Buxoro muhandislik texnologiya instituti

1.3. Elektron ta`lim resurslarini yaratish. 
Elektron o’quv uslubiy majmualarni yaratish bosqichlari va tamoyillari va 
elektron o’quv uslubiy majmualar yaratish bosqichlari quyidagilar 
1. Manbalarni tanlash 
2. Mualliflar bilan manbalarni qayta ishlash uchun shartnoma imzolash 
3. Mundarija va tushunchalar ro’yxatini (indekslar) ishlab chiqish 
4. Moduldagi matnlarni bo’limlar bo’yicha qayta ishlash va Yordam (Help) 
tizimini yaratish
5. Gipermatnlarni elektron shaklda amalga oshirish 
6. Texnik talablarni ishlab chiqish 
7. Multimedia uchun ma’lumotlarni tanlash 
8. Ovozli hamohanglikni ishlab chiqish 
9. Ovozli hamohanglikni amalga oshirish 
10. Visuallashtirish uchun ma’lumotlarni tayyolash 
11. Ma’lumotlarni visuallashtirish 
Birinchi bosqichda tanlab olingan manbalar quyidagi talablarga javob berishi 
kerak: 

o’quv dasturiga to’la mos kelishi; 

gipermatnlarni yaratish uchun qisqa va qulay bo’lishi kerak; 

ko’p sondagi namunalar va masalalarga ega bo’lishi kerak; 

qulay formatda bo’lishi kerak; 
Ikkinchi bosqichda olingan manbalar to’plamidan sifat va narxlari bo’yicha 
optimal nisbatga ega bo’lganlari tanlab olinadi. 
Uchinchi bosqichda mundarija ishlab chiqiladi, ya’ni ma’lumotlar hajmi 
bo’yicha minimal, mazmuniga ko’ra tugallangan modullardan iborat bo’limlarga 
ajratiladi.
To’rtinchi bosqichda mundarija, indeks va modullar strukturasiga mos holda 
manbalardagi matnlar qayta ishlanadi; ro’yxatga kirmagan matnlar olib tashlanadi, 
manbalarda yo’qlari esa yoziladi; kontekst yordam tizimi (Help) ishlab chiqiladi; 
modullar orasidagi bog’lanishlar va boshqa gipermatnli bog’lanishlar o’rnatiladi; 

---

FIO 
Imzo
“Intellektual tizimlar” fanining “Ekspert tizimlar” 
bo`limi bo`yicha elektron modul yaratish.
bet 
Rahbar Nurullayev M.M.
Talaba 
Najmiddinov J.R. 
Shu tarzda gipermatn loyihasi kompyuterda amalga oshirish uchun 
tayyorlanadi. 
Beshinchi bosqichda gipermatn elektron shaklda amalga oshiriladi. Natijada 
o’quv maqsadlarida foydalanish mumkin bo’lgan oddiy elektron nashr yaratiladi. 
Oltinchi bosqichda har bir muayan holatda kompyuterga qanday matematik 
amallar yuklatilishi va kompyuter beradigan javob qanday shaklda bo’lishi 
aniqlanadi; intellektual yadro loyihalanadi va amalga oshiriladi; matematik 
masalalarni yechishda intellektual yadodan foydalanish bo’yicha ko’rsatmalar ishlab 
chiqiladi.
Natijada talaba va o’qituvchilar uchun muhim va kerakli bo’lgan elektron 
o’quv uslubiy majmua yaratiladi. Intellektual yadroni shunday yaratish kerakki uni 
quvvatli kompyuter paketlari, masalan Derive, Reduse, Maple, Matlab va h.k. larga 
almashtirish mumkin bo’lsin. Shu tarzda elektron o’quv uslubiy majmua multimedia 
vositalari yordamida takomillashtirishga tayyor holga keladi. 
Yettinchi bosqichda alohida tushuncha va tasdiqlarni tushuntirish usullari 
o’zgartiriladi va multimedia ma’lumot’lumotlari bilan almashtiriladigan matnlar 
tanlab olinadi. 
Sakkizinchi bosqichda ekranni matnli ma’lumotlardan xolos qilish va 
o’rganilayotgan ma’lumotlarni tushunish hamda eslab qolishni yengillashtirish 
maqsadida ovozli ma’lumotlar uchun matnlar ishlab chiqiladi. 
To’qqizinchi bosqichda ovozli ma’lumotlar uchun ishlab chiqilgan matnlar 
diktofonga yoziladi va kompyuterga joriy qilinadi. 
O’ninchi bosqichda yuqori darajada ko’rgazmalilikka erishish uchun 
modullarni visuallashtirish senariyalari ishlab chiqiladi. 
O’n birinchi bosqichda matnlarni visuallashtirish amalga oshiriladi, ya’ni 
ishlab chiqilgan senariylarni rasmlar, grafiklar, animatsiyalar yordamida amalga 
oshiriladi. 
Shu bilan elektron o’quv uslubiy majmuani ishlab chiqarish tugaydi va uni
foydalanish uchun tayyorlash boshlanadi [9]. 

---

FIO 
Imzo
“Intellektual tizimlar” fanining “Ekspert tizimlar” 
bo`limi bo`yicha elektron modul yaratish.
bet 
Rahbar Nurullayev M.M.
Talaba 
Najmiddinov J.R. 
Elektron o’quv uslubiy majmuani foydalanish uchun tayyorlash quyidagi 
bosqichlarda amalga oshiriladi: 
1. Testdan o’tkazish 
2. Foydalanish uchun ko’rsatmalar yozish 
3. Metodik ta’minotni ishlab chiqish 
4. Ro’yxatdan o’tkazish uchun materiallarni tayyorlash 
5. Elektron o’quv uslubiy majmuani ro’yxatdan o’tkazish va grif olish 
6. Elektron o’quv uslubiy majmuani himoyalash va tarqatish [12-13] 
Elektron o’quv uslubiy majmualarni yaratish tamoyillari quyidagilarni o’z 
ichiga oladi: 
1. Kvantlash tamoyili: ma’lumotlarni hajmiga ko’ra kichik ammo mazmunan 
tugallangan modullardan iborat qismlarga ajratish. 
2. To’liqlik tamoyili: har bir modul quyidagi komponentlarga ega bo’lishi 
kerak: 

nazariy yadro 

nazariya bo’yicha nazorat savollari 

misollar 

mustaqil bajarish uchun masala va mashqlar 

butun modul bo’yicha nazorat savollari 

nazorat ishi 

kontekst yordam (Help) 

tarixiy izohlar 
3. Ko’rgazmalilik tamoyili: har bir modul yangi tushuncha, fikr va usullarni 
tushunish va eslab qolishni yengillashtirish imkonini beradigan minimal darajadagi 
matn va visualizatsiyaga ega kadrlar kolleksiyasidan iborat bo’lishi kerak. 
4. Tarmoqlanish tamoyili: har bir modul boshqa modullar bilan gipermatnli 
havolalar orqali shunday bog’langan bo’lishi kerakki foydalanuvchi ixtiyoriy 
modulga o’tish imkoni bo’lsin. 
5. Boshqarish tamoyili: o’quvchi kadrlar almashishini mustaqil boshqaradi, 
ekranga ixtiyoriy sondagi misollarni chiqarish imkoniga ega bo’ladi (“misol” 

---

FIO 
Imzo
“Intellektual tizimlar” fanining “Ekspert tizimlar” 
bo`limi bo`yicha elektron modul yaratish.
bet 
Rahbar Nurullayev M.M.
Talaba 
Najmiddinov J.R. 
tushunchasi keng ma’noga ega: o’rganilayotgan tushuncha va fikrlarni tasvirlab 
beradigan misollar, muayyan masalalarni yechish uchun namunalar, teskari misollar 
va h.k), o’ziga kerakli miqdorda masalalarni yechish imkoniyati, shuningdek nazorat 
savollariga javob berib yoki nazorat ishlarini bajarib o’zini tekshirish imkoniyati. 
6. Moslashuvchanlik tamoyili: o’quv jarayonida elektron o’quv uslubiy 
majmua muayan foydalanuvchining ehtiyojlariga moslashish imkoniyatiga ega 
bo’lishi, o’rganilayotgan materiallarning chuqurligi va murakkabligini o’zgartirishga 
imkon berishi, foydalanuvchining ehtiyojlariga mos ravishda qo’shimcha ko’rgazmali 
materiallarni yuzaga keltirishi, o’rganilayotgan tushunchalar va masalalar natijalarini 
grafik va geometrik interpretatsiyasini taqdim etishi kerak. 
7. Kompyuterli yordam tamoyili: o’quvchi ixtiyoriy paytda uni zerikarli 
ishlardan ozod etuvchi va o’rganilayotgam materialning mohiyatiga e’tiborini 
qaratishga, ko’proq misollarni ko’rish va yechishga imkon beradigan kompyuter 
yordamidan 
foydalanishi 
mumkin. 
Bunda 
kompyuter 
nafaqat 
qo’pol 
almashtirishlarni, har xil hisoblashlarni va grafiklarni qurishni bajaradi, balki ixtyoriy 
qiyinlik darajasidagi matematik amallarni bajaradi, shuningdek ixtiyoriy bosqichda 
olingan natijalarni tekshiradi.
8. Yig’iluvchanlik tamoyili: elektron o’quv uslubiy majmualar ularni yagona 
elektron majmualarga birlashtirish imkonini beradigan formatlarda bajarilishi kerak, 
ularni kengaytirish va yangi mavzular hamda bo’limlar bilan to’ldirish imkoniga ega 
bo’lishi kerak, alohida fanlar bo’yicha elektron kutubxonalarni shakllantirish 
imkonini berishi kerak.