Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi uchun darslik

122-mashq.
Ko‘rmoq, taramoq, yuvmoq, kiymoq fe’llaridan o‘zlik
va majhul nisbatlarini yasang va ular ishtirokida gaplar tuzing.
123-mashq. 
Uyga vazifa. «Mehnatdan kelsa boylik, turmush bo‘lar
chiroyli» mavzusida matn yozing. Fe’llarni ajratib, nisbatini aniqlang.
1-topshiriq. Quyidagi fe’l asoslariga -t, -dir(-tir), -giz(-kiz)
qo‘shimchalaridan mosini qo‘ying.
O‘s, yoz, ket, qol.
2-topshiriq. Bu qo‘shimchalarning talaffuzi va imlosiga e’tibor be-
ring.
BILIB OLING.
 Bajaruvchining ta’siri bilan boshqa
shaxs yoki narsa tomonidan bajarilgan harakat yoki holatni
bildiruvchi fe’l shakllari orttirma nisbat shakli deyiladi.
Orttirma nisbat shakllari -t, -dir (-tir), -giz(-kiz), -qiz,
(-g‘iz), -gaz (-kaz, -qaz), -ir, -ar, -iz kabi qo‘shimchalar
yordamida yasaladi.
124-mashq.
Berilgan fe’llardan -tir qo‘shimchasi yordamida ort-
tirma nisbat shaklini hosil qiling.
Yarash, kelish, o‘ylan, quvon, suyun.
125-mashq. 
Berilgan fe’llarni jadvalga joylashtiring.
Bitirmoq, aytmoq, tomchilamoq, to‘ydirmoq, chaqirmoq,
tushuntirmoq, anglamoq, yotqizmoq, asramoq, o‘tkazmoq,
topmoq, keltirmoq, qaramoq, tasvirlamoq, tushirmoq,
ko‘rmoq, ko‘rsatmoq, ishlatmoq.
t
a
b
s
i
n
q
i
n
A
t
a
b
s
i
n
a
m
r
i
t
t
r
O
126-mashq.
 
Qavs ichidagi fe’llarga tegishli nisbat qo‘shimchalarini
qo‘shing. Avval orttirma nisbatdagi fe’lli, keyin aniq nisbatdagi fe’lli
gaplarni yozing.
Suv qahr bilan uning biqiniga urilib shovullar, boshidan
oshib o‘tguday bo‘lar, lekin tog‘day gavdasini (qimirlamoq)
ORTTIRMA NISBAT

---

48
olmas edi. U soydan o‘ta olmay qaytganlarning hammasini bir-
ma-bir qo‘lidan ushlab (o‘tmoq) qo‘ydi.
Rota yana bir qator bo‘lib yo‘lida (davom etmoq). Bular
shag‘al to‘kilgan katta yo‘lni kesib o‘tib, adirga tomon chiqib
ketayotganda botayotgan quyoshning horg‘in nuri ro‘paradagi
qorli tog‘ cho‘qqisini, uning tepasida uvadaday osilib turgan
qora bulutni bir lahza (qizarmoq)-da, so‘ndi. Shu bilan uzoq-
dagi tog‘ oraliqlaridan boshlangan qorong‘ilik asta-sekin hamma
yoqqa (tarala boshlamoq). (Abdulla Qahhor)
1. Fe’llarning orttirma nisbat shakli qanday hosil qilina-
di?
2. Aniq va orttirma nisbat shakllarining farqini ayting.
3. Aniq va orttirma nisbatdagi fe’llar ishtirokida gaplar
tuzing.