Prostaglandin ishlovchi hujayralar buyrakda bir necha xil bo’lib,
ularning ichida interstitcial
hujayralar alo-hida o’rin tutadi. Bu hujayralar tanasi cho’zilgan, undan bir necha o’siqlar chiqib,
bu o’siqlarning bir qismi nefron qovuzlog’i naychalarini o’rasa, boshqalari qon tomir
kapillyarlarini o’ray-di. Interstitcial hujayralarning tcitoplazmasi yaxshi rivoj-langan hujayra
organellalarini va lipid (osmiofil) donalarni tutadi. Bu hujayralarda ishlangan prostoglandin
antipertenziv ta’sir ko’rsatadi, ya’ni qon bosimni pasaytiradi.SHunday qilib, buyrakda bir necha
xil endokrin hujayralar bo’lib, ular umumiy va buyrakdagi qon bosimni boshqaradi va shu yo’l
bilan siydik hosil bo’lishga ta’sir qiladi.Buyrakda qon aylanishi. Buyrak qon bilan intensiv ta’min-
langan organlar qatoriga kiradi. Buning uchun yurakdan bir minut davomida o’tgan qon
hajmining choragi buyrak orqadi o’tishini aytish kifoyadir. Bir sutkada bu «chorak» ming litrni
tashkil etadi.
Buyrak arteriyasi qorin aortasidan ajraladi. U buyrak darvozasidan kirib, mayda
arteriyalar-bo’laklararo arteriya-larga (arteria inferlcbularis) tarqaladi. Buyraklararo arte-riyalar
piramidalar orasidan o’tib borib, po’stloq va mag’iz modda chegarasida bo’linib,
vy arteriyani (a.
arcuata) tashkil qiladi.
YOY
arteriya buyrak yuzasiga parallel yotadi va po’stloq hamda miya
moddalariga mayda tarmoqchalar beradi. Bu arteriya-lar po’stloq
moddada bo’lakchalararo
arteriya (a. interlobularis) ho-sil qilsa, mag’iz qismida
to’g’ri arteriya (a. recta)
nomi bilan
yuritiladi. Interlobulyar arteriyalardan buyrak tanachalariga qon olib keluvchi tomirlar (vas
afferens) boshlanadi. Har bir qon olib keluvchi arteriya o’zaro anastomoz hosil qiluvchi kapil-
lyarlarga bo’linib so’ngra, ular qon
olib ketuvchi tomirni (vas efferens) tashkil etadi (232-rasmga
q.). Bu arteriolaning dia-metri olib keluvchi arteriolaning diametridan ikki marta ki-chiqroqdir.
SHunday qilib, qon kapillyarlar tugunchasi (buyrak koptokchasi) sistemasida ikkita xususiylikni
ko’rish mumkin: 1) tuguncha kapillyarlari yig’ilib, venulani hosil qilmaydi. balki arteriolani hosil
qiladi, ya’ni kapillyarlar ikki arte-riolalar orasida joylashadi. Kapillyarlarning bunday o’ziga xos
joylashishiga
ajoyib to’r deyiladi (rete mirabile) 2) olib chiquvchi arteriolaning diametri kichik
bo’ladi. Bu holat tugun kapillyarlarida qon bosimni oshishga olib keladi va intensiv fil’tratciya
bo’lishini ta’minlaydi.Olib ketuvchi arteriola yana ikkinchi marta kapillyarlarga tarmoqlanadi va
po’stloq hamda miya zonasida buyrak kanalcha-larini o’rab oziqlantiradi. So’ngra
kapillyarlar
qo’shilib, yul-duzsimon venoz sinuslarni hosil qiladi. Bu sinuslardan bo’lak-chalararo venalar
boshlanadi. Ular birikib yoy venalarini ho-sil qiladi. Bulardan boshlangan bo’laklararo venalar
buyrak venasiga quyiladi.
YOY
arteriyasidan mag’iz qismiga borgan to’g’ri arteriyalar
kapillyarlarga bo’linib, mag’iz qism va so’rg’ichda joylashgan kanallarni o’raydi.
SHu erda
kapillyarlar venulalarga aylana-di va to’g’ri venalarni hosil qiladi. Bular esa yoy venalariga borib
quyiladi.
YUkstamedullyar nefron tanachalari ma’lum darajada o’ziga xos tuzilishga ega. U
barcha buyrak kanalchalarining o’rtacha 15-20% ini tashkil etadi. Bu tanachalarda olib ketuvchi
arte-riolalar diametri olib keluvchilarga nisbatan bir oz kattadir. Olib ketuvchi arteriolalar o’zaro
anastomoz hosil qiladi va piramidalar orasiga kiradi, so’ngra venoz tomirlariga quyila-di. Bundan
tashqari, bu tanachalarda olib keluvchi va olib ke-tuvchi tomirlar orasida anastomozlar mavjud.
YUkstamedullyar tanachalar faqatgina fil’tratciya apparati hisoblanmasdan balki drenaj
sistemasi sifatida ham xizmat qiladi.Nefronning gistofiziologiyasi. Hozirgi davrda buyrakda
eiydik ajralishi haqidagi keng tarqalgan nazariyalardan biri
fil’tratcion-rezorbtcion nazariyadir.
Bu nazariyaga muvofiq
buyrak tanachasidagi kapillyarlarda oquvchi qondan tanacha kap-sulasining bo’shlig’iga qon
plazmasining barcha tarkibiy qism* lari fil’trlanadi. Bu tarkib mikropipetka yordamida tanacha
kapsulasi
punktciya qilinib, so’ngra ul’trafil’tratni mikroxi-miyaviy tekshirish o’tkazish orqali
aniqlangan. Bunday qon plaz-masining ul’trafil’trati birlamchi siydik deb nomlanadi.Bir sutkada
odamning har bir buyragida 100 litrgacha bir-lamchi siydik hosil bo’ladi. Fil’tratciya jarayonida
plazmaning barcha tarkibiy qismlari kapillyarlarning endoteliy va podo-tcit hujayralarining
orasida yotuvchi uch qavatli bazal membra-nalardan o’tib, podotcitlarning o’simtalari orasidagi
tirqish-simon yoriqlarga tushadi. SHunday qilib, qon va kapsulalarara fil’tratcion bar’er
rolini
kapillyarlarning
endoteliy hujay-ralari, 3 qavatli bazal membrana, kapsula ichki varag’ining
Dostları ilə paylaş: