29
o‘zgarishlarni xolis va ilmiy o‘rganish,
bashorat qilish va undan
kelib chiqib, ijtimoiy jarayonlar rivojiga yanada kengroq imkoni
yat yaratish, salbiy holatlarning oldini olishda namoyon bo‘ladi.
Darhaqiqat, dunyoviylik va diniylik o‘rtasidagi nisbat masalasi in
soniyat tarixining barcha davrlarida hal qiluvchi ahamiyatga ega
bo‘lgan. Boshqacha aytganda, inson hayoti mazmunini tashkil
qiluvchi ushbu ikki tarkibiy qism o‘rtasida
murosaga erishish har
qanday jamiyatning mavjud holati va istiqbolini belgilovchi bosh
mezon bo‘lib kelgan. Ba’zan ushbu ikki omil o‘rtasidagi munosa
batlar keskinlashib, mamlakatlarni to‘sto‘polonlar va jaholat gir
dobiga tortgan. O‘rta asrlar Yevropasida amal qilgan, vahshiyo
na jazolar va qiynoqlarning timsoliga aylangan inkvizitsiya davri
bunga misol bo‘la oladi.
O‘quvchitalabalarda dinga nisbatan sog‘lom
munosabatni
shakl lantirish bugungi kunda ta’lim tizimining barcha bo‘g‘inlari
oldida turgan eng murakkab va muhim vazifalardan biridir. Uning
muvaffaqiyatli hal etilishi ikki muhim omilga bog‘liq. Ularning har
ikkalasi ham Birinchi Prezident Islom Karimov ta’kidlaganlari
dek, «...har bir vatandoshimiz, ayniqsa, yoshlar faqat islom dini
to‘g‘risida emas,
umuman dunyodagi mavjud dinlar, ularning tari
xi, mohiyati to‘g‘risida to‘liq tasavvurga ega bo‘lsin. Ijtimoiy soha
ga oid darslarda yoshlarga din bilan dunyoviy hayot masalalarini,
bu ikki tushunchaning birbiriga ta’sirini, ular o‘rtasidagi mo‘tadil
munosabat bo‘lishi zarurligini ochib berish kerak». Demak, dinlar
haqidagi mantiqiy asoslangan bilimlarni shakllantirish va dunyoviy
lik tushun chasini chuqurlashtirib borish yoshlarda dinga nisbatan
sog‘lom munosabatni shakllantirishning ikki qutbi hisoblanadi.
Din bilan siyosatni o‘zaro nisbatini tavsiflash uchun il
miy
adabiyotlarda «sekulyarizm» atamasi qo‘llaniladi.
Bu atamaga
Vebster izohli lug‘atida quyidagicha ta’rif beriladi: «sekulyarizm
– din yoki diniy aqidalarga nisbatan mo‘tadil pozitsiyada bo‘lish».
Oksford qisqa lug‘atida sekulyarizmni «Xudoga ishonch, e’tiqod
dan xoli bo‘lgan hayotda inson farovonligi haqida qayg‘uradigan
ma’naviyatga asoslangan doktrina» deb ta’riflaydi.
30
Shunday qilib, bugungi kunda keng tarqalgan talqinga ko‘ra,
sekulyarizm – barcha dinlar hamda turli qarashlarni teng hurmat
qilish, barcha fuqarolarning qonun oldida tengligidir. Ayni vaqt
da, «sekulyarizm» atamasi bir ma’noli tushuncha bo‘lmay, vaqt,
mintaqa va mamlakatga qarab tinimsiz rivojlanib boradi.
Mamlakatimiz taraqqiyotining asosiy tamoyillaridan biri dun
yoviylik ekan, uni qanday tushunish lozim, degan savol tug‘i ladi.
Ingliz tilidagi «secularity» hamda rus tilidagi «cекуляризация»
va «цветкость» tushunchalari bilan tutash ushbu istilohning qan
day talqin etilishining o‘ziyoq har qanday mamlakatdagi davlat
va din o‘rtasidagi munosabatlarning mazmunmohiyatini belgi
lab beradi. Demak, tom ma’nodagi sog‘lom dunyoviylik dinning
ijtimoiy
mavqeyini inkor etmaydi, balki jamiyat hayotini tash
kil etishning dunyoviy ma’rifatga asoslangan tarzini anglatadi.
Boshqacha aytganda, dunyoviylik ijtimoiy hayot sohalari diniy
aqidaning yakkahokimligidan va uning hal qiluvchi ta’siridan xo
li bo‘lishni taqozo etadi.
Dostları ilə paylaş: