O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

3.Ishlab chiqarish xarajatlari va ularning turlari 
Har qanday firmaning asosiy maqsadi foydani maksimallashtirishdan 
iboratdir. Umumiy holda foyda yalpi daromaddan umumiy xarajatlarni ayirish 
orqali topiladi. 
  
bu yerda - foyda; 
- umumiy daromad; 
- umumiy xarajat. 
Xarajatlar 
firmaga 
nisbatan 
tashqi 
va 
ichki 
xarajatlarga 
bo‘linadi.Yaqqol namoyon bo‘luvchi va namoyon bo‘lmaydigan xarajatlar deb 
ham ataladi Tashqi xarajatlarga tashqi to‘lovlar, ya’ni tashqi mol yetkazib 
beruvchilarga (xom-ashyo, materiallar, elektroenergiya, gaz) to‘lovlar kiradi. 
Umumiy daromaddan tashqi xarajatlarni ayirib tashlasak, buxgalteriya foydasini 
olamiz. Buxgalteriya foydasi ichki (yashirin) xarajatlarni hisobga olmaydi 
Ichki xarajatlar sifatida quyidagilar qaraladi: 1) tadbirkorning o‘ziga 
tegishli resurslarga bo‘lgan xarajati; 2) tadbirkorlik qobiliyatiga to‘g‘ri keladigan 
va tadbirkorga tegishli bo‘lgan normal foyda. Buxgalteriya foydasidan ichki 
xarajatlarni ayirib tashlasak iqtisodiy foydani olamiz. 
Tashqi va ichki xarajatlarning yig‘indisi alternativ yoki iqtisodiy 
xarajatlarni tashkil qiladi. Alternativ xarajatlar, firmaning resurslaridan eng 
yaxshi variantda foydalanishi bilan bog‘liq yo‘qotilgan imkoniyatlardir. Iqtisodiy 
xarajatlar – bu boshqa nematlarning (tovar va xizmatlarning) qiymati. Iqtisodiy 
xarajatlar firma faoliyatini buxgalter va iqtisodchi tomonidan baholanishni farq 
qilishga imkon beradi. Buxgalterni birinchi navbatda, firmaning ma’lum muddat 
davomidagi (hisobot davrida) faoliyati natijalari qiziqtiradi. Buxgalterlik 
xarajatlari – firma tomonidan foydalanilayotgan resurslarni sotib olingan 
,
TC
TR




TR
TC

---

narxlaridagi qiymatlaridir. Bularga misol qilib, qonunchilik tomonidan belgilangan 
kapital asbob-uskunalarga qilingan amortizasion ajratmalarni keltirish mumkin. 
Iqtisodchini esa firmaning kelajagi, uning kelajakdagi faoliyati qiziqtiradi. Shuning 
uchun ham firma ixtiyoridagi resurslardan eng yaxshi alternativ foydalanish 
variantlarini topishga e’tibor beradi.