иnformasиya axtarышыnы tяmиn etmяk. 
Doьrudur, иstяr Mяrkяzи Elmи Kиtabxananыn, иstяr-
sя dя dиgяr respublиka kиtabxanalarыnыn  super texnologи-
yalarla tяmиn olunmasы цчцn xeylи mцddяt lazыm olacaq-
dыr. Ancaq bцtцn bunlara baxmayaraq, MEK 2000-cи 
иldя SOROS Fondu Aчыq Cяmиyyяt Иnstиtutu, AMEA-nыn 
Иnformasиya Texnologиyalarы Иnstиtutu vя Fransanыn юlkя-
mиzdяkи  sяfиrlиyи  tяrяfиndяn ayrыlan kompйутер  dяstlяrи 
vasиtяsиlя  kиtabxana-иnformasиya proseslяrиnиn avtomat-
laшdыrыlmasыnы  qяnaяtbяxш  sяvиyyяyя  чatdыra bиlmишdиr. 
Belя  kи, alыnan kompйутер avadanlыqlarы hesabыna  Иnter-
net zalы aчыlmыш vя hazыrda oxucularыn иstиfadяsиndяdиr. 
MEK-а avtomatlaшdыrыlmыш  sиstemиn tяtbиqи  иlя aшa-
ьыdakы mяsяlяlяr юz яksиnи tapmышdыr: 
•
 
Avtomatlaшdыrыlmыш  иш  sиstemи  иlя  kиtabxananыn 
fundamental иш prиnsиplяrи arasыnda qarшыlыqlы яlaqя yaran-
mыш vя bu sиstem kиtabxana fяalиyyяtиnиn яsas meyarlarыnы 
яhatя etmишdиr; 
•
 
Яdяbиyyatыn яsas mяlumat bazalarы yaradыlarkяn 
mяlum olmuшdur kи, mцяyyяn kиtablar kartoчka kata-
loqunda ya яks olunmamыш, ya da sяhv qeyd edиlmишdиr. 
Buradan belя  qяnaяtя  gяlиnmишdиr kи, avtomatlaшdыrыlmыш 
kиtabxana sиstemи  юzlцyцndя  hяm dя  kиtabxana proses-
lяrиnиn keyfиyyяtиnя nяzarяt funksиyasыnы yerиnя yetиrиr; 
•
 
Elmи  иdarяetmя  яn yцksяk sяvиyyяyя  чatmышdыr. 
Elmи  иdarяetmя  qыsa zaman kяsиyиndя optиmal effekt 
almaq цчцn elmи иdeyalarыn, tяшkиlatыn vя metodlarыn иda-
rя olunmasыdыr. Bu tиp  иdarяetmяnиn mцяyyяn normalar 

 
302 
цzrя hяyata keчиrиlmяsи юz nюvbяsиndя avtomatlaшdыrыlmыш 
sиstemиn ekstremum (maksиmum vя ya mиnиmum) qиymяt 
almasыnы sяcиyyяlяndиrиr; 
•
 
Kadr tяmиnatы  vя hazыrlыьыna daиr mцhцm  ишlяr 
gюrцlmцшdцr. Kиtabxanaчы kadrlar mяlumat bazalarы ya-
radarkяn bura kцllи mиqdarda иnformasиya yerlяшdиrиrlяr. 
Mяrkяzи Elmи  Kиtabxanada mцasиr texnologиyaya 
yиyяlяnmиш  kиtabxanaчы kadrlarыn, mцtяxяssиslяrиn hazыr-
lanmasыnda, strukturlaшmыш elektron vя bиlиk иnformasиya 
bazalarыnыn yaradыlmasыnda, sяnяdlяrиn tяsnиflяшdиrиlmя-
sиnиn kompйутерlяшdиrиlmяsиndя,  иstиfadячиlяrиn sorьula-
rыna uyьun mяlumatlarы  иnformasиya bazasыndan  чevиk 
яldя etmяkdя, цmumиyyяtlя, mцasиr kommunиkasиya vasи-
tяlяrиndяn vя yenи kompйутер texnologиyalarыndan иstиfa-
dя etmяklя kиtabxana ишиnиn avtomatlaшdыrыlmasыnыn elmи-
nяzяrи  яsaslarыnы spesиfиk  шяkиldя  ишlяyиb hazыrlamaqda 
dцnya kиtabxanalarыnыn tяcrцbяsиndяn genиш иstиfadя edиr.           
MEK  юz fяalиyyяtиnи Akademиya kиtabxanalarы  иlя 
bиrgя konsorsиum modelиnя uyьunлашдырыр. Baxmayaraq 
kи, MEK-dя avtomatlaшdыrma proseslяrи hяyata keчиrиlиr, 
лакин bцtцn ишlяrиn vя xиdmяtlяrиn yenи texnologиya яsasыn-
da formalaшmasыndan danышmaq  щяля tezdиr. Belя  kи, 
MEK-dя gюstяrиlяn sahяlяrdя avtomatlaшdыrma proseslяrи 
davam etmяkdя, yenи  xиdmяt funksиyalarы yaradыlmaq-
dadыr.  
Kиtabxana prosesиndя  mцяyyяn  яlиfba kodlaшmasы, 
rubrиkalaшma, tezaurus, lиnqvиstиk (neyrolиnqvиstиk proq-
ramlaшma vя  lиnqvиstиk proqram tяmиnatы) vя s. prob-
lemlяr hяll olunmaqdadыr. 
MEK-dя yenи иnformasиya texnologиyalarыnыn tяtbиq 
olunmasы  иlя  яlaqяdar oxucu davamиyyяtиnиn qeyd edиl-
mяsи prosesи avtomatlaшdыrыlmaьa baшlanыlmышdыr. Mяhz 
belя bиr qeydиyyat formasыnыn kюmяyи иlя MEK-da xиdmяt 
vя davamиyyяt statиstиkasыnыn yaradыlmasы avtomat-
laшdыrыlыr. Kиtab verиlишиnиn иdarя olunmasы, kataloqlaшdыr-

 
303 
ma, yenи  яdяbиyyatыn alыnmasы  vя  dюvrи  nяшrlяrlя baьlы 
proseslяrиn avtomatlaшdыrыlmasы qeydиyyatыn texnиkи tяmи-
natыnы daha da modernlяшdиrяcяkdиr. 
Dцnyanыn bиr чox kиtabxanalarы kиmи Mяrkяzи Elmи 
Kиtabxana da mцasиr elmиn naиlиyyяtlяrиndяn bяhrяlяn-
mяkdя vя fandrayzиnq, neyrolиnqvиstиk proqramlaшdыrma 
adlы yenи  fяalиyyяt vя elm sahяlяrиnи  xиdmяt daиrяsиnя 
tяtbиq etmяkdя olduqca maraqlыdыr. Mяsяlяn, pablиk 
rиleyшnz (иctиmaиyyяtlя  яlaqяlяr) kиtabxana vя  иctиmaиyyяt 
arasыnda  юyrяnиlmиш  vя  qыrыlmaz  яlaqяlяrиn yaranmasы 
цчцn  яn yaxшы  юrnяkdиr. Xцsusяn dя  mцasиr cяmиyyяtdя 
иctиmaиyyяtи  kиtabxanalara cяlb etmяk, kиtabxanalarыn 
yenи  иmиcиnи yaratmaq, keчmиш sovet mяkanыnda forma-
laшan vя qatы  иdeologиyanыn tяsиrи  иlя yalnыz mяhdud 
чяrчиvяdя bиlиk яldя edяn oxucunu mцasиr texnиkи avadan-
lыqlarla tяchиz olunmuш иnformasиya mяrkяzиnя yюnяltmяk 
чяtиn olduьundan pablиk rиleyшnz elmиnиn naиlиyyяtlяrиn-
dяn bяhrяlяnmяk lazыmdыr. MEK-dя tяtbиq olunan pablиk 
rиleyшnzdя  mяqsяd yalnыz mцяyyяn bиr  иnformasиyanы 
oxucuya  чatdыrmaq yox, hяm dя  bцtюvlцkdя  иdeya haq-
qыnda tяsяvvцr yaratmaqdan иbarяtdиr.  
Belяlиklя, kиtabxanalarыn  иnformasиya mяrkяzlяrиnя 
чevrиldиyи  bиr vaxtda чичяklяnяn Azяrbaycanda vя onun 
hцdudlarыndan kяnarda yaшayan oxuculara bцtцn va-
sиtяlяrlя yцksяk sяvиyyяlи, dцrцst vя faktиkи иnformasиyanы 
юtцrmяk, gяlяcяk nяsиllяrи belя bu gцnцmцzцn hяyat 
prиnsиplяrи, elmи, mяdяnиyyяtи иlя tanыш etmяk, mцasиr oxu-
cu audиtorиyasыnы genишlяndиrmяk vя onlara яn son, mo-
dern  цsullarla,  Иnternet vя  dиgяr  шяbяkяlяrdя  xиdmяt 
gюstяrmяk bцtцn respublиka kиtabxanalarы kиmи MEK-nыn 
da qarшыsыnda duran яn цmdя vяzиfяdиr. 
 Azяrbaycanыn mцstяqиllиyи иllяrиndя alи mяktяb elmи 
kиtabxanalarыnыn  иnkишafы  sяvиyyяsиnи  vя  mиqyasыnы  gюr-
mяk, alи mяktяb elmиnиn vя tяhsиlиnиn иnkишafыndakы rolu-
nu qиymяtlяndиrmяk baxыmыndan Azяrbaycanыn яn qoca-

 
304 
man, nяhяng, qabaqcыl elm, tяhsиl ocaьы olan Bakы Dюvlяt 
Unиversиtetиnиn, onun qяdяr yaшы  vя onun tяrkиb hиssяsи 
olan Elmи  kиtabxananыn son иllяrdяkи  fяalиyyяtиnи  vя 
иnkишafыnы  nяzяrdяn keчиrmяk kиfayяtdиr.  Шцbhяsиz, dиgяr 
alи  mяktяb kиtabxanalarыnыn  иnkишaf sцrяtи, mиqyasы  vя 
sяvиyyяsи BDU-nun Elmи  Kиtabxanasы  иlя eynи  sяvиyyяdя 
olmaдыьындан onun naиlиyyяtlяrи baшqa kиtabxanaлар цчцn 
юrnяk ola bиlяr.  
Elmи kиtabxana fяalиyyяt gюstяrdиyи  90 иля йахын bиr 
dюvrdя  bцtцn parametrlяr  цzrя  иnkишaf etmиш, hazыrda 
unиversиtetиn  яn bюyцk struktur bюlmяlяrиndяn bиrиnя 
чevrиlmиш  vя respublиkada 4-5 nяhяng kиtabxanadan bиrи 
hesab edиlиr. Alи  mяktяb kиtabxanalarы arasыnda sяnяd 
иnformasиya potensиalыna, fяalиyyяt daиrяsиnя  vя  xиdmяt 
gюstяrиcиlяrиnя gюrя bиrиncи yerdя durur. 
Elmи kиtabxananыn sяnяd иnformasиya resurslarы иlk 
иllяrlя  mцqayиsяdя 300-500 dяfя, onun bиna sahяsи  bиr o 
qяdяr, kadrlarыn sayы 10-15 dяfя, maddи-texnиkи bazasы 
dяfяlяrlя иnkишaf etmиш vя mюhkяmlяnmишdиr. 
Mяlum olduьu kиmи,  ондан  истифадя  едян BDU 
respublиkanыn  яn  иrи elm vя  tяhsиl ocaьы olaraq юlkяnиn 
mцxtяlиf tяsяrrцfat vя  иdarяetmя  fяalиyyяtи sahяlяrиndя 
чalышan  чoxprofиllи kadr hazыrlыьыnы  hяyata keчиrиr. 
Tяbииdиr kи, bu kadr hazыrlыьы mцvafиq olaraq hяmиn elm 
vя  bиlиk sahяlяrи  цzrя  kиtabxana fondunun komplektlяш-
dиrиlmяsиnи  zяrurи edиr. Ona gюrя  dя Elmи  kиtabxananыn 
fondu  чoxprofиllи olub, orada чalышan professor-mцяllиm 
heyяtиnиn vя tяlяbя kontиngentиnиn иnformasиya tяlяbatыnы 
юdяyя  bиlяcяk zяngиn sяnяd-иnformasиya fondundan иba-
rяtdиr. Hazыrda kиtabxananыn fondunda цч    mиlyon 
nцsxяyя yaxыn яdяbиyyat vardыr.  
Son иllяrdя Elmи kиtabxana tяkcя xarиcи gюrцnцшц иlя 
deyиl,  yenи иnformasиya texnologиyasы яsasыnda oxuculara 
xиdmяt sиstemиnиn modernlяшdиrиlmяsи prosesиnиn aparыl-
masы  иlя  dя seчиlиr. Bu ишиn Beynяlxalq qeyrи-hюkumяt 

 
305 
tяшkиlatlarы иlя bиrgя proqram чяrчиvяsиndя reallaшdыrыlmasы 
onun иmkanlarыnы bиr qяdяr dя genишlяndиrmишdиr.  
Elmи  kиtabxana SOROS fondunun yerlи  Aчыq 
Cяmиyyяt  Иnstиtutunun Yardыm Fondu иlя  mцqavиlяlяr 
baьlamыш vя xeylи mиqdarda mцxtяlиf elm sahяlяrиnя daиr 
yenи qиymяtlи яdяbиyyatlar almышdыr.  
TASИS layиhяsи  чяrчиvяsиndя aparыlan Elfи  Dиrekt 
layиhяsи иlя mяшhur abunя agentlиyи EBSCO elektrоn nяш-
rиyyatыna daxиl olan  jurnallarыn elektron versиyasы da 
2003-cц иldяn oxucularыn иstиfadяsиndяdиr. 
ИNTAS layиhяsи  чяrчиvяsиndя Almanиyanыn Honlo-
ver Unиversиtetи  иlя  bиrlиkdя  ишlяnяn layиhя  яsasыnda bu 
unиversиtetиn elektron jurnallarыndan vя “Sprиnger” verи-
lяnlяr bazasыndan BDU-nun Elmи  Kиtabxanasыnda 
иstиfadя цчцn иcazя alыnmышdыr. 
Qeyd edяk kи, bu gцn Elmи  kиtabxanada yenи 
иnformasиya texnologиyalarыnыn genиш  vя tam mиqyasda 
tяtbиqи  иstиqamяtиndя planlы  ишlяr hяyata keчиrиlиr. Bunun 
цчцn kиtabxanaya mцasиr kompйутер avadanlыqlarы 
alыnmышdыr. Yenи alыnan nяшrlяrиn hamыsы kompйутериn 
yaddaшыna salыnmaqda vя Elmи  kиtabxananыn bцtцn fon-
dunun elektron kataloqda яks etdиrиlmяsи  иstиqamяtиndя 
gяrgиn  ишlяr hяyata keчиrиlmяkdяdиr. Bu ишdя BDU-nun 
Kиtabxanaшцnaslыq kafedrasыnыn Elmи  kиtabxananыn nяz-
dиndя bиrgя tяшkиl etdиklяrи “Kиtabxananыn kompйутерlяш-
dиrиlmяsи” Elmи - Tяdqиqat Laboratorиyasыnыn bюyцk kю-
mяklиyи vardыr. Laboratorиyanыn  яmяkdaшlarы  tяrяfиndяn 
Kиtabxananыn elektron kataloqunun yaradыlmasы  иstиqa-
mяtиndя  gюrцlяn  ишlяr bu gцn dя davam etdиrиlmяkdяdиr. 
2007-cи иldя яmяkdaшlar tяrяfиndяn Azяrbaycandиllи dюvrи 
mяtbuat fondu vя rus dиlиndя tяbияt vя texnиkи яdяbиyyat 
fondunun bиblиoqrafиk mяlumat,  иnformasиya-sorьu ba-
zasы yaradыlaraq elektron kataloqa яlavя edиlmишdиr. Qeyd 
edяk kи, Azяrbaycandиllи dюvrи mяtbuat fondu vя tяbияt vя 
texnиkи яdяbиyyat fondu kиtabxananыn яn zяngиn fondlarы 

 
306 
hesab olunur. Belя  kи, Azяrbaycandиllи  dюvrи  mяtbuat 
fondunda XX яsrиn  яvvяllяrиndяn bu gцnя  kиmи  nяшr 
olunan чoxsaylы jurnallar toplanmышdыr. Tяbияt vя texnиkи 
яdяbиyyat fondu иsя  kиtabxana oxucularыnын  яn  чox 
mцracияt etdиklяrи fond hesab edиlиr. Bu fondlara gцndяlиk 
artan oxucu sorьusunu tam vя on-lиne olaraq yerиnя 
yetиrmяk mяqsяdиlя tяdqиqat ишlяrи aparыlmaqdadыr. 
Elektron kataloq цч sяvиyyяlи klиyent-server arxиtek-
turasы  яsasыnda yaradыlmышdыr. Klиyent sяvиyyяsи olaraq 
Avtomatlaшmыш  Ишчи Yerи, Web braуzer (Mяs:  Иnternet 
Explorer, Opera, Netscape Navиgator vя s.), server 
sяvиyyяsи olaraq server яlavяsи, Web server vя verиlяnlяr 
bazasы чыxыш edиr. Avtomatlaшmыш Ишчи Yerи olaraq MARC 
SQL Avtomatlaшmыш  Kиtabxana  Иnformasиya Sиstemиnиn 
“Kataloqlaшdыrыcы” AИY-и  чыxыш edиr. Onun vasиtяsиlя 
USMARC formatы  яsasыnda bиblиoqrafиk mяlumat ba-
zasы, axtarыш  цчцn zяrurи olan vя  юzцndя  яsas axtarыш 
elementlяrиnи saxlayan lцьяtlяr hazыrlanыr, Web brauzer 
vasиtяsиlя oxucu юz sorьusunu formalaшdыrыr,  yerиnя 
yetиrmяk цчцn serverя gюndяrиr. Bu mяlumatы Web server 
tяhlиl edяrяk server яlavяsиnя  юtцrцr. Server яlavяsи  gюn-
dяrиlmиш  mяlumat  яsasыnda verиlяnlяr bazasы serverиndя 
axtarыш apararaq nяtиcяsиnи brauzerиn qяbul etdиyи for-
mata чevиrиb Web serverя, o иsя юz nюvbяsиndя oxucunun 
tanыш olmasы цчцn Web brauzerя gюndяrиr. 
Server яlavяsи elektron kataloqun axtarыш aparatыnыn 
fяalиyyяtиnи,  иnformasиyanыn tяhlцkяsиzlиyиnи  tяmиn edиr. 
Onun yerиnя yetиrdиyи  яsas funksиyalardan aшaьыdakыlarы 
qeyd etmяk olar: 
1.
 
Verиlяnlяrиn иdarя olunmasы; 
2.
 
Tranzaksиyanыn tяmиn edиlmяsи; 
3.
 
Paralel  иdarяetmя  xиdmяtlяrиnиn yerиnя yetиrиl-
mяsи; 
4.
 
Иnformasиyanыn bяrpa olunmasы; 
5.
 
Verиlяnlяrя daxиl olmaya nяzarяt edиlmяsи; 

 
307 
6.
 
Verиlяnlяrиn mцbadиlяsиnиn tяmиn edиlmяsи; 
7.
 
Verиlяnlяrиn tamlыьыnыn tяmиn edиlmяsи vя s. 
Gюrцndцyц  kиmи, kиtabxanalarыn avtomatlaшdыrыl-
masыnda prиorиtet mяsяlя hesab edиlяn elektron kataloqun 
yaradыlmasы  иstиqamяtиndя Elmи  Kиtabxanada aparыlan 
ишlяr tяqdиrяlayиqdиr. Bu иsя  bиr daha BDU-nun Elmи 
Kиtabxanasыnыn  иnformasиya texnologиyalarыnыn tяtbиqи 
sahяsиndя яldя etmиш olduьu naиlиyyяtlяrdяn xяbяr verиr. 
Son dюvrlяrdя respublиkamыzda tяшkиl edиlmиш  mцa-
sиr tиplи  mяdяnиyyяt vя  иnformasиya mяrkяzlяrиndяn bиrи 
dя Azяrbaycan Respublиkasы Prezиdentиnиn  Ишlяr  Иdarя-
sиnиn Kиtabxanasыdыr. Bu mяdяnиyyяt ocaьы, kиtabxanalarы 
mцqяddяs bиr yer, mяnяvиyyat, bиlиk vя  zяka mяnbяyи 
hesab edяn  цmummиllи  lиderиmиz Heydяr  Яlиyevиn tap-
шыrыьы иlя 2003-cц иldя yaradыlmышdыr. 
Kиtabxana respublиka  яhяmиyyяtlи  kиtabxanalardan 
vя BDU-nun Kиtabxanaчыlыq-иnformasиya fakцltяsиndяn 
dяvяt olunmuш  yцksяkиxtиsaslы  kиtabxanaшцnas-bиblиoqraf 
иxtиsasы olan kadrlarла tяmиn olunmuшdur.  
Kиtabxananыn kollektиvи qarшыsыnda Azяrbaycan 
Respublиkasы Prezиdentиnиn  Иcra Aparatыnыn, mяrkяzи  vя 
yerlи  иcra orqanlarыnыn  яmяkdaшlarыnыn, hяmчиnиn  иqtиsa-
dиyyatыn, mяdяnиyyяtиn mцxtяlиf sahяlяrиndя чalышan mцtя-
xяssиslяrиn, yaradыcы zиyalыlarыn иstиfadяsи цчцn mцkяmmяl 
sяnяd fondu vя bиblиoqrafиk ehtиyatlar yaratmaq, mцasиr 
kиtabxana-иnformasиya texnologиyasыnы  tяtbиq etmяklя 
kиtabxana proseslяrиnи avtomatlaшdыrmaq kиmи  чox mц-
hцm vяzиfяlяr qoyulmuшdur. Kиtabxana Azяrbaycan dюv-
lяtчиlиyиnя, mиllи  иdeologиyaya, azяrbaycanшцnaslыьa daиr 
яdяbиyyatла  yanaшы, цmummиllи lиder Heydяr Яlиyev иrsиnя 
daиr  яdяbиyyatыn  да toplanыb saxlanыlmasыnda vя  tяb-
lиьиndя  mцhцm rol oynayыr.  
Hazыrda kиtabxanada hяr cцr texnиkи avadanlыqla 
tяchиz edиlmиш  mцxtяlиf elm sahяlяrи  цzrя  иxtиsaslaшmыш 

 
308 
дюрд oxu zalы,  он  беш yerlиk elektron resurslar zalы,  йцз 
yerlиk konfrans zalы var.  
Kиtabxana tяшkиl edиlяrkяn onun tam texnиkи 
tяchиzatы  vя  tяmиrи  иlя yanaшы, hяm dя  mцasиr tяlяblяrя 
cavab verяn mяdяnиyyяt vя  иnformasиya mяrkяzи  kиmи 
fяalиyyяt gюstяrmяsи  mяqsяdиlя xeylи  mцzakиrяlяr aparыl-
mыш, dиgяr  юlkяlяrиn analojи strukturlarы – prezиdent 
kиtabxanalarы  иlя  яlaqя yaradыlmыш, onlarыn  иш  tяcrцbяlяrи 
юyrяnиlmишdиr. Yaradыlmыш  xцsusи  mцtяxяssиs qrupu tяrя-
fиndяn mцasиr dюvrdя MDB юlkяlяrиnиn kиtabxanalarыnda 
tяtbиq edиlяn kиtabxana-bиblиoqrafиya proseslяrиnиn 
kompleks avtomatlaшdыrыlmasы sиstemlяrи mцqayиsяlи tяhlиl 
edиlmиш, Prezиdent kиtabxanasы  цчцn daha uyьun olan 
“ИRBИS-64 – Kиtabxanalarыn Avtomatlaшdыrыlma Sиstemи” 
tяtbиq edиlmишdиr. Bu sиstemиn kюmяyи  иlя  qыsa mцddяtdя 
respublиkada  иlk dяfя olaraq kиtabxana avtomatlaш-
dыrыlma sиstemиnиn  иmkanlarыndan tam шяkиldя  иstиfadя 
etmяklя fundamental elektron kиtabxananыn yaradыl-
masыna baшlanыlmыш, oxuculara mяsafяdяn xиdmяt texno-
logиyasы tяtbиq edиlmишdиr.  
Tяtbиq edиlmиш sиstem vasиtяsиlя 2003-cц иldяn kиtab-
xanaya daxиl olan bцtцn яdяbиyyat elektron kataloqda юz 
яksиnи tapыr. Bu иsя oxuculara hяm kиtabxananыn  юzцndя 
lokal  шяbяkя vasиtяsиlя, hяm dя  kиtabxanaya gяlmяdяn 
onun Web sяhиfяsи (www.preslиb.az) vasиtяsиlя fondlа 
tanыш olmaq иmkanы yaradыr. Bu sиstem oxucularыn 
mцxtяlиf aspektlи sorьularыnы hяrtяrяflи tяmиn etmяk цчцn 
genиш axtarыш  иmkanыna malиkdиr. Onun kюmяyи  иlя 
kиtabxananыn яmяkdaшlarы tяrяfиndяn analиtиk tяhlиl, elmи-
tяdqиqat,  иctиmaи-sиyasи  fяalиyyяtlя  mяшьul olan oxucu 
qruplarыna kюmяk etmяk mяqsяdиlя  он  бир  adda 
tammяtnlи elektron nяшr,  йедди adda (cяmи 18 nюmrя) 
elektron bиblиoqrafиk nяшr hazыrlanmышdыr. Bunlardan 
яlavя  яn qяdиm zamanlardan baшlayaraq bu gцnяdяk 
xalqыmыzыn keчdиyи tarиxи yolu яks etdиrяn  юlkяшцnaslыьa 

 
309 
daиr “Odlar Yurdu Azяrbaycan” adlы  mцkяmmяl tam-
mяtnlи elektron nяшrlяr toplusu hazыrlanaraq oxucularыn 
иstиfadяsиnя verиlmишdиr.  Иstиfadячиlяrиn bюyцk maraьыna 
sяbяb olan vя  mцxtяlиf aspektlи axtarышa xиdmяt edяn bu 
tammяtnlи elektron nяшrlяrя  mиsal olaraq xalqыmыzыn 
цmummиllи  lиderи Heydяr  Яlиyevиn 1993-2003-cц  иllяrи 
яhatя edяn prezиdentlиyи  dюvrцndя  bцtцn nиtqlяrиnиn, 
mяruzяlяrиnиn, чыxышlarыnыn vя mцsahиbяlяrиnиn tam mяtn-
lяrиnиn elektron varиantыnы  gюstяrmяk olar. Яhatя etdиyи 
иnformasиya baxыmыndan чox zяngиn mяnbяlяrdяn bиrи dя 
Azяrbaycan Respublиkasыnыn Prezиdentи  Иlham  Яlиyevиn 
2003-cц иlиn oktyabrыndan etиbarяn etdиyи bцtцn nиtqlяrиn, 
mяruzяlяrиn,  чыxышlarыn vя  mцsahиbяlяrиn tammяtnlи 
elektron nяшrиdиr. “Иlham  Яlиyev vя Azяrbaycanыn neft 
dиplomatиyasы”, “Яsrиn mцqavиlяsи-10  иl”, adlanan 
tammяtnlи elektron nяшrlяrdя  цmummиllи  lиder Heydяr 
Яlиyev tяrяfиndяn mцяyyяnlяшdиrиlяn Azяrbaycanыn yenи 
neft strategиyasыna, иndиyяdяk иmzalanmыш neft mцqavиlя-
lяrиnя, Azяrbaycan neftиnиn dцnya bazarlarыna nяqlи  иlя 
baьlы keчиrиlяn rяsmи  gюrцшlяrя, tяntяnяlи  mяrasиmlяrя, 
иxrac boru kяmяrlяrиnя, neft vя qaz sяrgиlяrиnя, Dюvlяt 
Neft Fonduna daиr zяngиn materиallar toplanыlmышdыr. 
“Xoшmяramlы  sяfиr” adlanan tammяtnlи elektron nяшrdя 
Heydяr  Яlиyev Fondunun vя Azяrbaycan Mяdяnиyyя-
tиnиn Dostlarы Fondunun prezиdentи, YUNESKO-nun 
xoшmяramlы  sяfиrи, Mиllи  Mяclиsиn deputatы Mehrиban 
xanыm  Яlиyevanыn genишmиqyaslы  fяalиyyяtиnя daиr 
materиallar toplanыlmышdыr. Xalqыmыzыn baшыna gяtиrиlяn 
facияlяrиn xronиkasы  “Яsrиn facияsи –Xocalы soyqыrыmы” vя 
“Daьlыq Qarabaь  mцnaqишяsи” adlanan tammяtnlи 
nяшrlяrdя яhatя olunmuшdur. “Azяrbaycan dиasporu” ad-
lanan tammяtnlи elektron nяшrdя  dиasporumuzun yaran-
ma tarиxчяsиnя, dцnya azяrbaycanlыlarыnыn forumlarыna, 
hяmrяylиk gцnцnя, dиaspor tяшkиlatlarыna daиr rяsmи 
materиallar vя  mяqalяlяr  юz  яksиnи tapmышdыr. Yerlи  юzц-

 
310 
nциdarя orqanы olan bяlяdиyyяlяrя daиr rяsmи  sяnяd vя 
materиallar “Bяlяdиyyя hakиmиyyяtи” adlanan tammяtnlи 
elektron nяшrdя toplanыlmышdыr. 
Kиtabxanada bиr neчя adda elektron bиblиoqrafиk 
gюstяrиcиlяr dя  tяrtиb edиlmишdиr. Belя  gюstяrиcиlяrdяn 
“Azяrbaycan Respublиkasыnыn Prezиdentи: gцndяlиk fяalиy-
yяtиn xronиkasы” (rцblцk), “Azяrbaycan Respublиkasы 
Prezиdentиnиn fяrmanlarы  vя  sяrяncamlarы” (rцblцk), 
“Azяrbaycan Respublиkasыnыn qanunlarы” (rцblцk), “Yenи 
kиtablar” (rцblцk) adlы  nяшrlяrи  gюstяrmяk olar. Eynи 
zamanda, kиtabxananыn  яmяkdaшlarы  tяrяfиndяn Azяr-
baycan tarиxиnя, mяdяnиyyяtиnя, иncяsяnяtиnя daиr fondda 
olan yцksяk elmи  dяyяrя, aktuallыьa malиk fundamental 
kиtablarыn tam mяtnlяrиnиn elektron versиyasы hazыr-
lanaraq kиtabxananыn Web sяhиfяsиndя yerlяшdиrиlиr. Artыq 
xeylи  mцddяtdиr kи, respublиkada  иlk dяfя olaraq Pre-
zиdent Kиtabxanasы  tяrяfиndяn sяnяdlяrиn elektron чat-
dыrыlmasы  kиmи  mцtяrяqqи  xиdmяt nюvц  tяtbиq edиlиr. Bu 
xиdmяt  яsasыnda kиtabxananыn dюvrи  mяtbuat vя  bиblиo-
qrafиya-иnformasиya bюlmяlяrиnиn  яmяkdaшlarы  tяrяfиndяn 
юlkяmиzdя vя xarиcdя чap olunan dюvrи nяшrlяrdяn Prezи-
dentиn  Иcra Aparatыnыn mцvafиq strukturlarыnыn vя  шюbя-
lяrиnиn profиlиnя uyьun materиallar seчиlяrяk onlarыn 
elektron versиyasы yaradыlыr vя  tяlяbatчыlarыn elektron 
цnvanlarыna gюndяrиlиr. Bu mяqsяdlя дюрд prиorиtet mюv-
zu  цzrя  mцtяmadи olaraq mяlumat bцlletenlяrи  tяrtиb 
edиlиr. Bиblиoqrafиk  иnformasиya xиdmяtиnиn bu yenи  vя 
operatиv цsulunun dиgяr иcra orqanlarыnыn яmяkdaшlarыna 
vя  xцsusи  tяdqиqatчы qruplarыna da gюstяrиlmяsи  nяzяrdя 
tutulur.  Юlkяmиzdя zehnи  mцlkиyyяt obyektlяrиnя  sиvиl 
mцnasиbяt яnяnяlяrиnиn formalaшdыьы bиr dюvrdя kиtabxa-
nanыn kollektиvи elektron resurslarыn vя  kиtablarыn elek-
tron varиantыnыn yaradыlmasы prosesиndя  mцяllиf hцquq-
larыnыn qorunmasы  kиmи  чox cиddи  vяzиfяyя  ямял  rиayяt 
edиr. 

 
311 
Prezиdentиn  Ишlяr  Иdarяsиnиn Kиtabxanasыnыn MDB 
mяkanыnda fяalиyyяt gюstяrяn analojи sahя  kиtabxanalarы 
иlя яlaqяlяrи dя gцndяn-gцnя genишlяnиr. Rusиya Prezиdentи 
Admиnиstrasиyasыnыn Kиtabxanasы, Rusиya Dюvlяt Duma-
sыnыn Kиtabxanasы, Belorus Respublиkasыnыn Prezиdent Kи-
tabxanasы  иlя  mцbadиlя  яlaqяlяrи  mюvcuddur. Kиtabxa-
nanыn  яmяkdaшlarы  kиtabxana proseslяrиnиn avtomatlaш-
dыrыlmasы, elektron resurslarыn yaradыlmasы, mцasиr иnfor-
masиya texnologиyalarыnыn tяtbиq edиlmяsи  vя  dиgяr 
mюvzularda keчиrиlяn beynяlxalq vя regиonal semиnar vя 
konfranslarda fяal  ишtиrak edиrlяr. Qazanыlan tяcrцbя  иsя 
nяиnkи bu kиtabxananыn, elяcя  dя respublиka  яhяmиyyяtlи 
kиtabxanalarыmыzыn  ишиndя  юz mцsbяt tяsиrиnи  gюstяr-
mяkdяdиr.  
Belяlиklя, kиtabxanalarыmыzыn mцasиr dюvrdя  иnfor-
masиya-kommunиkasиya texnologиyalarы sahяsиndя  яldя 
etmиш olduqlarы naиlиyyяtlяr bu sahяnиn gяlяcяkdя yenи 
mцstяvиdя  sцrяtlи    иnkишafыna tяsиr gюstяrяcяkdиr. Azяr-
baycan Respublиkasыnыn Prezиdentи  Иlham  Яlиyevиn 30 
dekabr 2004-cц  иldя  яdяbиyyat vя  иncяsяnяt xadиmlяrиnиn 
bиr qrupuna yцksяk dюvlяt mцkafatlarы  vя  fяxrи adlar 
tяqdиm edяrkяn sюylяdиyи  sюzlяr bu mяsяlяlяrиn dюvlяt 
sяvиyyяsиndя  юnяmlи olduьunu bиr daha sцbut edиr: 
“Bиzиm mяdяnиyyяt ocaqlarыmыz yцksяk sяvиyyяdя olma-
lыdыr. Bцtцn bu sahяyя  dиqqяt gяrяk yцksяk olsun. Иndи 
dюvlяtиn, hюkumяtиn nяyя иmkanы чatыrsa, bunu edиrиk. Bu 
ишdя  юzяl tяшkиlatlar da ишtиrak etmяlиdиrlяr. Bu, bиzиm 
цmumu ишиmиzdиr”.                                    
         
 
 
  
                                  

 
312