Əlyazması hüququnda

76 
yuxarıda göstərilən sxem üzrə təĢkili onun səmərəliliyini artırar və dövlət 
tənzimlənməsinin mühüm alətinə çevirlməsinə səbəb olar. 
 
3.3 Nəzarət sisteminin fəaliyyətinin səmərəliliyinin artırımasında dünya 
təcrübəsinin təhlili 
Sığorta Nəzarəti orqanlarının strukturu müxtəlif ölkələrdə milli adət-ənənələrin 
,dövlət, icra hakimiyyəti orqanlarının ümumi strukturunun, nəzarət məqsədlərinin və 
onun icra etdiyi funksiyaların müxtəlifliyinin nəzərə alınması ilə formalaĢmıĢdır. 
Lakin praktiki olaraq demək olar ki hər yerdə sığorta nəzarəti aĢağıdakı prinsiplər 
əsasında qurulur: 
-Nəzarət fəaliyyətimim maliyyələĢdirilməsi, sığortaçılar tərəfindən Maliyyə 
Nazirliyinin təsdiq etdiyi smeta əsasımda sığortanın bu və ya digər növləri
üzrə toplanan sığorta mükafatlarından müəyyən məbləğin hesabına həyta 
keçirilir; 
-Nəzarət orqanı əməkdaĢlarının əmək ödəməsinin səviyyəsi bu sahədə bu 
sahədə təĢəkkül tapan orta səviyyədən heçdə az deyildir. 
-Nəzarət orqanı dövlət idarəetməsinin sərbəst orqanı kimi təĢkil olunmuĢdur 
-Nəzarət sığorta təĢkilatlarının fəaliyyətinin yoxlanılması funksiyalarına 
malik olur( Fransanın sığorta nəzarətində qəbul olunmuĢ “nəzarət 
briqadaları” sistemi) 
-Nəzarət sığortaçılara qarĢı aĢkarlanmıĢ hüquq qayda pozuntularına, 
həmçinin vaxtı vaxtında təqdim olunmayan , düzgün olmayan hesbata, 
normativ tələblərə riayıt olunmamasına görə irəli sürülmüĢ sanksiyaları 
cərimələr Ģəklində tətbiq etmək hüququna malikdir 
-Nəzarət funksiyası bir qayda olaraq normativ sənədlərin eləcədə qanunlarən 
qəbul olunması və yaxud qüvvədə olan qanunların dəyiĢilməsi üzrə 
təkliflərin hazırlanması və qəbul olunması funksiyalarına malikdir 
-Lisenziyaların verilməsi və ya geri alınması adətən səlahiyyətli 
orqanlar(Almaniya və Fransada olduğu kimi) və yaxud qanun vericilik yolu 

---

77 
ilə müəyyən olunmuĢ səlahoyyətlər çərçivəsində sığorta nəzarəti orqanı 
nəznində yaradılan münsiflər orqanı (Portuqaliyada olduğu kimi) tərəfindən 
həyata keçirilir 
-Sığorta Nəzarəti öz fəaliyyətində bilavasitə sığorta iĢi ilə bağlı olan əlavə
nəzarət sisteminə istinad edilir. 
Əvvəldə də qeyd etdiyimiz kimi Açıq bazar iqtisadiyyatı prinsipləri ehtiyatların 
və xüsusi kapitalın investisyaya yönəldilməsinə,kapitalın formalaĢması mənbələrinə 
,rəqabət qabiliyyətli mühütin qorunub saxlanılmasına nəzarət sahəsində “zərif Ģəffaf 
bir durumun” olmasını tələb edir.ġərqi Avropa,Asiya və Latın Amerikası ölkələrinin 
daxili sığorta bazarlarının liberallaĢmasına baxmayaraq sığorta sahəsində mövcud olan 
qanunları inkiçaf etdirməkdə, effektivliyini artırmaqda davam edirlər.Təcrübə 
professional əcnəbi sığortaçıların sığorta nəzarəti orqanları ilə aktiv Ģəkildə 
partnyorluq etməyə və sığprtaçılara qarĢı irəli sürülmüĢ daha səmərəli tədbirlərin 
iĢlənib hazırlanmasına yardım etməyə hazır olduqlarını göstərir. 
Bu zaman sığorta bazarına daha effektiv Ģəkildə nəzarət edilməsi üçün ilkin
Ģərtlər kimi iki vacib aspekti vurğulamaq lazımdır. 
Birinci aspekt nəzarət orqanlarının tam müstəqil statusa malik olmasıdır.Ġngiltərə 
və Fransada mövcud sığorta nəzarəti sərbəst və təmamilə azad orqanların üzərinə 
qoyulur.Məsələn, Fransada həyata keçirilmiĢ islahatlar nəticəsində müstəqil orqan olan 
və hakimlərdən ibarət sığorta nəzarəti üzrə komissiya təĢkil olunmuĢdur. ġuraya 
Ġqtisadiyyat naziri rəhbərlik etsədə, sığorta təĢkilatlarının fəaliyyətinə nəzarət 
müstəqil dövlət strukturunun vəzifəsinə daxil olur. 
Ġkinci həll edici aspekt isə onların iĢinin keyfiyyətidir. Məhz onların öhdəsinə 
ixtisaslaĢmıĢ mütəxəssilərin hazırlanması,sığorta bazarının statistik bazasının 
inkiĢafına və 
bütövlüyünə nəzarət- sığorta sahəsinə aid olan ümumi normalar ilə qaydaların 
yaradılması və yayılması- çətin və mürəkkəb əməliyyatların həyata keçirilməsi 
zamanə həmkarlara zəruri xidmətin göstərilməsi və sığortaçılar arasımda yaranmıĢ 
anlaĢılmazlıqların tənzimlənmsi üzrə tapĢırıqların həlli vəzifəsiqoyulur. IxtisaslaĢmıĢ 

---

78 
sığorta orqanlarının, sığorta ittifaqlarının və fedrasiyaların yaradılması və inkiĢafı –
sığorta bazarının səciyyələndirən əsas göstəricilərdən hesab olunur. 
Bu məsələnin həllində Almaniya təcrübəsinə müraciət edək. Onun quruluĢu və 
bizimlə əməkdaĢlığı iqtisadi münasibtlərin inkiĢafına öz töhvəsini verir. 
Bütün kapitalist ölkələrdə olduğu kimi Almaniyada da bir qayda olaraq sığorta 
fəaliiyyətinin həyata keçirilmməsi tam sərbəsdir.Müəssələr tam arzuladıqları və sığorta 
olunmaq niyyətində olan müĢtərilərə təklif etdikləri xidməətləri qiymətləri özləri təyin 
etsədə, toplanmıĢ təcrübə dövlət tərəfindən tənzimlənmənin olmasını tələb edir.Belə 
ki, sığorta iĢi iqtisadiyyatın digər sahələrindən fəqli olaraq, müĢtərilərin sığortaçılara 
olanmütləq inamına əsaslanır.Burada mqavilə-hüquqi əsaslarla yanaĢı mühim 
tənzimləyici alət kimi müvafiq sığorta nəzarəti həyata keçirir. 
Hələ XV əsrdən Almaniyada sığorta fəaliyyətinə dövlət nəzarəti sistemi vardır. 
Sığorta nəzarəti avtooritar dövlətin fərdi sahibkarlıq fəaliyyətinə dövlət nəzarətinin 
müəyyən edilməsinin tələbinin ifadəsi olmuĢdur.Ancaq XIX əsrin ortalarında, yəni 
sığortanının əhəmiyyətinin yüksəldiyi dövrdə sığortalının maraqları dövlət nəzarət 
sisteminin prioritet məsələyə çevrilmiĢdir.1 iyul 1990cı ildən etibarən Almaniyadan 
sığorta nəzarətinin vahid hüququ yəni sığorta nəzarəti haqqında qanun qüvvəyə minir. 
Sığorta müəsssələrin ölkənin, vətandaĢların iqtsadi həyatında xüsusi xüsusi funksiyları 
yerinə yerinə yetirdiyi üçün xüsusi nəzarət altına alınır. 
XX əsrin sonunda alman nəzarət hüququnun əsasını dövlətin maddi nəzarət 
sistemi təĢkil etmiĢdir. Aġ in drektivlərinə baxmayaraq bu prinsiplər indiyə qədər 
qüvvədədir. 
Nəzarət orqanı iqtisadi fəaliyyətə dövlət nəzarətini həyata keçirərək müĢahidə 
və korreksiya funksiyalarını yerinə yetirir.Bir qayda olaraq sığortaçıları alman və 
yaxud əcnəbi olamasından asılı olmayaraq qanunun qüvvədə olduğu sferada sığortanı 
həyata keçirən bütün müəssələrin fəaliyyəti qeyri-məhdud nəzarətə alınır.Ölkə 
daxilində yalnız böyük riskləri həyata keçirən xarici müəssələrin, eləcə də müstəsnə 
olmaqla yalnız təkrarsığorta əməliyyatlarını yetirən ölkədxilində qüvvədə olan 
səhmdar cəmiyyətlərin fəaliyyəti məhdud nəzarətəə məruz qalır. 

---

79 
Almaniyada həyata keçirilən nəzarətin əsas məqsədi sığorta olunmuĢ və yaxud 
sığorta olunmaq istəyən Ģəxsin inamının qorunub saxlanılması və möhkəmləndirilməsi 
ilə bağlı sığorta hadisəsinin baĢ verməsi zamanı sığortaçının tədiyyə qabiliyyətini 
təmin etməkdən ibarətdir. Subyektlərin maraqlarının sığorta müdafiəsinin əhəmiyyəti 
digər iqtisadi maraqların qorunmasından daha effektli olmuĢdur. 
Sığorta nəzarəti haqqında qanunun ciddiliyi və ondan irəli gələn 
məhduduiyətlərə baxmayaraq bu, alman sığorta iqtisdiyyatınn dünya sığorta bazarında 
qabaqcıl yer tutmasına mane ola bilməmiĢdir.Sığorta mükafatlandırma mövqeyinə 
görə AFR, ABġ və Yaponiyadan sonra dünyada 3cü yeri tutur. Bu göstərici ilə o 
Fransa və Ġngiltərə kimi ölkələri geridə qoyur. 
Belçika,Fransa Ġrlandiya slöorta nəzarəti peĢəkər sığortaçıların fəaliyyətinə təsir 
etməyən lakin təkrarsığorta nəzarətinin müəyyən olunmasl imkanı müzakirə olunan 
ölkələrə aiddir. Bu ölkələrdə belə prinsiplər əsas götürülür ki, dövlət nəzarətinin hər 
hansı bir forması heç bir halda sərbəst sahibkarlığı məhdudlaĢdırmamalıdır. Bu, 
təkrarsığortaçıların rəqabətqabilliyətinə mənfi təsir göstərə bilər. 
Sığorta nəzarətinin ixtisaslaĢmıĢ sığortaçıların fəaliyyətinə bilavasitə adiyyatı 
olan ölkələrə Ġsveçrə, ABġ və Böyük Britaniya aiddir.Burada prosfessional 
təkrarsığortaçılar ilə sığortaçılar nəzarət hüquqi nöqteyi nəzərindən bərabərdirlər. 
Sığorta nəzarəti lisenzayaların təqdim olunmasından, təkrar sığorta fəaliyyəti 
Ģirlətlərinə maliyyə və cari nəzarətin həyata keçirilməsindən ibarət olan kompleksli 
sistemdir.Müvvəqqəti nəzarət sisteminin olduğu Almaniya, Avstrya və Niderlanda aid 
edilir. Almaniyanın professional sığortaçıları zəruri müstəqilliklərini qoruyub 
saxlayaraq, aparıcı-professional təkrarsığortaçılar kimi ixtisaslaĢmıĢdır. 
Həyat sığortası üzrə ehtiyyatların hesablanması prinsipləri və qaydası normativ
qaydada müəyyən olunmalıdır. Həyat sığortası üzrə sığorta üzrə sığorta ehtiyatlarının
formalaĢması qaydası nəzarət orqanlarından istifadəyə dair razılıq ilə icazənin
alınması zamanı sığortaçılar tərəfindən sərbəst Ģəkildə təyin olunur. PolĢa Nəzarət 
sistemində bu tendensiya müĢahidə olunur.