Havola bo‘lakli qo‘shma gaplar taraqqiyoti reja: bmi
Yüklə 325,47 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1 HAVOLA BO‘LAKLI QO‘SHMA GAPLAR TARAQQIYOTI REJA: BMI ning umumiy tavsifi I bob. O‘zbek tilshunosligida qo‘shma gaplarning o‘rganilishi 1.1. Ergash gapli qo‘shma gaplar va ularning tasnifi masalasi 1.2. O‘zbek tilshunosligida havola bo‘lakli qo‘shma gaplar tasnifi II bob. Tarixiy manbalarda havola bo‘laklarning qo‘llanishi va ularning tasnifi 2.1 Tarixiy manbalar tilida havola bo‘lakli qo‘shma gaplarning qo‘llanishi. 2.2 Ko‘p komponentli qo‘shma gaplar tarkibida havola bo‘lakli gaplar...... III bob. Havola bo‘lakli qo‘shma gaplarning semantik-sintaktik xususiyatlari. 3.1 Bir havola bo‘lakli qo‘shma gaplarning semantik-sintaktik xususiyatlari 3.2 Ikki havola bo‘lakli qo‘shma gaplarning semantik-sintaktik xususiyatlari Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar 2 BMINING UMUMIY TAVSIFI Mavzuning dolzarbligi. Mintaqamizda va butun dunyoda yuzaga kelayotgan murakkab geosiyosiy sharoitda bizning zimmamizda mamlakatimizning xavfsizligi barqarorligini ta’minlash, shu muqaddas zaminimizda hukm surayotgan tinch-osoyishta hayotni saqlash kabi bir-biridan mas’uliyatli va keng ko‘lamli bir qator vazifalar borki, yurtimizning bugungi va ertangi kuni ana shu masalalarni qanchalik muvaffaqiyat bilan hal etishimizga bog‘liqdir. Ana shunday vazifalardan biri tilimizning maqomini tobora yuqorilatish, uning dunyodagi rivojlangan boshqa tillar qatoriga chiqarish va uning o‘z jozibasi va tarovatini dunyo ahliga namoyon qilishdan iboratdir. Bunda, eng avvalo, ona tilimizning qo‘llanish doirasini kengaytirish barobarida, uning tarixiy ildizlarini chuqur o‘rganish va ilmiy asosda har tomonlama rivojlantirish bugungi kunda o‘ta dolzarb masala ekanligini ta’kidlash o‘rinli. Har bir xalqning ruhiy dunyosi, urf-odatlari, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy- madaniy ahvoli aks etadigan vositalardan biri bu bevosita til hisoblanadi. Shu bois til xalq ziynatining xolis va mumtoz ko‘zgusidir, desak yanglishmagan bo‘lamiz. Bu o‘rinda German Paulning «Insoniyat yaratgan barcha madaniyat singari til ham tarixiy jihatdan tekshiriladigan predmetdir» degan fikri diqqatga sazovordir. Shuning uchun har bir kishi til haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘lsa, o‘z tilining tovushlar tizimi, lug‘at boyligi, so‘z qo‘llash imkoniyatlari, jumla tuzish mashaqqatlarini atroflicha his etsa, til va xalqning ham tarixini anglay oladi. O‘zbek tili sintaksisi o‘zining ham tarixiy, ham hozirgi zamon tili jihatidan asoslangan mukammal ildizlarga ega. O‘zbek tilining har tomonlama taraqqiy topishi va adabiy til sifatida maydonga chiqishida qadimiy turkiy til katta hissa qo‘shganini, Mahmud Qoshg‘ariy, Yusuf Xos Hojib, Ahmad Yugnakiy, Atoiy, Sakkokiy, Lutfiy kabi ilmu fan va adabiyot namoyandalarining xizmati va qoldirgan merosini o‘rganish va ularda ko‘tarilgan masalalarni hayotimizga tadbiq qilish muhim ahamiyatga molik. 3 Ma’lumki, o‘zbek tilining barcha sathlari o‘zaro bog‘liqlikda, bir-birini taqozo qilgan holda namoyon bo‘ladi. Shu jumladan, grammatik sath ham. Grammatik sath esa sintaktik birliklarsiz mavjud bo‘la olmaydi. Shunday sintaktik birliklardan biri tarkibida havola (deyksis) bo‘lagi mavjud bo‘lgan gaplardir. Albatta, sintaksis sohasining tarixiy xususiyatlari nisbatan o‘rganilgan bo‘lsa-da, ammo uning hozirgi zamon tili jihatidan o‘rganilganligi haqida bunday deyish noo‘rindir. Ya’ni o‘zbek tilining sintaksis sathi ko‘p marta taniqli tilshunoslar tomonidan tadqiq qilingan va hozirga qadar bu jarayon davom etib kelmoqda. Sintaksis bo‘yicha chuqur ilmiy tadqiqotlar olib borilishi, ushbu sohadagi mavjud bilimlarni yanada mustahkamlash, ularning yangi jihatlarini tadqiq qilish bilan birga hozirgi zamon o‘zbek tili sintaksisidagi muammoli vaziyatlarni yuzaga keltiryapti. Albatta, bunday muammolar tilshunoslikda turli fikr va qarashlardan yuzaga keladi. Bizning mazkur BMImizning tadqiqot obyekti bo‘lgan havola bo‘lakli ergash gapli qo‘shma gaplar haqida ham shunday fikrlarni aytishimiz mumkin. Ma’lumki, qo‘shma gaplar haqida hozirgi o‘zbek tilida bir qator munozarali masalalar mavjud. Shu masalalarni qisman bo‘lsa-da o‘rganish, yuqorida ta’kidlangan muammolar haqida o‘z fikrlarimizni berib o‘tish uchun, shu sohaga oid bo‘lgan ilmiy tadqiqotlar, ilmiy adabiyotlar bilan tanishishga harakat qildik. Ushbu jarayonda shunga guvoh bo‘ldikki, aynan havola bo‘lakli ergash gapli qo‘shma gaplar nafaqat hozirgi o‘zbek tilida, balki o‘zbek tilining tarixiy davrlarga xos bo‘lgan bosqichlarda ham atroflicha o‘rganilgan emas. Bu esa biz o‘rganmoqchi bo‘lgan mavzuning dolzarbligini belgilaydi. Yüklə 325,47 Kb. Dostları ilə paylaş:
|