Jumanova Shaxlo, Ortiqaliyeva Hushnora
SamDU Kattaqo’rg’on filiali Pedagogika va tillarni o’qitish fakulteti
Maktabgacha ta’lim yo’nalishi 21_08-guruh talabalari
ESHITISHDA NUQSONI BOR BOLALARNI INKLYUZIV
TA’LIMGA JALB ETISH
FTAI
RESPUBLIKA KONFERENSIYASI
|
25.06.2022
“BILIG – ILMIY FAOLIYAT” nashri http://bilig.academiascience.or
463
Keyingi o‗quv yilida alohida ta'lim ehtiyoji bor bolalarning 24 foizi, 2025 yilgacha
esa 40 foizi odatiy maktablarga jalb qilinishi kutilmoqda. Oxirgi vaqtlartda inklyuziv
ta'lim tushunchasiga tez-tez duch kelayabmiz, ko‗pchilik bu tushunchani nogironligi
bor bolalarning sog‗lom bolalar bilan bir maktabda, bir sinfda o‗qishi, bir partada
o‗tirishi deb tushunadi xolos. Aslida, faqat bu emas. Inklyuziv ta'lim hamma
bolalarning bir xil maktab va bir xil sinfxonada – bir xil sharoitda ta'lim olishini
anglatadi. Ya'ni imkoniyati cheklangan bola sog‗lom bolalar bilan bir xil e'tiborda
o‗qiy olishi kerak. Kam ta'minlangan oilaning farzandi kambag‗al oiladan bo‗lgani
uchun ta'mirlanmagan maktabga borishi kerak emas", – deydi O‗zbekiston
Nogironlar uyushmasi raisi Oybek Isoqov.
Asosiy qism: Eshitish qobiliyati past bo'lgan bolalar eshitish qobiliyatining
buzilishi (konduktiv, sensonevral va aralash), buzilish sodir bo'lgan vaqtga (nutqni
shakllantirish boshlanishidan oldin yoki nutq allaqachon shakllangan bo'lsa) (eshitish
halokati, bir daraja yoki boshqa darajada ifodalangan va karlik) darajasida farqlanadi.
Bundan tashqari, ushbu toifadagi bolalar qo'shimcha kasalliklarga ham ega bo'lishi
mumkin. Eshitish qobiliyati past bo'lgan bolalarning uchta asosiy toifasi mavjud: kar,
eshitish qobiliyati zaif va kech eshitish. Kar bolalar chuqur, doimiy ikki tomonlama
eshitish qobiliyatiga ega, ular irsiy, tug'ma yoki erta bolalikda — nutqni
o'zlashtirishdan oldin olinishi mumkin. Ular nutq hajmining nutqini sezmaydilar va
maxsus (tuzatish) ta'limisiz og'zaki nutq rivojlanmaydi. Eshitish apparati yoki
Koklear implantlardan foydalanish ularning nutqini rivojlantirish uchun zaruriy
shartdir. Biroq, eshitish asboblari yoki implantlardan foydalanganda ham, ular
boshqalarning nutqini idrok etish va tushunishda qiyinchiliklarga duch kelishadi.
Eshitish qobiliyati zaif bolalarda turli darajadagi eshitish qobiliyati buzilgan (yengil,
mo‗tadil, muhim va og'ir), ya'ni nutqni pichirlash nutqini tushunishda kichik
qiyinchiliklardan tortib, nutq hajmining to'liq tushunilmasligiga qadar cheklangan.
Ular mustaqil ravishda, hech bo'lmaganda minimal darajada, so'z birikmalarini
to'plashlari va og'zaki nutqni o'zlashtirishlari mumkin. Biroq, bu bolalar maxsus
tashkil etilgan, tuzatish va rivojlanish jarayonida eng yaxshi natijaga erishadilar.
Eshitish vositalaridan foydalanish zarurati va tartibi mutaxassislar tomonidan
belgilanadi (surdolog va surdopedagog). Kechikkan bolalar - bu har qanday kasallik
yoki travma tufayli eshitish qobiliyatini yo'qotgan bolalar, ular nutqni
o'zlashtirganlaridan keyin, ya'ni.ikki-uch yoshli va undan keyingi yoshda. Eshitish
qobiliyati har xil — umumiy, karlikka yaqin yoki eshitish qobiliyati zaif odamlarda
kuzatiladi. Asosiy vazifa ularning nutqini saqlab qolish va uni yanada
rivojlantirishdir. Hayotining birinchi yilida eshitish qobiliyati past bo'lgan bolalarda
eshitish
inikosining
rivojlanishida
kechikish
belgilari
mavjud:
eshitish
kontsentratsiyasi qayd etilmagan yoki zaif ifodalangan; tovush manbasini izlash yo'q
(uch oylik hayotdan keyin). Bola onaning ovoziga javob bermaydi; olti oydan keyin u
qichqiriq va ovozli modulyatsiyaga ega emas; u kattalarning ovoziga taqlid qilmaydi;
to'qqiz oydan keyin bola unga murojaat qilgan nutqni tushunmaydi. Eshitish
qobiliyati past bo'lgan bolalar og'zaki nutqni uchta usulda — eshitish-vizual, eshitish,
vizual tarzda qabul qilishadi. Bola ma'ruzachining yuzini va lablarini ko'rib, uni
eshitish apparati Koklear implant yordamida "eshitganda" eng to'liq eshitish-vizual
FTAI
Dostları ilə paylaş: |