Havola bo‘lakli qo‘shma gaplar taraqqiyoti reja: bmi

natija ergash gapdagi fikr real bo‘ladi 
b) 
natija ergash gapdagi fikr mo‘ljallangan va taxmin qilingan 
bo‘ladi
28
.
Natija ergash gapli qo‘shma gaplarda bir voqea (natija) ikkinchi voqea
sababli yuzaga keladi, shunga ko‘ra bunday gaplar “sabab-natija” munosabatiga 
asoslanadi. Bu xususiyat natija ergash gapli qo‘shma gaplarni “Shartlanganlik 
munosabatini ifodalovchi ergash gapli qo‘shma gaplar” paradigmasiga 
birlashtiradi. Natija ergash gapli qo‘shma gap qismlari –ki bog’lovchisi yordamida 
birikadi. Masalan, U eshikni shunday qattiq taqillatdiki, uydagilarning hammasini 
uyg’otib yubordi. (Abdulla Qahhor) 
Natija ergash gapli qo‘shma gaplarda natija munosabatini kuchaytirish, 
alohida ta’kidlash maqsadida natijada, oqibatda so‘zlari qo‘llanadi. Masalan, 
Zambarakning gumburlashidan haybatli bir guvillash hosil bo‘ldiki, natijada bu 
yerda alohida to‘pning ovozi butkul eshitilmay qoldi (Abdulla Qahhor).
Natija ergash gapli qo‘shma gaplarning bosh gapi tarkibida qo‘llangan 
shunday, shu darajada, shunaqa, shunaqangi, shunchalik, shuncha, shu qadar, 
chunonam, nisbiy so‘zlari havola bo‘lak vazifasini bajaradi. Shunga ko‘ra bunday 
gaplar bir havola bo‘lakli gaplar hisoblanadi. Masalan, Qonga, yaraga, 
ingrashlarga shunday odatlangan edilarki, ularni hech narsa taajjublantirmasdi 
(Oybek). Shuni aytish kerakki, bosh gapdagi harakat atay ergash gapdagi harakatni 
amalga oshirish uchun qilinmaydi, balki ergash gapdagi harakat bosh gapdagi 
28
Asqarova M. Hozirgi zamon o’zbek tilida qo’shma gaplar. Toshkent, 1960, 68-bet 

---

43 
harakatning natijasi sifatida o‘z-o‘zidan kelib chiqadi. Masalan, Yigitlar … uni 
shunchalik izzat qilar ediki, Asqar ota bu juvonning oddiy traktorchigina ekaniga 
shubhalanib qoldi (Abdulla Qahhor). Biroq dehqonlar o‘rtasida mehnat 
taqsimlash shunday o‘zgardiki, har ikki tomon bir-birovlari kamsitmay boshladilar 
(G’afur G’ulom). Malik muallim Suyarqulning qulog’ini shunday buradiki, 
bolaning ko‘zlaridan tirqirab yosh chiqib ketdi (A. Ko‘chimov). 
Aytish kerakki, bunday qo‘shma gaplarning bosh gapi tarkibida deyarli,