Fəlsəfə elmi haqqında ümumi anlayış İnsan biliyinin ən mürəkkəb və çətin sahəsi olan fəlsəfə ən qədim elm sahələrindən biridir. Əvvələr o, «elmlər elmi»

Fəlsəfəni öyrənməyin əhəmiyyəti. Heç elə bir adam tapmaq olmaz ki, о, dünya və 
özünün burada yeri haqqında bəşəriyyətin aqibəti, həyat və ölüm məsələləri barədə 
düşünməsin. Hər birimiz dünya binasının quruluşu, maddi ilə mənəvinin münasibəti, 
dünyada baş verən dəyişikliklərin qanunauyğun və ya təsadüfi olması, xeyir və şər, 
həqiqət və yalan, həyatın mənası, ölüm və ölməzlik, insan ləyaqəti, məsuliyyət və sair 
fəlsəfi məsələlər üzrə müəyyən fikirlər irəli sürür və onları əsaslandırmağa çalışırıq. 
Deməli, hər bir insan çox vaxt özü də hiss etmədən filosofluq edir, əsrlər bоуu fəlsəfəni 
düşündürən məsələlər barədə fikirləşir.
Fəlsəfə nəzəri elm kimi aşağıdakı məsələləri əhatə edir: insan tərəfindən idraki, 
sosial və təbiət reallığının mənalandırılmasını təmin edir; bu münasibətdə hər bir konkret 
mərhələdə əldə edilmiş miqyasları və səviyyəni müəyyənləşdirir (onu daha da 
genişləndirmək məqsədilə); insanların əqidəsinin normativ-dəyər əsasını işləyib 
hazırlayır, dünyanın nəzəri mənzərəsini verir; idrakın prinsiplərini və yollarını göstərir; 
təbii və ictimai bütövlük daxilində insanın yerini, onun həyatının mənasını müəyyən edir; 
insanların dəyərlərini, prioritetlərini, ideallarını və məqsədlərini işləyib hazırlayır.
Deyilənlər sübut edir ki, fəlsəfə mövzuları insanların rеаl həyatı ilə sıx əlaqəlidir. Bu 
mənada fəlsəfənin əhəmiyyəti aşagıdakılarda ifadə olunur: о, praktiki fəaliyyət üçün 
mühüm əhəmiyyət kəsb edən emosional-iradi əhval- ruhiyyə yaradır; subyektin müvafiq 
yaradıcılıq növünə nə dərəcədə uyğun gəldiyini göstərir; insanların həyat fəaliyyəti 
tiplərini formalaşdırır; onların sınaqdan keçirilməsini və mümkün olanın reallığa 
çevrilməsini təmin edir; insana özünü reallaşdırmaq üçün proqram verir; onun həyatının 
vətəndaşlıq mövqeyini, mənasını və amalını müəyyən edir.
Fəlsəfə nəzəri biliklər sistemidir. О, dünyagörüşü ilə bağlı məsələləri ardıcıllıqla, 
düşünülmüş surətdə, əsaslı dəlillərə arxalanmaqla həll edir. Odur ki, yalnız fəlsəfəni 
öyrənməklə insanlar özlərinin dünya haqqında kortəbii formalaşan təsəvvürlərindəki 
səthiliyi və yanlışlıqları aradan qaldıra bilir, dünya haqqında düşünülmüş, sistemli və 
səhih məlumat əldə edirlər. Vaxtilə Dekart göstərirdi ki, "yalnız fəlsəfə bizi vəhşilərdən 
və barbarlardan fərqləndirir. Hər bir xalqın vətəndaşlıq və təhsil səviyyəsi onun yaxşı
filosofluq etməsindən asılıdır".
Fəlsəfə sözün həqiqi mənasında həyat deməkdir. Buna görə də əsl fəlsəfi düşüncə 
mücərrəd sxem və stereotiplər ilə bir araya sığmır. Təsadüfi deyildir ki, onu "dövrün 

---

5 
mənəvi cövhəri", "dövrün özünü dərki" аdlаndırırlаг. Böyük alman filosofu Hegel 
göstərirdi ki, fəlsəfi fikirlərdə mənimsənilən dövrdür".
İlk baxışda belə görünə bilər ki, həyatı öyrənmək üçün bu və ya digər konkret peşə 
və ixtisas üzrə biliklər, gündəlik təcrübə kifayətdir. Əslində isə dünyanın sirləri son 
dərəcə mürəkkəb və əsrarəngizdir. Həyat son dərəcədə mürəkkəb, burada gedən proseslər 
isə çox ziddiyyətli və rəngarəngdir. Onları anlamaq üçün inkişaf meylləri və
perspektivlərini düzgün müəyyənləşdirə bilmək üçün geniş erudisiyaya, həqiqi fəlsəfi 
biliklərə malik olmaq zəruridir. Buradan aydın olur ki, insanın praktiki fəaliyyəti və 
mədəni həyatının əsasında duran dünyagörüşü problemlərinin izahında fəlsəfinin rolu 
misilsizdir.
Beləliklə «Fəlsəfəni öyrənməyin əhəmiyyəti nədir və о insana nə verir?» sualına 
aşağıdakı konkret cavabları vermək olar:
1.Fəlsəfə insanın malik olduğu biliklər sisteminin, dünyanın elmi mənzərəsinin nəzəri 
bünövrəsidir. О, həm də cəmiyyətdə normal mənəvi mühitin, insanın mənəvi dünyasının 
formalaşmasınа kömək edir, mühüm tərbiyəvi əhəmiyyətə malikdir.
2.Fəlsəfənin əsaslarına yiyələnmiş adam istənilən elm sahəsində uğurlu fəaliyyət 
göstərə bilir.
3.Fəlsəfə digər elmlərin optimal inkişafına kömək edir, onlarda baş verən metodoloji 
çətinlikləri aradan qaldırır.
4.Fəlsəfə insanın idrak nəzəriyyəsi ilə silаhlаndırır, yeni gerçəkliyi mənəvi 
mənimsəməyin yollarını və vasitələrini müəyyənləşdirir.
5.Fəlsəfəni bilən adamda düzgün məntiqi təfəkkür formalaşır, о, həyatı tənqidi və 
yaradıcı surətdə öyrənir.
İlkin fəlsəfi təlimlərdə təbiətin, dünyanın yaranması və quruluşu haqqında 
təsəvvürlər əsas yer tuturdu. Yəni təbiət fəlsəfəsi, naturfəlsəfə hökmran mövqeyə malik 
idi. Sonralar zaman keçdikcə ictimai həyat, siyasi quruluş və hüquqi qaydalarla əlaqədar 
məsələlər də fəlsəfinin obyektinə daxil edilməyə başladı. Tezliklə insan, onun təbiəti, zəka 
və hissləri, idrakı, din və incəsənət fəlsəfi düşüncələrin əhatə dairəsinə cəlb olundu. 
Beləliklə təbiət, ictimai həyat, bütövlükdə dünya və insan arasındakı mürəkkəb qarşılıqlı
münasibətlərin təhlili fəlsəfinin əbədi mövzularına çevrildi.