Tasdiqlayman Tosh kti o‘quv ishlari bo‘yicha Rektor muovini dots. Ismailova L. A. 2007 «iqtisodiy bilimlar tarixi»
A.Smit va D.Rikardo ta’limoti va xozirgi zamon
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.A.Smit va D.Rikardo ta’limoti va xozirgi zamon.
A.Smit va D.Rikardo angliya klassik iqtisodiyotining eng buyuk va eng sunggi namoyondalari edilar, ularning g‘oyalari Sey,Sismondi va qisman Maltus tomonidan davom ettirildi, ammo bu g‘oyalarga katta biror yangilik kiritilmadi. A.Smit va D.Rikardo asarlarida klassik iqtisodiy maktab eng yuksak ko‘tarildi va jaxon iqtisodiy tafakkuriga katta ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Klassik iqtisodiy maktab uchun shu narsa xarakterliki, unda mantikiy abstraksiya uslubi yordamida iqtisodiy vokealar imkoni boricha katta 23 ob’ektivlik va xolislik bilan taxlil etildi va mavjud tizimni ataylab ongli maktash bilan shugullanilmadi. Klassik iqtisodiyotning poydevori qiymatning mexnat nazariyasi asosida kurilgan. Bu ta’limot daromatlarni taksimlash nazariyasiga ham asos deb qaralgan. Bu maktab birinchi marta usha davrdagi ilgor burjua jamiyatining sinfiy tuzilishini to‘g‘ri yoritib berdi, kapitalistlar, yer egalari va yollanma ishchilarning daromad manbalari ochib berildi (ish xaqi). Daromadlar o‘rtasida qarama-qarshilik yo‘q deb qaraldi. A.Smit o‘z asarida iqtisodiyot fanini xar tomonlama to‘la taxlil etib, xozirgi davr tili bilan aytganda bozor iqtisodiyoti va uning amal qilish tamoyillarini to‘g‘ri ko‘rsatib berdi. Ular ta’limotining mohiyati kiskacha kuyidagilardan iborat: 1. Tanlov va tadbirkorlik erkinligi; 2. Baxolarning erkinligi (ya’ni baxoning bozorda talab va taklif asosida shakllanishi); 3. Erkin raqobat; 4. Mulk shakllarining turli - tumanligi va ularning qonun oldida baravarligi (ya’ni davlat, jamoa, xususiy va boshqa mulklarning xayotiyligi); 5. Davlatning imkoni boricha iqtisodiyot masalalariga kam aralashuvi. Klassik (mumtoz) maktab vaqillari inson xoxishiga bog‘liq bo‘lmagan ob’ektiv iqtisodiy qonunlarning mavjudligini tan oladilar. Bu qonunda iqtisod tizimida tabiiy turgunlikni ta’minlashga, o‘z-o‘zini boshqarishga kodir ekanligi tan olinadi. Shu sababli davlatning iqtisodiyotga aralashuvi iloji boricha inkor etiladi va erkin savdo-sotik qullaniladi. "Ko‘rinmas qul" yordamida iqtisodiyot avtomatik ravishda erkin bozor munosabatlari doimo rivojlanish kobiliyatiga egadir (ammo bu fikr J.M.Keyns tomonidan rad etiladi). Birinchi bor erkin bozor iqtisodiy taraqqiyot asosi sifatida to‘g‘ri ko‘rib chiqilgan. Iqtisodiyotning muxim kategoriyalari bo‘lgan qiymat, pul, foyda, baxo, ish xaqi,renta, kapital va boshqalarga asosan to‘la va to‘g‘ri ta’rif berilgan. Yangi jamiyatning progressiv tomonlari bilan birga bozor iqtisodiyotining bekamu-ko‘st emasligi, uning jiddiy kamchiliklari borligi ham kayd etilgan. Xulosa XVIII asr oxiri – XIX asr boshlarida klassik iqtisodiy maktab to‘la shakllandi, bu ingliz olimlari A.Smit va D.Rikardolar tomonidan amalga oshirildi. Bu tasodifiy vokea bo‘lmay, shu davrda angliyada ob’ektiv shart- sharoitlar mavjud edi: burjua inqilobi, manufakturadan fabrikaga o‘tilishi, agrar isloxot, kapitalning dastlabki jamgarilishi, sinfiy va mulkiy differensiatsiya va boshqalar. Birinchi bor erkin bozor iqtisodiyoti taraqqiyotining asosiy tamoyillari aniklab berildi. Mexnat taksimoti iqtisodiy taraqqiyot asosi sifatida to‘g‘ri ko‘rib chiqilgan. 24 Iqtisodiyotning muxim kategoriyalari bo‘lgan qiymat, pul, baxo, foyda, ish xaqi, renta, kapital va boshqalarga asosan to‘la va to‘g‘ri ta’rif berilgan. Yangi jamiyatning progressiv tomonlari bilan birga bozor iqtisodiyotining bekamu-kust emasligi, uning bir qancha jiddiy kamchiliklari borligi ham kayd etilgan. Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|