28
16. Topishmoqlar. -T.: G`afur G`ulom nomidagi Adabiyot va san`at
nashriyoti,
1981.
17. O`zbek folklori ocherklari. 1-jild. – T.: «Fan», 1988. 98-128–betlar.
18. Shoda - shoda marvarid: O’zbek xalq qo’shiqlari. Nashrga tayyorlovchi, so’z
boshi va izohlar muallifi Ergash Ochilov. – T.: “Sharq”, 2006.
O`ZBEK XALQ QO`SHIQLARI
REJA:
1. Qo`shiq haqida ma`lumot.
2. O`zbek qo`shiqlarining o`rganilishi.
3. Qo`shiqlarning tasnifi.
4. Qo`shiqlarning badiiy xususiyatlari.
5. O`zbek xalq qo`shiqlarining tarbiyaviy ahamiyati.
Xalq qo`shiqlari og`zaki ijodimizning qadimiy lirik janridir. «Qo`shiq» atamasi
qadimgi turkiy tildagi «qo`shdi» fe`lining o`zagidan yasalgan bo`lib, misraga misrani
qo`shib kuylash, she`r to`qish ma`nolarini anglatadi va bu atama ikki ma`noda
qo`llaniladi. Keng ma`noda u og`zaki lirika turini anglatadi va bu ma`no, ya`ni
she`riyat, qasida, qo`shiq ma`nolari Mahmud Koshg`ariyning «Devonu lug`atit-turk»
asarida ham qayd etilgan (DLT. 1-tom, 1960, 357). Tor ma`noda qo`shiq atamasi
og`zaki lirik turga mansub mustaqil janrni anglatadi.
Xalq qo`shiqlarida voqelik yakka shaxsning kechinmalari orqali aks etadi.
Biroq bu kechinmalar jamoa his-tuyg`ulari bilan uyg`unlashgan bo`ladi. Chunki xalq
og`zaki ijodida yakka shaxsning kechinmalari jamoa kechinmalarini ifodalashning bir
vositasi bo`lib hisoblanadi.
Qo`shiqlar xalq ma`naviyatining
qudratini, fidokoroan mehnatini, omma
irodasining
bukilmasligini ifodalab, kishilarni ruhan tetiklikka, jasoratga,
mehnatsevarlik va elparvarlikka, vatanparvarlik va do`stlikka,
sevgida sadoqatga
chorlaydi.
Qo`shiq asosan mustaqil to`rtliklardan tashkil topgan,
tugal fikrni badiiy
ifodalovchi, el orasida keng tarqalgan va kuylangan xalq she`ri namunasidir.
Qadimgi qo`shiqlarning dastlabki namunalari Mahmud Koshg`ariy tomonidan
1072 yilda tuzilgan «Devonu lug`atit-turk» asarida uchraydi. Qo`shiq xalq og`zaki
ijodidagi deyarli yagona lirik janr hisoblanadi. Ma`lumki,
lirikada asar
yaratuvchining atrof-muhitda ro`y berayotgan voqealarga nisbatan his-tuyg`ulari
orqali bildirgan munosabati aks etadi. Demak, qo`shiqlarni qo`shiq aytuvchining
ruhiy holati ifodasi sifatida ham qabul qilish mumkin.
Chunki hayot taqozosi bilan
ro`y bergan voqea-hodisalardan xursand bo`lgan shaxs ham, xafa bo`lgan kimsa ham
29
o`z mamnunligini va dardini lirika orqali ifodalashga intiladi. Tabiiyki, xursand kishi
g`amgin qo`shiq va aksincha xafa odam sho`xchan qo`shiq kuylamaydi. Shuning
uchun ham xalq maishiy hayotida muhim hisoblangan to`y ham, aza ham qo`shiq
san`ati bilan chambarchas bog`liqdir. Qo`shiqning xalq san`atining
keng tarqalgan
ijod namunasi sifatida tushunilishiga ham ana shu yuqoridagi xususiyatlar sabab
bo`lgan.
Bu janrga mansub asarlar asosan to`rt misradan iborat bo`ladi
va ab-ab yoki
aa-ba tarzda qofiyalanadi. Har bir to`rtlikda ma`lum ruhiy holat haqida tugal fikr
ifodalanadi. Masalan:
Dostları ilə paylaş: