Mühazirə Müəllim: dos. İsgəndərzadə H. Q. MÜQƏddimə "Kompüterlərin tətbiqi nəzəriyyəsinin əsasları"

Kompüterdə vurma əməlinin yerinə yetirilməsi.
Kompüterdə vurma əməliyyatını yerinə yetirmək üçün toplama və sürüşdürmə əməllərindən 
istifadə edilir. Vurmanı yerinə yetirmək üçün lazım olan hesab qurğusunun strukturuna baxaq 
(şəkil12). 
Məntiqi
şərtin yoxlan-
ması 
Mənsubetmə 
bloku 
A:=B 
Hə(1) 
Yox(0) 
Son 
Başlanğıc 

---

Struktur sxemdə vuranı, vurulanı yadda saxlamaq üçün iki registr, aralıq nəticəni almaq üçün 
bir cəmləyici, taktları saymaq üçün isə bir sayğac tələb olunur. 
Qeyd edək ki, n mərtəbəli iki ədədi bir-birinə vurarkən 2n və yaxud da 2n-1 mərtəbəli hasil 
alına bilər. 
n mərtəbəli iki ədədin bir-birinə vurulması n ədəd vurma taktından ibarət olmaqla ümumi 
halda aşağıdakı kimi aparılır : hər bir taktda vuranın növbəti mərtəbəsi yoxlanılır. Əgər vuranın bu 
mərtəbəsi vahid olarsa, onda cəmləyicidə vurulan və əvvəlki qismi hasil (aralıq cəm) toplanılır, 
əks halda toplama aparılmır. Hər bir taktın sonunda sürüşdürmə aparılır. Bu sürüşdürmənin 
istiqamətindən vurmanın, vuruqların kiçik və ya böyük mərtəbədən başlamasından və qismi 
hasillərin necə alınmasından asılı olaraq vurma dörd üsulla aparıla bilər. 
1-ci üsul. Vuranın, vurulanın registrləri və cəmləyici n mərtəbəlidir. SM-n ən kişçik (n-1) 
mərtəbəsi ilə RGA-nın birinci mərtəbəsi arasında əlaqə vardır (şəkil 12). 
Şəkil 12.Birinci üsulla vurma qurğusunun struktur sxemi 
Misal 1. 
Misal 2. X= 0.101=+5 
A= 0.101 A= 0.110 Y= 0.10= +2 
B= 0. 1010 B= 1. 1101 SM:= 0.000
RGA:= 0.101 
RGA:= 0.110 SM:= R1(SM)
RGB:= 0.1010 
RGB:= 1.1101 SM:= 0.0000
RGA[1]:=1 RGA[1]:=0 + 0.101 
SM:= 0.1010 
SM:= 0.0000 SM:= 0. 1010 
SM:= 0.01010 SM:= R1(SM)
RGA[2]:=0 SM:= 0.00000
SM:= 0.01010 
RGA[2]:=11.1110
00000
SM:= 0.001010 SM:= 0.00000
RGA[3]:=1 1.1101
SM:= 0.001010 -------------------
0.1010 SM:= 1.11010 
SM:= 0.110010=1.2
5 
+1.2
4 
+1.2
1 
= +50 SM:= 1.011010 
RGA[3]:=1 
SM:= 1.011010 
1.1101 
------------------------ 
SM:= 1.1001110= -78 
Qəbul edək ki, A vuran RGA-da, B vurulan isə RGB-də yerləşdirilmişdir (düz kodda). Tutaq 
ki, işarə mərtəbəsini nəzərə almaqla vuruqlar n mərtəbəlidirlər və həm də RGA və RGB –nin 
sıfırıncı mərtəbəsi işarə üçün, qalan mərtəbələri isə vuruqların mərtəbələri üçün ayrılmışdır. 
YİB
. 
. 
. 
Y 

---

Vurmanın birinci üsulunda vuran və qismi hasillər sağa sürüşdürülür, vurulan isə sürüşdürülmədən 
sabit qalır. Vuran sağa sürüşdürülən zaman onun solundakı ədədin böyük mərtəbələri boşalır. Bu 
boşalan mərtəbələrə SM-dən sürüşdürülüb çıxarılan rəqəmlər yazılır. 
Beləliklə, vurma əməli qurtardıqdan sonra hasilin kiçik mərtəbələri RGA-da, böyük mərtəbələri 
isə SM-də yerləşdirilmiş olur. Qeyd edək ki, hələlik bilavasitə vurma əməlinin özünün icra 
alqoritminə baxırıq, hasilin işarəsinin təyin edilməsi və s. əməliyyatlara isə sonra baxacayıq. 
Birinci üsulla vurmanın alqoritmi aşağıdakı kimidir: 
1.Taktlar sayğacına taktların sayı yazılır: CTT:= n-1. 
2.Vuranın kiçik mərtəbəsi yoxlanılır. Əgər vuranın kiçik mərtəbəsi vahiddirsə, onda 
cəmləyici ilə vurulan toplanılır, əks halda toplama aparılmır. 
RGA(n-1)=1 ?
SM:= (SM)+(RGB)
3. Vuran və SM bir mərtəbə sağa sürüşdürülür.
RGA:=R1(RGA) 
SM:=R1(SM). 
Bundan sonra SM-n n-1 mərtəbəsi RGA-nın birinci
mərtəbəsinə verilir. RGA(1):=SM(n-1) 
4.Taktlar sayğacındakı ədəd bir vahid azaldılır:
CTT:=CTT-1 və taktlar sayğacının məzmununun sıfır
olub olmaması yoxlanılır: CTT= 0? 
Əgər CTT ≠0-sa, vurma ikinci bənddən başlayaq yenidən davam edir, əks halda 5-ci bəndin 
icrasına keçirilir. 
5.Hasilin işarə mərtəbəsi müəyyən edilir. 
6.Son 
Alqoritmin mikroproqram qraf-sxemi şəkil 13-də verilmişdir. 
Şəkil 13. Birinci üsulla vurma alqoritminin 
mikroproqram qraf-sxemi