Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi uchun darslik

1-t o p s h i r i q . Berilgan gaplarni solishtiring. Qaysisida harakatni
bajaruvchi shaxs birdan ortiq ekanligini ayting.
1. Mehmonlar ko‘prikdan o‘tishdi. (Abdulla Qahhor) 2. Sobir
she’r yozdi.
2-t o p s h i r i q . Yuqoridagi gaplar tarkibidagi fe’llarni qismlarga
ajrating. Nisbat shakllarini aniqlang.
BILIB OLING.
 Birdan ortiq bajaruvchi tomonidan
birgalikda bajarilgan harakat yoki holatni ifodalaydigan
fe’l shakli birgalik nisbati deyiladi.
Birgalik nisbat shakli unli bilan tugagan fe’l asosiga
-sh, undosh bilan tugagan fe’l asosiga esa -ish
qo‘shimchasini qo‘shish orqali hosil qilinadi. Masalan:
ishlashdi, kelishdi.
132-mashq.
Berilgan fe’llarga birgalik nisbati qo‘shimchalarini
qo‘shib, ular ishtirokida gaplar tuzing.
Ulamoq, yuvmoq, qurmoq, ishlatmoq, o‘rganmoq,
chiqarmoq, sanamoq, saylamoq, kuylamoq.
133-mashq. 
Gaplarni o‘qing. Birgalik nisbatidagi fe’llar qatnash-
gan gaplarni ko‘chirib yozing.
1. Yaxshini badnom qilib bo‘lmaydi. (F. Volter) 2. Odamlar
bilan ularning aqliga monand gaplash. (Sa’diy) 3. Allaqayda bulbul
to‘lib-toshib kuylaydi. (Said Ahmad) 4. Mehmonlar qorovul-
ning qistashiga qaramasdan ichkariga kirishmadi. (Abdulla Qah-
hor) 5. Qushlar uni yaxshi ko‘rishib, Mayna deb ism qo‘yishibdi.
(Ertakdan)
BIRGALIK NISBAÒI

---

51
134-mashq.
Gaplarni o‘qing. Birgalik nisbati shaklidagi fe’llarni
toping. Ularning yasalishini, fe’lning boshqa nisbatlaridan farqini tu-
shuntiring.
Vodil qishlog‘ining choyxonasi yo‘l boshidagi ikkita katta
keksa chinorning soyasida joylashgan. O‘tgan yili qishloq jamo-
asi choyxonani ta’mirlashdi, obod qilishdi. Bir burchakda katta
stol atrofida yoshlar o‘tirib gazeta, jurnal va kitob o‘qishadi,
bir burchakda radiodan so‘nggi xabar eshitishadi. Past-baland
chorpoyalarda qi p-qizil, ozoda gilamlar ustida odamlar guruh-
guruh bo‘lib choy ichishadi, chaqchaqlashadi, ish yuzasidan
maslahat qilishadi. O‘ng tomondagi chorpoyada to‘rt-besh kishi
o‘tirib, qah-qah urib kulishadi. (Gazetadan)
135-mashq. 
Berilgan aniq nisbatdagi fe’llardan birgalik nisbati
shaklini yasang, ular ishtirokida gap tuzing.
Bordi, gapirdi, o‘qidi, bajardi, uxladi, sakradi.
1. Birgalik nisbati deb nimaga aytiladi?
2. Birgalik nisbati qanday qo‘shimchalar yordamida yasala-
di?
3. ekmoq, ketmoq fe’llaridan birgalik nisbati shaklini
yasang.