Azər Turan

92.
 
Ə. Mirəhmədov. "Məhəmməd Hadi", səh.31. Bakı, 1985, "Yazıçı". 
93.
 
Azərbaycan  ədəbiyyatı  tarixi.  II  cild.  səh.441.  Azərbaycan  SSR  Elmlər 
Akademiyasının nəşriyyatı, Bakı, 1960. 
94.
 
Ə.Hüseynzadə. "Kuhi-Qaf və Simurğ". "Həyat", 1906, №143. 
95.
 
Bayur Yusuf Hikmet. "Türk inkilapı tarihi", səh.35. Ankara, 1963. 
96.
 
Ömər Faiq Nemanzadə. "Seçilmiş əsərləri", səh.453. Bakı, 1992. 
97.
 
Hüseyn  Cavid.  "Əsərləri".  5  cilddə.  5-ci  с  səh.268.  Bakı,  2005,  "Lider 
nəşriyyat".  
98.
 
Ə. Müznib. "Əlibəy Hüseynzadə". "Övraqi-nəfisə" jurnalı, 1919, № 5. 
99.
 
Fethi Tevetoğlu. "Ömer Naci". s.112. Ankara, 1987. 
100.
 
Fethi Tevetoğlu. Göstərilən əsəri, s. 116. 
101.
 
Yakob  M.Landau.    "Pantürkizm",  səh.53.  Türkcesi:  Mesut  Akın.  Sarmal 
yayınevi, İstanbul, 1999. 
102.
 
 Sadəddin Nüzhət Ergün. "Türk şairləri", c.2. səh.478. İstanbul 1936. 
103.
 
Yusif  Vəzir  Çəmənzəminli.  "Əsərləri".  3-cilddə.  1-ci  cild,  səh.153. 
"Avrasiyapress", Bakı, 2005 
104.
 
 Selim  Turan.  Tuğray  sanat  qalaresi  yayınları,  İstanbul,  1992.  s.15  T.  Abdin. 
"Ah İstanbul... İstanbul", səh.127. 

153 
 
105.
 
 Əli  bəy  Hüseynzadə.  "Ebedi  güzellikler"  dəftəri.  Əlyazma.  "Bioqrafik 
muhteser malumat", səh.7. 
106.
 
 Temir  Ahmet.  "Yusuf  Akçura".  s.49-50.  Ankara,  1987.  Kültür  ve  Turizm 
Bakanlığı. 
107.
 
 Ə.  Mirəhmədov.  Ə.Hüseynzadə  haqqında  oçerk.  "Fikrin  karvanı"  kitabında, 
səh.77. Bakı, 1984, "Yazıçı". 
108.
 
 Əli  bəy  Hüseynzadə.  "Ebedi  güzellikler"  dəftəri.  Əlyazma.  "Bioqrafik 
muhteser malumat", səh.5-6. 
109.
 
 François  Georgeon.  "Türk  milliyyətçiliyinin  kökənləri.  Yusuf  Akçura", 
s.118. İstanbul, 1999. Tarih vakfı. 
110.
 
 Hilmi Ziya Ülken. "Türkiyede çağdaş düşünce tarihi", s. 275. Ülken yayınları, 
2001. 
111.
 
 "Tekanüsi-nüfus  məsələsi.  Əmrazi  zöhrəviyyə".  "Tanin"  qəzeti,  15  haziran, 
12, 13, 14, 15 temmuz 1916. 
112.
 
 Əli  bəy  Hüseynzadə.  "Ebedi  güzellikler"  dəftəri.  Əlyazma.  "Bioqrafik 
muhteser malumat", səh.7. 
113.
 
 Hilmi Ziya Ülken. "Türkiyede çağdaş düşünce tarihi", s. 269. Ülken yayınları, 
2001. 
114.
 
 Ə.  Hüseynzadə.  "Azərbaycanda  düşündüklərim".  "Türkiyədə  yayınladığı 
əsərləri" kitabında, səh.137. 
115.
 
 Tadeusz  Svietachovskı.  "Rus  Azerbaycanı  1905-1920",  səh.163.  Bağlam 
yayınları, Ankara, 1968. 
116.
 
 Ə.Bayat.  "Ə.Hüseynzadə",  səh.  22.  Atatürk  Kültür  Merkezi  Başkanlığı, 
Ankara, 1998. 
117.
 
 Əli  bəy  Hüseynzadə.  "Ebedi  güzellikler"  dəftəri.  Əlyazma.  "Bioqrafik 
muhteser malumat", səh.7. 
118.
 
 Səlim  Turan. "Cümhur" qəzeti, 3 nisan, 1992. 
119.
 
 "Гунай". 6 сентября 2003. 
120.
 
 Hilmi Ziya Ülken. "Türkiyede çağdaş düşünce tarihi", səh.269. 
121.
 
Türkoloji qurultay. "Yeni fikir" qəzeti, 1926-cı il, 26 fevral, № 1026, səh.3. 
122.
 
 Hilmi  Ziya  Ülken.  "Türkçülügün  və  türk  sosializminin  babası  Ali  Turan", 
səh.25. 
123.
 
 Ə.Hüseynzadə.  "Yazımız,  dilimiz,  "İkinci  il"imiz".  "Tərəqqi"  qəzeti,  10 
fevral 1909. 
124.
 
"Ədəbi parçalar" məcmuəsi, № 1. Bakı, 1926. 
125.
 
A.Şaiq. "Xatirələrim", səh.202. Bakı, 1973. 
126.
 
Ə.  Mirəhmədov.  Ə.Hüseynzadə  haqqında  oçerk.  "Fikrin  karvanı"  kitabında, 
səh.77-78. Bakı, 1984. 
127.
 
C.  Məmmədquluzadə.  "Əsərləri",  3  cilddə.  3-cü  cild,  səh.681.  Azərbaycan 
SSR Elmlər Akademiyasının nəşriyyatı. Bakı, 1967. 

154 
 
128.
 
Əli  bəy  Hüseynzadə.  "Ebedi  güzellikler"  dəftəri.  Əlyazma.  "Bioqrafik 
muhteser malumat", səh.7. 
129.
 
Səməd  Ağaoğlu.  "Babamın  arkadaşları",  səh.  83.  Baha  matbaası,  İstanbul, 
1969. 
130.
 
Ə.Hüseynzadə. 
"Ona 
inan" 
şerinə 
yazdığı 
izahdan. 
Ə.Bayatın 
"Ə.Hüseynzadə" kitabında, səh.146. 
131.
 
Sadıq  Ağabəyzadənin  Əli  bəy  Hüseynzadəyə  18  avqust  1923-cü  il  tarixli 
məktubu. 
132.
 
Ə. Topçubaşinin Ə.Hüseynzadəyə yazdığı 28 aprel 1925-ci il tarixli məktub. 
S. Mümtaz ad. ARDƏİA-i F. 649, s. 1, iş № 256, vər.1-6. 
133.
 
Rasim Mirzə. "Türkçülüyün babası", səh.14. "Elm", Bakı, 2000. 
134.
 
"Siflomani  və  frəngiyə  dair  bilgilərimizin  tarixindən  bir  nəbzə".  "Sihhat" 
almanaxı, səh.233-241. İstanbul, 1933. 
135.
 
Tofiq Abdin.  "Ah İstanbul... İstanbul", səh.134. Bakı, 2005. 
136.
 
V. Pavlovun Ə.Hüseynzadəyə yazdığı 3 yanvar 1932-ci il tarixli məktub. 
137.
 
Ə.  Hüseynzadənin  Sadıq  bəy  Ağabəyzadəyə  11.  09.  1939-cu  il  tarixli 
məktubu. 
138.
 
T.Abdin. Göstərilən əsəri, səh.131. Bakı, 2005. 
139.
 
François Georgeon. Göstərilən əsəri, s.185. 
140.
 
Akçura  Yusuf. "Türkçülüyün tarixi", səh.235. Bakı, 2006. 
141.
 
M.Ə. Rəsulzadə. "Əsərləri". 2-cild, səh.496. Bakı, 2001. 
142.
 
M.E.Resulzade.  "Azerbaycan  Kültür  Gelenekleri  ve  Çağdaş  Azerbaycan 
edebiyatı", səh. 37. Ankara, 1984. 
143.
 
Mehmed  Emin  Resulzade.  "Kafkasiya  türkleri",  səh.34.  Türk  Dünyası 
Araştırmaları Vakfı. İstanbul, 1993. 
144.
 
O.Bayramlı.  "Türkləşmək,  islamlaşmaq  və  Avropalaşmaq".  "Respublika" 
qəzeti, 15 may 2002. 
145.
 
M.Ə.  Rəsulzadə  "Əsərləri",  1-ci  cild.  Mirzə  Bala  Məmmədzadənin 
"Məhəmməd Əmin Rəsulzadə" məqaləsi, səh.6. Bakı, 1992, "Azərnəşr. 
146.
 
Yusif  Vəzir  Çəmənzəminli.  "Əsərləri",  3  cilddə.  3-cü  cild,  səh.153. 
"Avrasiyapress", Bakı, 2005. 
147.
 
François Georgeon. Göstərilən əsəri, s.103. 
148.
 
Yakob  M.Landau.  "Pantürkizm",  səh.26.  Türkcesi:  Mesut  Akın.  Sarmal 
yayınevi. İstanbul, 1999. 
149.
 
İnci Engünün. "Araştırmalar ve belgeler", səh.76. Dergah yayınları. İstanbul, 
2000. 
150.
 
Akçuraoğlu Yusuf. "Gökalp Ziya beg haqqında hatıra ve mülahizeler". "Türk 
yurdu", 1340, № 156. 
151.
 
Hüseyn  Tuncer.  "Türk  yurdu  üzerine  bir  inceleme".  Ankara  Kültür 
Bakanlığı yayınları, 1990, s.503. 
152.
 
Sadəddin Nüzhət Ergün. "Türk şairləri". c.2. səh.477. İstanbul, 1936. 

155 
 
153.
 
Samet  Ağaoğlu.  "Babamın  arkadaşları",  səh.  82.  Baha  matbaası,  İstanbul, 
1969. 
154.
 
Hilmi Ziya Ülken. "Türkçülügün və türk sosializminin babası Ali Turan", səh. 
28. 
155.
 
Qurtulan  İldəniz.  "Azərbaycan  bayrağını  mənalandıran  üç  ümdə  amilin 
ideoloqu Əli bəy Hüseynzadədir". "Ədəbiyyat qəzeti", 12 iyun 1992, №24. 
156.
 
Akçura Yusuf. "Türkçülüyün tarixi", səh.230. "Qanun", Bakı, 2006. 
157.
 
Ə.Hüseynzadə. "Şüunat". "Füyuzat", №3. səh.36. Noyabr 1906. 
158.
 
Abdullah  Cevdət.  "İhyayi  Layemut  Hekim  Eli  Bey  Hüseynzade".  "İctihad", 
c.2, sayı 5, 1908. 
159.
 
"Türk edebiyatı tarihi". Abdullah Cevdet. c.2. s.702. 
160.
 
Necib Fazıl Kısakürek. "Ulu hakan". Büyük Doğu yayınları. İstanbul, 2003. 
161.  Abdullah  Cevdet.  "Türk-İslam  ve  medeniyeti-ahire".  "İctihat",  V-121.  6 
Teşrih-i sani 1330. s.384. 
162.
 
Müd. Dr. Hüseynzade A. "Abdullah Cevdət". "İctihat", s.357, 1932, s.2895. 
163.
 
Müd. Dr. Hüseynzade A. "Abdullah Cevdət". "İctihat", s.357, 1932, s.2896. 
164.
 
"Həyat", 1906, № 68. 
165.
 
"Həyat", 1906, № 68. 
166.
 
Rıza Bağçı. "Bizim edebiyatımız". "Pozitiyizmin Türkiyeye girişi ve modern 
türk edebiyatı üzerine tesirleri", 8.211. İzmir, 1997. 
167.
 
Tevfik Fikret. "Rubabi şikəstə", səh.380. İstanbul, 1973. "Yelken". 
168.
 
"Füyuzat", №24. Avqust 1907. 
169.
 
"Tevhidi Əfkar", 12 ocaq 1925. 
170.
 
"Axşam" qəzetəsi, 17 temmuz 1925. 
171.
 
A. Cevdet. "Türkleştirme". "İctihat", XXIII. 
172.
 
"Həyat", №59, 1906. 
173.
 
"Həyat", №59, 1906. 
174.
 
"Həyat", №59, 1906. 
175.
 
"Füyuzat", №10, 1907. 
176.
 
Abdurrahman  Dodurğalı.  "Osmanlıdan  Cumhuriyete  siyaset  və  deger 
tartışmaları". Editör Ferhat Коса, səh.128. İstanbul, 2000. "Rağbet" nəşriyyatı. 
177.
 
Ə.Hüseynzadə. "Molla Nəsrəddin"ə təşəkkür". "Həyat", 1906, №125. 
178.
 
M. Süleymanov. Göstərilən kitab, səh.117. 
179.
 
M. Süleymanov. Göstərilən kitab, səh.117. 
180.
 
M.ƏIiyev.  "Əli  bəy  Hüseynzadə". "Ədəbiyyat  və  incəsənət"  qəzeti,  4  mart, 
1988-ci il. №10. 
181.
 
Ə.Hüseynzadə. "Molla Nəsrəddin"ə təşəkkür". "Həyat", 1906, №125. 
182.
 
O.Bayramlı.  "Ə.Hüseynzadənin  həyatı  və  türkçülük  fəaliyyəti".  "Qırmızı 
qaranlıqlar içində yaşıl işıqlar" kitabında, səh.35. Bakı, 1996, "Azərnəşr". 
183.
 
Samet Ağaoğlu. Göstərilən əsəri, səh.82. Baha matbaası. İstanbul, 1969. 

156 
 
184.
 
К.Смирнов.  "Материалы  по  истории  и  этнографии  Нахичеванского 
края", с.91. Баку, "Озан", 1999. 
185.
 
К.Смирнов. Göstərilən kitab s. 91. 
186.
 
М. Süleymanov. Göstərilən kitab, səh.166-167. 
187.
 
Mecit  Doğru.  "Türkiyede  kızılderili  dilinde  yer  adları  ve  prototürk- 
kızılderili ilişkisi". "Türk dünyası araştırmaları", səh.6. Ağistos 1982. 
188.
 
Əli bəy Hüseynzadə. "Amerika mətbuat vəkilləri ilə mulağat". "Həyat" 1906, 
N-13. 
189.
 
Ahmet Аli Arslan. "Azerbaycandakı "Göyçek Fatma" nağılının zuni kızılderili 
kabilesindeki varyantı". "Türk dünyası arştırmaları", s.203-213, 1993, Ekim. 
190.
 
Nazım A. "Yeni Azeri edebiyatı hakkında". "Türkyurdu", №31, 32. 1927. 
191.
 
Берковский. "Романтизм в Германии", стр.17. Ленинград, 1973. 
192.
 
Koqan.  "Qərbi  Yevropa  ədəbiyyatı  tarixi  oçerkləri",  səh.  262.  Birinci  cild. 
Bakı, 1936. Azərnəşr. 
193.
 
Ə.Hüseynzadə. "Həyat", 1905. №58. 
194.
 
Ali beg Hüseynzade Türkiyede yayınladığı eserleri, səh.49. 
195.
 
А. Гусейнзаде. "Что такое младотуречество". "Каспи", 27 март, 1905. с.8. 
196.
 
Əbdülhəq Hamidin Əli bəy Hüseynzadəyə yazdığı 10 aprel 1932-ci il tarixli  
məktub. 
197.
 
İ.V. Höte. "Faust". Bakı, "Yazıçı", 1986. səh.488. 
198.
 
Ali beg Hüseynzade Türkiyede yayınladığı eserleri, səh.124. 
199.
 
İ.V. Höte. "Faust", səh.22. Bakı, "Yazıçı", 1986. 
200.
 
Ali beg Hüseynzade Türkiyede yayınladığı eserleri, səh.125. 
201.
 
İ.V. Höte. "Faust", səh.24. Bakı, "Yazıçı", 1986. 
202.
 
Ali beg Hüseynzade Türkiyede yayınladığı eserleri, səh.126. 
203.
 
"Ədəbiyyat və incəsənət" qəzeti, 4 mart 1988-ci il. №10. s.6. 
204.
 
A.Kəngərli.  "Azərbaycan  romantiklərinin  yaradıcılığında  türkçülük",  səh.51. 
Bakı, 2002. 
205.
 
A.Kəngərli. Göstərilən əsəri, səh.51. 
206.
 
Xəlilov Aydın. "Füyuzat" jurnalı biblioqrafiyası". Bakı, 1996. 
207.
 
Osmanlı Vəli. "Məhəmməd Hadinin romantizmi". Bakı, 2006. 
208.
 
Məmmədli Qulam. "İmzalar". Bakı, 1977. Azərbaycan Dövlət nəşriyyatı. 
209.
 
Hilmi Ziya Ülken. "Türkiyede çağdaş düşünce tarihi", səh.324. 
210.
 
"Kaspi", 1911, №161. 
211.
 
M.Aslanov. Göstərilən kitab, səh.22. 
212.
 
Abdulla Şaiq. Göstərilən əsəri, səh. 202. 
213.
 
Sabir Mirzə Ələkbər. "Hophopnamə". 2 cilddə. 2-ci cild, səh.260. Bakı, 2004, 
"Şərq-Qərb". 
214.
 
Sabir Mirzə Ələkbər. Göstərilən nəşr. 1-ci cild, səh.313. 
215.
 
A.Şaiq. Göstərilən əsəri, səh.202. 
216.
 
Refik Zeka. "Unutulmuş dahi", səh.31. "Korkut yayınevi", Bakü, 1994. 

157 
 
217.
 
A.Kəngərli. Göstərilən kitab, səh.265. 
218.
 
Əli  bəy  Hüseynzadə.  "İttihad  və  tərəqqi"  nasıl  quruldu?  "Türkiyədə 
yayınladığı əsərləri", s.149. 
219.
 
Rasim Mirzə. "Türkçülüyün babası", səh.115. Bakı, 2000. 
220.
 
Ə.Hüseynzadə. "Qəzetəmizin dili". "Həyat", № 7, 1905. 
221.
 
Ə.Hüseynzadə. "Yazımız, dilimiz "İkinci il"imiz". "Tərəqqi" qəzeti, 1909-cu 
il, 10 fevral, №32. 
222.
 
Hilmi Ziya Ülken. Göstərilən əsəri, səh.274. 
223.
 
A.Şaiq. Göstərilən kitab, səh.201. 
224.
 
Ə.Hüseynzadə. "Yazımız, dilimiz "İkinci il"imiz". "Tərəqqi" qəzeti, 1909-cu 
il, 10 fevral №32. 
225.
 
M.F.Köprülü.  "Azeri".  İslam  Ansiklopedisi.  c.2  s.  146-147.  İstanbul,  1979. 
Devlet kitapları. 5.baskı. 
226.
 
Sadəddin Nüzhət Ergün. "Türk şairleri", c.2. İstanbul, 1936. 
227.
 
Turani "Türk dilinin vəzifeyi-mədəniyyəsi". "Füyuzat", № 9. səh.141. Fevral 
1907. 
228.
 
Hüseynzadə Ə. "Kasablanka faciəsi və Osmanlı-İran komediyası". "Füyuzat", 
№ 1907. 
229.
 
Ə. Hüseynzadə. "Türklər kimdir və kimlərdən ibarətdir". Bakı, 1997. 
230.
 
Sadəddin Nüzhət Ergün. Göstərilən kitab, səh.477. 
231.
 
Nazım A. "Yeni Azeri edebiyatı hakkında". "Türkyurdu", №31,32. 1927. 
232.
 
Ə. Mirəhmədov. "Azərbaycan Molla Nəsrəddini", səh.302. Bakı, Yazıçı, 1980 
233.
 
Menqli  Qireyin  Ə.Hüseynzadəyə  yazdığı  30  noyabr  1926-cı  il  tarixli 
məktubu. S. Mümtaz ad. ARDƏİA-i F. 649, s. 1, iş № 246, vər.1-2. 
234.
 
Selim Turan. "Sanat ve Toplum üzerine". Köprü yayınları. İstanbul, 1969. 
235.
 
Thema  Larousse.  Tematik  Ansiklopedi.  Türk  resminde  "Yeniler",  6  cilt. 
s.360. "Milliyet", 1993-1994. 
236.
 
Erhan  Karaesmen,  Oğuz  Karaesmen.  "Selim  Turan",  s.35.  Tuğray  sanat 
galaresi, İstanbul, 1992. 
237.
 
Thema  Larousse.  Tematik  Ansiklopedi.  "Selim  Turan"  6  cilt.  s.361. 
"Milliyet", 1993-1994. 
238.
 
Erhan Karaesmen, Oğuz Karaesmen. Göstərilən kitab, s.6. 
239.
 
Yusuf Akçura. "Türkçülüyün tarixi", səh.230. "Qanun", Bakı, 2006 
 
 
 
 
 

158 
 
Qafqaza 32 il şeyxülislamlıq etmiş Axund Əhməd Səlyani 
 

159 
 
Salyanda Əli bəy Hüseynzadənin doğulduğu ev 
 
Səməd Ağaoğlu bu illəri belə xatırlayır: "... Fəqət üç kiçik çocuq, kəndisindən çox gənc bir 
qadın, bir qayınvalidə, bir baldız, ayrılmaqları mümkün olmayan uzaq bir əqraba ilə 
bütün gəlir mənbələrinin tükəndiyi bir zamanda..." 1925-ci il, İstanbul 
 
 
 

160 
 
Soldan: balaca Əli bəy kiçik qardaşı İsmayılla 
 
 
 

161 
 
Peterburq Universitetinin tələbəsi Əli bəy (sağda), ortada Məmməd Tağı Əlizadə, 
ayaqüstə Sadıq bəy Ağabəyzadə 
 
 
 

162 
 
Solda Əli bəy Hüseynzadə, ortada Əlimərdan bəy Topçubaşi. Peterburq 
 
 
 

163 
 
"Füyuzat" dərgisinin baş redaktoru Əli bəy Hüseynzadə. 1906-cı il 
 
 
 

164 
 
"Səadət" məktəbinin müdiri Əli bəy Hüseynzadə. Dahi Üzeyir bəy də onunla bir yerdədir. 
1908-ci il 
 
Balkan hərbi sırasında Hilal Əhmərin xidmətində. Həkim Əli bəy  
həmkarları və xəstələr arasında 
 
 
 

165 
 
Ədhiyə xanım Əli bəydən 24 yaş kiçik idi 
 
 
 

166 
 
Əli bəy Hüseynzadə. İstanbul, 1912 
 
 
 

167 
 
Oturanlar (soldan): türküstanlı Sədrəddin Xan, Əli bəy Hüseynzadə, sibirli Abdurrəşid 
İbrahim, kazanlı Abdullah Bahəddin, ayaqüstə duranlar (sağdan): Osman Tokumbet, Fuad 
Köprülü, Həlim Sabit və Nurəddin bəy Xudayarxanov. Bir neçə saatdan sonra onlar 
Rusiyadakı əsir türklərin haqqını qorumaq tələbi ilə Avropaya yola düşəcəklər.  
İstanbul, 1918 
 
Fuad Köprülü, Əli bəy Hüseynzadə və Həlim Sabit. Odessa, 1918 
 
 
 

168 
 
Əli bəyin yeganə qardaşı İsmayıl Hüseynzadə 
 
 
 

169 
 
Şeyxin nəvəsi Mina xanım İsmayıl müəllimin həyat yoldaşı və 
həm də xalası Fatmanın qızıdır 
 
 
 

170 
 
1926-cı ildə Bakıda çəkilmiş bu şəkil böyük bir tarix əsəridir. Ortada əyləşmiş Əli bəy 
Hüseynzadənin və Fuad Köprülünün çöhrəsinə mürəkkəb dağıdılıb. Bu mürəkkəb ləkəsi 
1937-ci ilin yadigarıdır. Hüseynzadənin qardaşı şəkli tələf etməyib. Sadəcə üzərinə 
mürəkkəb dağıdıb ki, Əli bəy tanınmasın. Şəkil isə uzun və əzablı sürgün  
yollarından keçib bu günə gəlib... 
 
1926-cı ildə çəkilmiş başqa bir şəkil 
 
 

171 
 
Türkoloji Qurultayda. Fuad Köprülü, Əli bəy Hüseynzadə və Salman Mümtaz.  
1926-cı il. Bakı 
 
Saida qardaşını ziyarət etmək üçün Parisə gəlib. Səlim Turan, Saida və Şahiqa. 1945 
 
 
 

172 
 
Saida Hüseynzadə 
 
 
 

173 
 
Səlim Turan 
 
 
 

174