Əlyazması hüququnda
Yüklə 1,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.3 Dövlət Sığorta Nəzarətinin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi istiqamətləri Respublikamızın sığorta nəzarəti sistemində son illərdə baĢ vermiĢ müsbət dəyiĢikliklərlə yanaĢı, bir sıra zəruri məsələlər hələ də öz həllini gözləyir. Bu qüsurlar hər Ģeydən öncə milli sığorta nəzarəti sisteminin beynəlxalq sığorta instutularına inteqrasiya prosesisinə mənfi göstərmiĢ olur. Bazar iqtisadiyyatının formalaĢdığı dövrdə sığorta qanunvericiliyi ölkə təcrübəsi əsasında və dünya səviyyəsinin nəzərə alınması ilə durmadan təkmilləĢir.Belə ki, respublikamızda azad sığorta sisteminin qanunvericilik və normativ əsasları məhz,Sığorta Nəzarətinin azad olduğu dövrlərdə qoyulmuĢ oldu.Məhz bu mərhələ sığorta qanunvericiliyinin və milli sığorta bazarının inkiĢafının ilkin Ģərtlərinin təĢkili baxımından daha dinamik oldu.Nəzarət orqanının 6 illik fəaliyyəti ərzində sığorta təĢkilatlarının həm sığorta, həm də investisiya və maliyyə fəaliyyətini reqlamentləĢdirən əsas normativ sənədlər qəbul olundu. Respublikada sığorta fəaliyyətinə nəzarət orqanının çox tez bir müüdətdə ləğvinin Milli sığorta bazarının təĢəkkül tapmasına yardım edən normativ bazanın iĢlənib hazırlanmasına və tətbiqinə mənfi təsir göstərdiyi qənaətdəyik.Milli sığorta bazarının təĢəkkül tapması və inkiĢafı ilə məĢğul olan məmurların say və keyfiyyət tərkibi haqqında mübahisə etmək mümkündür.Lakin bu xüsusi məsələdir.Müstəqliyyimizin professionilizmə təsiri məsələsində “ali məqsədəuyğunluq” rasionalizmə qalib gəlir.Buna isə bizcə, yol vərmək olmaz. 72 Fikrimizcə,qoyulmuĢ məsələnin nəzəri baxımdan həlli belə bir prinsipial sualın həlli ilə bağlıdır.-sığorta üzərində nəzarətin məqsədi nədir? Onların pul axınları və maliyyə göstəriciləri yoxlanılmalıdırmı?Ġcazə vermək və ya vərmemək yolu ilə aparılan nəzarət naminə aparılırsa ,onda onun keyfiyyətindən və ictimai səmərəliliyindən heç bir söhbət belə gedə bilməz.Bir sıra mütəxəssislərimizin mülahizlərinə görə bazarın liberallaĢması Ģəraitində dövlət nəzarətinin daha da detallaĢdırılması və effektivliyinin artırılması olduqca zəruridir.Açıq bazar iqtisadiyyatı prinsipləri ehtiyatların və xüsusi kapitalın investisyaya yönəldilməsinə,kapitalın formalaĢması mənbələrinə ,rəqabət qabiliyyətli mühütin qorunub saxlanılmasına nəzarət sahəsində “zərif Ģəffaf bir durumun” olmasını tələb edir. Mövcud vəziyyət sığorta nəzarətinin hüquqi statusunu, strukturnu funksiyalarını, maliyyələĢdirilmə mənbələrini müəyyən edən ilkin, cari və sonradan nəzarətin, sığorta təĢkiltlarına qarĢı tətbiq olunan sanksiyalar və tədbirlər sisteminin həyata keçirilməsinə dair əsas müddəaları əsaslandıran sığorta nəzarəti haqqında ayrıca qanunun qəbul olunması ilə normallaĢdırıla bilər. Müstəstna qüvvəya malik bu cür qanunlar və yaxud digər ümumi qanunlarda əksini tapan müvafiq bölmələr praktiki olaraq Avropa ġurasına üzv bütün ölkələrdə qəbul olunmuĢdur. Nəzarət sisteminin effektivliyinin artırılması məqsədilə bir sıra ölkələrdə qəbul olunmuĢ və sığorta mükafatlarının daxilolmasının artım templəri, kapitalın artımı ilə sığortaçının sərbəst aktivləri, sığorta təĢkilatlarının idarə olunması, sığorta ödəmələri, sığorta ehtiyatları arasındakı qarĢılıqlı münasibətlərin indekslərindən istifadə olunmasına əsaslanan maliyyə problemlərinin “erkən xəbərdarlıq” sistemindən istifadə olunması mümkündür. Bu cür indekslərin tətbiqi siyahısı texniki baxımdan qısa zaman daxilində təhlili aparmağa və böhranlı vəziyyətin astanasında olan sığortaçının aĢkarlanmasına Ģəraot yaradır.Bu indekslər maliyyə dayanıqlığının təmin olunması baxımından sığortaçılara qarĢı operativ müdaxilə tədbirlərinin həyata keçirlməsinə imkan verir. 73 Milli sığorta sistemində mühasibat informasiyasının təhlilinə əsaslanan sonradan nəzarət hesabat dövrünün baĢa çatmasından sonrakı 6 ay ərzində həyata keçirilə bilər. Sığortaçının maliyyə vəziyyəti bu müddət ərzində kəskin dəyiĢə bilər,nəzarət tədbirlərinin həyata keçirilməsi isə çox gec ola bilər.Bu isə öz növbəsində, sığorta müqavilələri üzrə sığorta olunanlar və benefisarların maraqlarının səmərəli müdafiəsinin təĢkilinə maneələr yarada bilər. Sığortaçıların bütün təsərrüfat fəaliyyəti cari nəzarət ilə əhatə olunur.Bu zaman sığorta nəzarəti təssərüfat planının , qanunun göstəriĢlərin, xoĢ niyyətlərin və digər iddiaların pozulması nəticəsində sığorta olunmuĢ Ģəxslərin maraqlarının təhlükə altında qalmasına imkabn verməmələdir.Bu cür təhlükə yarandığı təqdirdə isə sığorta nəzarəti onu ləğv etməlidir. Sığorta nəzarəti haqqında qanuna, bu qanunun müddəalarına riayət olunmaması zamanı pul cəriməsinin qoyulmasını nəzərdə tutan bir sıra müddəlar daxil edilmiĢdir.Effektiv iĢin təməmin olunması məqsədilə sığorta nəzarəti idarəsinin sərəncamında müəssələrin faəliyyətinə nəzarət təshih vasitələri olur.Müəssələr fəaliyyətləri haqqında mütəmadi və ətraflı Ģəkildə məruzə etməyə borcludurlar. Respublikamızın dövlət nəzarət orqanları tərəfindən sığorta təĢkilatlarının iĢinə yeganə nəzarət vasitəsi uzunmüddətli və azeffektiv inzibati prosedurlara riayət olunması ilə əlaqədər məhdudiyyətlərin qoyulması, lisenziyaların verilməsi və qüvvədən düĢməsi ilə bağlı tələblərdən ibarətdir. Bununla bərabər inzibati hüquq sahəsində hüquq pozuntularına yol verən təĢkilatlara və bu cür təĢkilatların rəhbərlərinə sankiyalar da tətbiq olunur. Aġ ölkələrində ABġ , Avstriya və digər ölkələrdə öz effektivliyini çoxdan sübuta yetirmiĢdir. Müasir sığorta elminin aparıcı alimlərindən biri K.E. Türbina “Dünya sığorta bazarının inkiĢaf tendensiyaları” adlı əsərində Rusiyada və keçmiĢ post-sovet ölkərində sığorta nəzarəti sisteminin çatıĢmazlıqlarına bir sıra səbəblərə aid edir:nəzarət orqanları əməkdaĢlarının qeyri-kafi say tərkibi, nəzarət orqanının əməkdaĢlarının ixtisas səviyyəsinin qeyri-qənaət bəxĢ formada olması,dövlətin icra hakimiyyəti orqanlarının sistemində nəzarət orqanının strukturu və mövqeyində baĢ 74 verən əsassız dəyiĢikliklər, məlumatların iĢlənib hazırlanması və ötürülməsi üzrə müasir metodların olmaması,nəzarət funksiyaları üçün nəzarət sisteminin sahə müfəttiĢliyinin səmərəsiz istifadəsi,nəzarət orqanlarının sığorta təĢkilatlarına qarĢı tətbiq etdikləri nəzarət səlahiyyətləri və tədbirlərinin qanunlarda və qanunverici aktlarda aktlarında lazımınca möhkəmləndirilməməsi,sığorta təĢkilatlarının fəaliyyətində çox səmərəsiz Ģəkildə tətbiq edilmiĢ sanksiyalar sistemi və.s. Alimin bu mövqeyi ilə razılamamaq qeyri mümkündür. Təssüf ki bu hələ səbəblərin tam siyasıda deyildir. Nəzarət sisteminin səmərəliliyin artırılması məqsədi ilə aĢağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi məqsədə uyğundur: -Nəzarət sisteminin sabitliyi -Nəzarət funksiyalarının həyata keçirilməsini təmin edən qanun vericiliyin tam Ģəffaf və aydın olması -Qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuĢ məcburiliyi və qətiliyi -Nəzarətdən daha çox idarəetmə və tənzimlənmənin iqtisadi alət kimi istifadə olunması və.s Respublikamızın dövlət nəzarət orqanları tərəfindən sığorta təĢkilatlarının iĢinə yeganə nəzarət vasitəsi kimi uzunmüddətli və azeffektiv inzibati prosedurlara riayət olunması ilə əlaqədər məhdudiyyətlərin qoyulması, lisenziyaların verilmısi və qüvvədən düĢməsi ilə bağlı tələblərdən ibarətdir.Bununla bərabər inzibati hüquq sahəsində hüquq pozuntularına yol verən təĢkilatların rəhbərlərinə qoyulan cərimələr kimi digər sanksiyalar da tətbiq olunur.Qeyd edəkki sığorta nəzarətinin bu cür metodların tətbiqi Aġ ölkələrində,ABġ, Avstrya və digər inkiĢaf etmiĢ ölkələrdə öz effektivliyini çoxdan doğrultmuĢdur. Ümumiyyətlə sığorta təĢkilatlatlarının fəaliyyətinə dövlət nəzarətinin effektivliyi aĢağıdakı komponentlər ilə izah oluna bilər: -Doğruluğu Ģübhə doğurmayan və tam maliyyə, mühasibat və digər informasiyalardan istifadə olunması -Nəzarətin bütövlüyü və vaxtı vaxtında aparılması 75 -Nəzarət sanksiyalarının tətbiqinin operativliyi və təsir aktivliyinin təmin edilməsi. Yuxarıda Ģərh olunan bütün fikirləri bir daha yekunlaĢdıraraq, respublikada sığorta fəaliyyətinin tənzimlənməsinin və sığorta fəaliyyətinə nəzarətin aĢağıdakı optimal strukturunu təklif etmək mümkündür: 1.Sığorta fəaliyyətinin lisenziyalaĢdırılması AR Maliyyə Nazirliyinin səlahiyyətində saxlamalı, sığortaya konkret nəzarət isə xususi nəzarət orqanı tərəfindəən həyata keçirilməlidir. 2. Xüsusi nəzarət orqanının funksiyaları geniĢləndirərək, milli sığorta bazarının generatoru olan milli sığorta ehtiyatları nın təĢkili Ģəklində realizə oluna bilər. Nəzəri baxımdan onun fəaliyyətinin aĢağıdakı sistemi təklif edilir: ġəkil 3.1 Qeyd edək ki, bu struktuda təkrarsığort bloku həm nəzərə alına bilər, həm də ayrıca müstəqil sistem kimi sərbəst qurula bilər.Yaxın perspektivdı dövlət nəzarətiinin Funksional bloklar Ġdarə etmə səviyyəsi Mənbələr o Cari fəaliyyətə nəzarət vətəhlil o Normativ vı informasiya bazasının yaradılması o Zəmanət o Sığorta hadisələrində xəbərdarlıq və onların aradan qaldırılması o Təkrarsığorta o Ġnvestisiya Mərkəzi yerli Mərkəzi Mərkəzi yerli Mərkəzi yerli Mərkəzi Mərkəzi Haqlar: -milli bazarda iĢləmək istəyən xarici sığortaçılar üçün -icbari sığorta bazarında iĢləyən milli sığortaçılar üçün Zəlzəlı və xəbərdarlıqedici tədbirlər üzrə ehtiyatların bir hissəsinin mərkəzləĢdiirlməsi Məsuliyyət üzrı müəyyən həddən yuxarı risklərin 5-10% nin təkrar sığortalanması |