Baburnamə 3

a) keçidi yoxdu. O tərəfdəki əsgər gəmi, sal və atla üzərək keçirdi. 

Cunpur çayının birləşdiyi yerdən bir küruh daha aşağıya gedib keçən 

il Cunpura getdiyimiz zaman qaldığımız yurdu gəzdim. Çayın yuxarısından 

səmt küləyi əsdi. Benqal gəmisinin yelkənini açıb böyük gəmini ona bağla-

dılar və xeyli sürətlə gəldi. Benaresdən bir küruh daha yuxarıya enmiş olan 

ordugahdan buraya günün iki gerisi qalanda gəldik. Heç bir yerdə durmadan 

arxamızdan gələn gəmilərin ən sürətlisi isə yatsı vaxtında gəldi. 

Moğol bəyə Çünardan başlayaraq hər yürüşdə ölçü ipiylə doğru yolu, 

Lütfi bəyə isə  gəmiyə minəndə çay sahilini ölçməsi  əmr edilmişdi. Doğru 

yol on bir, su sahili də on səkkiz küruh imiş. 

Ertəsi gün o yurdda qaldıq. Çərşənbə günü də gəmi ilə Qazipurdan bir 

küruh daha aşağıya endik. Cümə axşamı günü biz o yurdda ikən Mahmud 

xan Nuhani gəlib mülazimət etdi. O gün Behar xan Beharinin oğlu Cəlal xan, 

Nasir xan oğlu Fərid xan, Şir xan Sur, Adil xan Sur və digər bir neçə əfqan 

əmirinin ərzi-halları (365 b) gəldi. 

Eyni gün Əbdüləziz Miraxurun da ərzi-halı  gəldi. Lahordan cəmadi-

yüləvvəl ayının iyirmisində [=29 fevral] yazılmışdı. Bu ərzi-hal yazıldığı 

gün Kalpi civarından Qaraçanın göndərdiyi hindistanlı bir nökəri də Lahora 

varmışdı.  Əbdüləzizin  ərzi-halında bunlar yazılmışdı:  Əbdüləziz və digər 

təyin edilənlər cəmadiyülaxır ayının doqquzunda [=18 fevral] Nilabda ailəni 

qarşılamağa gedirlər. Əbdüləziz Çanaba qədər birlikdə gəlib oradan ayrıla-

raq bir az öncə Lahora getmiş və bu ərzi-halı göndərmişdi. 

Cümə günü hərəkət etdik. Mən yenə gəmiylə gedib Çüsənin qarşısında 

keçən il günəşin tutulduğu və oruclu olduğumuz yurdu gəzdikdən sonra tək-

rar gəmiyə mindim. Məhəmməd Zaman Mirzə də  gəmiylə  gəldi. Mirzənin 

təşviqi ilə məcun yedik. 

Ordu Kərmnas çayının sahilinə enmişdi. Hindular bu Kərmnas çayın-

dan çox çəkinirdilər, ona görə də bunlar bu sudan keçməyərək gəmiyə minib 

bu suyun qarşısındakı Qanq çayından keçdilər, etiqadlarına görə, bu su in-

sana dəysə, onun ibadəti batil olurmuş. Bu adın verilməsinin səbəbini də 

buna uyğun şəkildə açıqladılar. 

BABURNAMƏ 

 

383

Kərmnas çayının bir az yuxarı tərəfinə gedib təkrar döndükdən sonra 

Qanqın (366 a) şimal tərəfinə keçdik və suyun sahilində gəmiləri durdurduq. 

İgidlər bir az əyləndilər və güləşdilər. Saki Möhsün dörd-beş adamla güləşə 

biləcəyini iddia etdi. Bir adamla güləşdi, az qala yıxılırdi, ikincisi Şadiyandı 

və Möhsünü yıxdı. Məhcub və mütəəssir oldu. Pəhlivanlar gəlib güləşdilər. 

Şənbə günü Kərmnas çayının keçidini aramaq üzrə adam göndərildiyi 

üçün ilk pəhərə doğru hərəkət etdik. Mən ata minib keçidə doğru bir küruh 

qədər çayın yuxarı tərəfinə getdim. Keçid uzaq olduğu üçün təkrar geri dö-

nərək gəmiylə endiyimiz yerə gəldim. 

Ordu Çusədən bir küruh daha irəlidə düşərgə salmışdı. O gün təkrar 

qarabibər dərmanı düzəltdim. Bir az isti oldu, bədənim qabardı  və çox iz-

tirab çəkdim. İrəlidə bataqlı kiçık bir çay vardı; yol salmaq üçün ertəsi gün 

də orada qaldıq. 

Bazar axşamı  Əbdüləziz tərəfindən gələn hindistanlı piyadanın gətir-

diyi məktuba cavab yazıb göndərdim. Bazar ertəsi sabahı  gəmiylə  gəldim. 

Külək üzündən gəmiləri çəkərək gətirdilər. Keçən il uzun müddət qaldığı-

mız Bəksər önündəki yurdun qarşısına gəlib  (366 b) suyu keçərək buranı 

gəzdim. 

Çay sahilinə enmək üçün pillələr düzəldilmişdi, qırxdan artıq, əllidən 

az olardı. Yalnız üstdəki pillə qalmış, digər pillələri su yuyub aparmışdı. 

Gəmiyə minib məcun yedik. Ordugahın bir az yuxarısında bir adada 

gəmini dayandıraraq pəhlivanları gürəşdirdik. Yatsı vaxtı ordugaha gəldik. 

Keçən il ordunun endiyi bu yurdda Qanq çayını özüm üzərək keçmişdim. 

Bəziləri at, bəziləri da dəvə üstündə olduqları halda buraya gələrək gəzmiş-

dik. O gün tiryək qəbul etmişdim. 

Çərşənbə axşamı günü Kərimverdi, Məhəmməd Əli Heydər Riqabdar 

və Baba Şeyx iki yüzə qədər yaxşı igidlə birlikdə düşmənlərdən xəbər bil-

mək üçün göndərildilər. 

Buradan Benqal elçisinə  bəhs edilmiş üç maddəni  ərz etməsi  əmr 

edildi. 

Çərşənbə günü Yunus Əli Behara dair müsbət bəzi  şeylər öyrənmək 

üçün Behardakı Məhəmməd Zaman Mirzənin yanına göndərildi. Bir az süst 

cavab gətirdi. Behar şeyxzadələrinin adamı ərzi-halla birlikdə Beharı bura-

xıb çıxdıqları xəbərini gətirmişdi. 

Cümə axşamı günü Turdu Məhəmmədlə Məhəmməd Əli Cəng-Cəngə 

türk və hind əmirlərindən və oxçularından iki minə yaxın adam verildi. 

Behar əhalisinə (367a) vəd fərmanları yazılıb getmələrinə izin verildi. Xoca 

Mürşid  İraqini də Behar sərkarına divan təyin edib Turdu Məhəmməd ilə 

birlikdə göndərdik. Ertəsi gün də Məhəmməd Zaman Mirzə Behara getməyi 

qəbul edərək Şeyx Zeyn və Yunus Əli vasitəsilə bəzi şeylər ərz edib kömək 

üçün bir dəstə adam istəmişdi. Bəzi igidləri Məhəmməd Zaman Mirzəyə 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

384

köməkçi təyin edib bəzilərini da xidmətinə verdik. 

Şaban ayının birinci şənbə günü [=9 aprel] üç-dörd gündür oturduğu-

muz bu yurddan hərəkət etdik. Mən o gün ata minib Bucpur ilə Bihiyəni 

gəzdikdən sonra ordugaha döndüm. 

Xəbər bilmək üçün Məhəmməd Əlinin komandanlığında göndərilənlər 

bir dəstə kafiri məğlub edib Sultan Mahmudun [Ludi] oturduğu yerə varırlar. 

Sultan Mahmudun iki minə yaxın adamı varmış, bizim avanqardın xəbərini 

alınca vahiməyə düşmüş və iki filini öldürüb getmişdir. Bir filini də önçüləri 

ilə qoyubmuş. Bu igidlərdən iyirmiyə yaxın adam önçülərə yetişir, onlar da 

müqavimət göstərmədən qaçırlar. Bizimkilər bir neçə adamı öldürdükdən 

sonra birinin başını kəsib, bir-iki adamı da diri olaraq yaxalayıb gətirdilər. 

Ertəsi gün hərəkət edib gəmiylə getdim. Bu arada Məhəmməd Zaman 

Mirzə də çaydan keçdi. Mirzənin keçməsini gözləmək üçün iki-üç gün (367 

b) orada qaldıq. Çərşənbə axşamı günü, ayın dördündə, Məhəmməd Zaman 

Mirzəyə bir dəst xas paltar, kəmərli bir qılınc, cins bir at və şəmsiyyə [çətir] 

inayət edərək Behar vilayətini ehsan etdim. Behar sərkarından bir kürur 

iyirmi beş lek xassə mülkü elan edildi, divanlığı  da  Xoca  Mürşid  İraqinin 

öhdəsinə verildi. 

Cümə axşamı günü o yurddan gəmiylə hərəkət etdim. Mən gəlincə bü-

tün gəmiləri dayandırdım. Sonra onları üzdürərək səf halında bir-birinə bağ-

lamalarını əmr etdim. Bütün gəmilər yığılmamış olduğu halda çayın geniş-

liyindən çox artıq idi. Bəzi yerin dayaz, bəzisinin dərin, bəzi yerin axıntılı 

və bəzi yerin də sakit olması üzündən bu şəkildə çox gedilə bilmədi. 

Gəmilərin səfində bir timsah görünür. Bir balıq timsahdan qorxaraq 

elə hündürə sıçrayır ki, bir gəminin içinə düşür, tutub gətirdilər. 

Yurda gəldiyim zaman gəmilərə ad qoydum. Aqrada Sanka savaşın-

dan bir az öncə tamamlanmış olan əski əməkdar böyük gəmiyə Asayiş adı 

verildi. Bu il səfərə çıxmadan bir az əvvəl (368 a) Arayiş xan bir gəmi dü-

zəltdirib hədiyyə etmişdi. Bu dəfə ona da bir talvar düzəltdirdim və bu gə-

miyə Arayiş adı verildi. Sultan Cəlaləddin də hədiyyə etdiyi gəmiyə bir az 

böyük bir talvar düzəltdirmişdi, onun üzərinə bir talar da düzəldilməsi əmr 

edildi. Bu gəmiyə Güncayiş adı verildi. Bir də ön qismi qıvrıq kiçık bir qa-

yıq vardı və hər cür iş üçün o göndərilirdi, bu qayığa da Fərmayiş adı verildi. 

Ertəsi sabah cümə günü hərəkət etmədik. Məhəmməd Zaman Mirzə 

Behara getmək niyyətilə hazırlığını bitirərək ordudan bir-iki küruh aralıda  

düşərgə salmışdı. O gün gəlib izin aldı. 

Benqal əsgərindən iki casus gəlib Məxdum Aləm komandanlığındakı 

benqaların Qanq çayının sahilini iyirmi dörd hissəyə bölərək sipər qazmaq-

da olduqlarını, Sultan Məhəmməd komandanlığında olan və ailələrini və 

köçlərini keçirmək istəyən əfqanları keçməyə qoymayaraq özlərinə qatdıqla-

rını söylədilər. Bu xəbəri alınca savaş ehtimali olduğu üçün Məhəmməd Za-

BABURNAMƏ 

 

385

man Mirzənin getməsinə engəl olduq. Şah İskəndər üç-dörd yüz adamla bir-

likdə Behara göndərdik. 

Şənbə günü Dudunun və onun oğlu  (368 b)  Cəlal xan Behar xanın 

adamı gəldi. Benqallar bunları göz bəbəkləri kimi qoruyurlarmış. Mənə qa-

tılmaq üçün benqallarla vuruşub zorla ayrılaraq suyu keçmiş və Behar civa-

rına gəlmişlər. Mülazimət üçün gəlirlərmış. 

Həmin gün benqal elçisi İsmayıl Mitaya belə bir əmr verildi: əvvəlcə 

göndərdiyimiz üç maddənin cavabı gecikir. Onlara yazın ki, əgər səmimi bir 

şəkildə anlaşmaq istəyirlərsə, bizə tez cavab versinlər. 

Bazar günü axşam üstü Turdu Məhəmməd ilə Cəng-Cəngin bir adamı 

gəldi. Bunların önçüləri çərşənbə günü, şaban ayının beşində [=13 aprel] sa-

bah tezdən bu tərəfdən yaxınlaşınca, Behar şikdarı da digər qapıdan çıxıb 

qaçmışdı. 

Bazar günü o yurddan qalxıb Ari pərgənəsinə endik. Burada ikən Xa-

rid əsgərinin yüz-yüz əlli gəmiylə gəlib Saru ilə Qanqın birləşdiyi yerə, Saru 

çayının digər sahilinə yerləşdiyi xəbəri çatdı.. Benqallar ilə sülhə bənzər bir 

şey bağlanmış olduğu için belə işlərdə daima uğurlu sayıldığı üçün sülh yolu 

tərcih edilmişdir. Ədəbsizlik edərək gəlib yolumun üstündə yerləşmiş olma-

larına baxmayaraq əski qaydaya uyaraq və  əvvəlki üç sözü söyləyərək 

Molla Məhəmməd Məzhəb ilə birlikdə benqal elçisi İsmayıl Mitanın (369 a) 

getməsinə izin verilməsi qərarlaşdırıldı. 

Bazar ertəsi günü benqal elçisi mülazimətə  gəlmişdi, getməsinə izin 

verildiyi söylətdirildi və deyildi ki: düşməni dəf etmək üzrə oraya-buraya 

hərəkət etməkdəyik. Sizlərə aid yer və suya zərər və ziyan dəyməyəcəkdir, 

necə ki üç şərtin biri də bu idi: Xarid əsgərinə söylə, yolumuzdan çəkilib 

Xaridə gəlsin. Türkdən bir neçə adamı ona verək. Xarid əhalisinə vədlərdə 

bulunaraq onları yerlərinə götürsünlər. Keçid üzərindən getməz və bu qəribə 

iddiadan vaz keçməzlərsə başlarına gələcək hər yamanlığı  və önlərinə  çı-

xacaq hər bəlanı özlərindən və sözlərindən bilsinlər. 

Çərşənbə günü, adət olduğu üzrə, benqal elçisi İsmayıl Mitaya bir xə-

lət geydirilərək ehsanlarla getməsinə izin verildi. 

Cümə axşamı günü Şeyx Camal da vəd fərmanları və inayət sözləri ilə 

Dudu ilə oğlu Cəlal xanın yanına göndərildi. O gün Mahım bəyimin adamı 

gəldi, o, Baği-Səfanın digər tərəfindən məktublar gətirdi. 

Şənbə günü İraq elçisi Murad Qurçu Qacarı qəbul etdim. 

Bazar günü, adət olduğu üzrə, Molla Məhəmməd Məzhəbə hədiyyələr 

təqdim edilərək getməsinə izin verildi. 

Bazar ertəsi günü Xəlifə  (369 b) ilə  bəzi bəylər çayın keçilə biləcək 

yerini təsbit etməyə göndərildi. Çərşənbə günü Xəlifə iki suyun arasındakı 

bölgəni tədqiq etməsi üçün təkrar göndərildi. 

Cənub tərəfdə Ari pərgənəsinin yaxınlığında yerləşən nilufər çiçəkli-

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

386

yini gəzməyə getdim. Gəzinti əsnasında Şeyx Gürən nilufərin təzə toxumla-

rından gətirdi. Fıstığa çox bənzəyir və olduqca gözəl bir şeydir. Onun çiçə-

yinə, yəni nilufərə hindistanlılar kəvəl-kəkri, toxumuna isə dudə deyirlər. 

Sunun oradan yaxın olduğunu söylədilər, gedib seyr etdik. Sun çayı-

nın aşağı tərəfində çoxlu ağac gördüm. Oranın Münir olduğunu və Şeyx Şə-

rafəddin Münirinin atası Şeyx Yəhyanın məzarının orada olduğunu söylədi-

lər. Bu qədər yaxınına gəlmiş olduğumuz üçün Sunu keçərək, Sundan aşağı 

iki-üç küruh gedib Müniri seyr etdik və bağlarının arasından keçib məzarı 

ziyarət etdikdən sonra Sun sahilinə gəlib qüsl etdik və günorta namazını da 

bir az erkən qılıb ordugaha doğru hərəkət etdik. 

Atlar kök olduğu üçün bir neçə at geridə qaldı, bir neçə at isə yorul-

muşdu. Bir neçə adamı orada qoyub xəstələnən atları yığaraq su və yem ve-

rib yavaş-yavaş gətirmələrini əmr etdim. Əks təqdirdə, bir çox at tələf olardı.  

Münirdən dönərkən, bir adama Sunun sahilindən ordugaha qədər atı-

nın hər addımını saymasını tapşırdım. İyirmi üç min yüz (370 a) addım say-

mış ki, bu da qırx altı min iki yüz qədəm, yaxud on bir yarım küruh edir. 

Münirdən Suna da yarım küruh qədər olar. Dönüşdə beləcə on iki küruh qət 

etmiş olduq. Gedərkən hər tərəf seyr edilərək gedildiyi üçün on beş-on altı 

küruh qədər olmuşdur. Bu surətlə o gün otuz küruha yaxın gəzdik. Gecənin 

ilk pəhərindən altı geri keçəndə ordugaha gəldik. 

Ertəsi cümə axşamı günü Cunpurdan Sultan Cüneyd Barlas ilə Cun-

purdakı igidlər gəldilər. Gecikdikləri üçün onları bir az danlayaraq görüşmə-

dim. Qazı Ciyayı çağırıb söhbət etdim. 

 

SAVAŞ PLANLARI 

 

O gün türk və hind əmirləri məşvərətə çağrılaraq suyu necə keçmək 

haqqında danışdıq və buna qərar verdik: «Qanq ilə Saru çayının aralığındakı 

yüksək bir yerdə Ustad Əliqulu top-frəngi qurub, bir çox zərbzən və tüfəng-

əndazla oradan savaşacaq. İki çayın birləşdiyi yerdən bir az aşağıda yerləşən 

adada benqalların bir fili və bir çox gəmisi vardı, onun qarşısında Qanq ça-

yının Behar tərəfində də Mustafa ləvazaimatını hazırlayıb tamamlayaraq sa-

vaşa girəcək, bir çox tüfəngəndaz da onunla birlikdə olacaq. Məhəmməd 

Zaman Mirzə və yanındakılar da Mustafanın arxasında olub ona kömək edə-

cəklər. Ustad Əliqulu ilə Mustafanın əmrinə zərbzən atıb, (370 b) top qur-

maq üçün yer hazırlamaq üzrə bir çox istehkamçı, işçi və çavuş verildi. Si-

lah-sursatı toplayıb hazırlamaqla məşğul oldular. 

Sultanlar, əmirlər və xanlar sürətlə yürüyüb Həldi keçidindən Sarunu 

keçərək hazırlıqlı olacaq və bəlli bir zamanda o tərəfdən düşmənin üzərinə 

yürüyəcəkdilər. 

Bu zaman Sultan Cüneyd ilə Qazı Ciya səkkiz küruh yuxarıda daha 

BABURNAMƏ 

 

387

bir keçidin olduğunu bildirdilər. Gəmicilərdən bir-ikisinə Sultan Cüneyd, 

Mahmud xan və Qazı Ciyanm adamlarıyla birlikdə gedib keçidi araşdırma-

ları, əgər keçid tapılrsa, o keçiddən keçmələri əmr edildi. Benqalların Həldi 

keçidinə də adam təyin etmək təklif olundu. Mahmud xan Nuhaninin Sikən-

dər-purdakı şikdarının ərzi-halı gəldi: Həldi keçidində əlli qədər gəmi topla-

yıb gəmiçilər tutduğunu, lakin gəmiçilərin benqalların gələcəyi xəbərindən 

fövqəladə qorxduqlarını bildirirdi. 

Saru çayından keçid axtarmağa vaxt qalmadığı üçün keçid aramağa 

gedən adamları gözləmədən şənbə günü bəyləri məşvərətə çağırıb belə de-

dim: «Saru çayının keçidləri Sikəndərpur Çetürmükdən Ud və Behrayicə qə-

dər hər yerdə vardır. Beləcə oturmaqdansa, iri bir hərbi hissə ayıraq və bu 

hissə  (371 a) Heldi keçidindən gəmilərlə keçərək düşmən üstünə yürüsün. 

Bunlar yetişincəyə qədər Ustad Əliqulu ilə Mustafa top-tüfəng, zərbzən və 

frəngiylə savaşaraq düşmənin başını qatsın. Bu arada biz də Qanq çayını ke-

çərək Ustad Əliquluya köməkçilər verib hazırlıqlı olaq. Keçiddən keçən his-

sə yaxınlaşanda biz də buradan savaşa qoşularaq. Məhəmməd Zaman Mirzə 

və o tərəfə təyin olunanlar isə Qanq çayının Behar tərəfində Mustafanın ya-

nında savaşsınlar». 

Buna qərar verib Qanqın şimalındakı əsgəri dörd qitəyə ayrılaraq Əs-

gərinin komandanlığında Heldi keçidinə göndərdik: bir qitə  Əsgərinin ko-

mandanlığında olub onun öz nökərlərindən ibarətdi, bir qitə Sultan Cəlaləd-

din Şərqi, bir qitə özbək sultanlarından Qasım Hüseyn Sultan, Bixub Sultan, 

Tan-Atmış Sultan, Mahmud xan Nuhani Qazipuri, Kuki Baba-Qaşqa, Tol-

muş Özbək, Qurban Çərxi və Hüseyn xanın [Dəryaxani] idarəsində olan 

dəryaxanilərdən, bir qitə  də Musa Sultan [Məruf Fərmüli], Sultan Cüneyd 

və təxminən iyirmi min qədər Cunpur adamından ibarət idi.  

Həmin bazar gecəsi  (371 b)  əsgəri sövq etmək üçün çavuşlar təyin 

edildi. Bazar sabahı da əsgər Qanqdan keçməyə başladı. Mən ilk pasta gə-

miylə çayı keçdim. Üç pəhər olanda iss keçid aramağa gedən adamlar geri 

gəldilər, keçid tapa bilməmişdilər. Gəmilərə və qitələrə yolda rast gəlmişlər.  

Çərşənbə axşamı günü suyu keçdiyimiz yerdən qalxıb savaş meydanı 

olan suların birləşdiyi yerə bir küruh qala düşərgə qurduq. Özüm gedib Us-

tad Əliqulunın firəngi və zərbzən atmasını seyr etdim. O gün Ustad Əliqulu 

firəngi daşıyla iki gəmini vurub batırdı. Digər tərəfdən Mustafa da firəngi 

daşıyla iki gəmini vurub suya qərq etdi. Böyük topu savaş  səfinə götürüb 

yerini düzəltmək üçün Molla Qulam ilə çavuş, yasavul və seçmə igidlərdən 

bir dəstəni ona köməkçi olaraq verdikdən sonra dönüb ordugahın qarşısında 

bir adada məcun yedik. Məcun yedikdən sonra gəmini çadıra yaxınlaşdıra-

raq gəmidə uyudum. 

O axşam qəribə bir hadisə oldu. Gecənin üçüncü pasına yaxın gəmidə 

savaş nərələri atıldı, gurultu çıxdı. Çöhrələrdən hər kəs gəminin bir ağacını 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

388

alıb bir-birinə «Vur! vur!» deyə bağrışırdu. Fərmayiş gəmisi mənim uyudu-

ğum Asayiş gəmisinin yanındaydı. (372 a) Mühafizlərdən biri də orada idi. 

Yuxudan gözünü açıb baxanda bir adamın Asayiş gəmisinə dırmanaraq çıx-

mağa təşəbbüs etdiyini görür və özünü onun üzərinə atır. Suya dalıb təkrar 

çıxdıqlarında adam mühafizin başına qılıncla vurur və bir az yaralayır. Son-

ra özü suya doğru qaçır. Gurultu bu üzdən qopmuşdu. Münirdən gəldiyimiz 

gecə də bir-iki mühafiz gəminin yaxınlığıında bir neçə hindi qovaraq bir-iki 

qılınc və bir xəncərlərini gətirmişdilər. Tanrı təala saxladı. 

Əgər tiği-aləm becünbəd zi ca, 

Nəbürrəd rəgi tu nəxahəd xuda.  

Qılınc dünyanı yerindən oynada bilsə də,  

Allahın izni olmadan, bir damar belə kəsməz. 

Ertəsi çərşənbə günü Güncayiş gəmisinə minib daş atılan yerin bir az 

yaxınına getdim və hər gəmiyə ayrı-ayrı vəzifələr müəyyən etdim. 

Uğanverdi Moğolun komandanlığında minə yaxın igid hər hansı bir 

şəkildə suyu keçmək üçün iki-üç küruh daha yuxarıya göndərilmişdi. Bunlar 

gedərkən  Əsgərinin ordugahının qarşısındakı benqallar iyirmi-otuza qədər 

gəmiylə suyu keçərək izdihamlı bir piyada qrupu halında hücum etmək is-

təyirlər. Bunlar da onların üzərinə atla saldırıb qaçırır, bir neçəsinı  yaxala-

yıb başlarını kəsir, bir çoxunu da oxla vurur, yeddi-səkkiz gəmini ələ keçi-

rirlər. 

Həmin gün benqallar Məhəmməd Zaman Mirzə olan tərəfdən də bir 

neçə gəmiylə suyu keçərək (372b) savaşmaq istəyirlər. Mirzə də öz tərəfin-

dən sıxışdıraraq benqalları qaçırır və üç gəminin adamları suda boğulur. Bir 

gəmini ələ keçirib mənim hüzuruma gətirdi. Orada Baba Çöhrə yaxşı vuru-

şub şücaət göstərir. 

Onların ələ keçirdiyi yeddi-səkkiz gəmini gecə qaranlıqda yuxarı çə-

kib daha öncə keçmələrinə  qərar verilmiş olan Məhəmməd Sultan, Yekə 

Xoca, Yunus Əli, Uğanverdi ilə adamlarının bu gəmilərlə keçmələri haqqın-

da Uğanverdiyə əmrlər verdim. 

O gün Əsgəridən bir adam gəlib hamısının suyu keçdiklərini və ertəsi 

günü sabah tezdən -ki cümə axşamı günü olur- düşmənin üzərinə gedəcək-

lərini bildirdi. Bu keçənlərin də  Əsgəriyə qoşularaq düşmən üzərinə yürü-

mələri əmr edildi. 

Günorta üstü Ustadın yanından bir adam gəlib daşın hazır olduğunu 

bildirdi. O daşı atmasını və mən gəlincəyə qədər bir daş daha hazırlamasını 

əmr etdim. İkindi üstü kiçık benqal qayığına minib topların yerləşdirildiyi 

yerə getdim. Ustad Əliqulu böyük bir daş və bir neçə firəngi atdı. 

Benqallar atəş atmaqla məşhurdu. Bu dəfə yaxşı  təcrübə etdik: onlar 

bir yeri nişan alıb atmır, rastgələ atırlar. 

İkindi çağı Saru çayıyla onların qarşılarından bir neçə  gəmini çəkib 

BABURNAMƏ 

 

389

keçirmələrini əmr etdim. Gəmini çəkən adamlar heç çəkinmədən (373 a) və 

saxlanmadan bir neçə  gəmini çəkib keçirdilər.  İsən Teymur Sultan, Toxta 

Buğa Sultan, Baba Sultan, Arayiş xan və  Şeyx Gürənə  gəmilərin keçdiyi 

yerdə qalaraq gəmini qorumalarını əmr etdim. 

Oradan dönüb ilk pasda ordugaha gəldim. Gecə yarısına yaxın bir sa-

atda yuxarıya çəkilən gəmilərdən «Qitələr daha irəliyə getdilər. Gəmini çə-

kirdik ki, benqallar gəmilərin bizim tərəfimızdən çəkildiyini duyaraq savaş-

mağa girişdilər. Bir gəmiçinin ayağına daş dəydi, ayağı qırıldı, keçə bilmə-

dik» xəbəri gəldi. 

Cümə axşamı sabahı sipərdəkilərdən də «Yuxarıdakıların hamısı gəldi. 

Düşmənin atlıları atlara minərək bizim gəlməkdə olan qitələrimizə qarşı hə-

rəkətə keçdilər» xəbəri gəldi. Dərhal ata minərək axşamüstü suyun bu tərə-

finə keçirdiyimiz gəmilərə  gəldim. Məhəmməd Sultan Mirzə komandanlı-

ğında suyu keçmələri qərarlaşdırılan birliklərə  dərhal suyu keçib Əsgəriyə 

qoşulmaları üçün adam yolladım. İsən Teymur Sultan ilə Toxta Buğa Sultan 

bu gəmilərdə idi, keçməyə başlamalarını  əmr etdim. Baba Sultan isə təyin 

edildiyi yerə hələ gəlməmişdi. 

İsən Teymur Sultan dərhal bir gəmiyə minib otuza qırx qədər adamıy-

la birlikdə atlarını (373 b) gəminin yanında yedəkdə tutaraq keçdi. Bunların 

arxasından təkrar bir gəmi yola çıxdı. Bunların keçdiklərini görən benqallar-

dan izdihamlı bir piyada taqımı üstlərinə yürüdü. İsən Teymur Sultanın yed-

di-səkkiz adamı atlara minərək bu piyadaların qarşısına gedib Sultan ata 

minincəyə qədər qılınc-qılınca savaşaraq piyadaları başqa tərəfə çəkdi. İsən 

Teymur Sultan da ata mindi. İkinci gəmi də keçdi. Otuz-otuz beş atlı adamla 

izdihamlı piyadalara qarşı mücadilə edərək onları tamamən məğlub etdi. 

Çox yaxşı iş gördü. İlk öncə çevik və qətiyyətli davranaraq hər kəsdən öncə 

keçdi, sonra da izdihamlı piyadaların üstünə az adamla yaxşı yürüyüb onları 

məğlubiyyətə uğratdı. 

Toxta Buğa Sultan da keçdi və digərləri də arxa-arxaya keçməyə baş-

ladı. Lahorlu və hindistanlılar öz üsullarına görə, kimisi dəstəklə, kimisi də 

qamış dəmətiylə keçməyə başladılar. 

Bunu görən sipər qarşısındakı izdihamlı benqal gəmiləri də suyun aşa-

ğısına doğru qaçmağa başladı. Dərviş Məhəmməd Sarban, Dost eşik-ağa və 

digər bəzi igidlər sipərin qarşısından keçdilər. Sultanlara adam göndərərək 

keçənləri yığıb o tərəfdəki qitəyə yaxınlaşınca yanlardan yürüyüb düşmənə 

(374 a) hücum etmələrini söylədim. Sultanlar da keçənləri özlərinə qataraq 

düşmən tərəfinə üç-dörd topa halında hərəkət etdilər. 

Bunlar yaxınlaşınca düşmən piyadaları qabağa keçirib səfini pozma-

dan yürüməyə başladı. Əsgəriylə birlikdə yürümələri qərarlaşdırılan qitədən 

olan Kuki adamlarıyla birlikdə gəlib yetişdi. O tərəfdən Kuki, bu tərəfdən də 

sultanlar yetişərək hücum edir və düşməni vurub pozurlar. 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

390

Kukinin adamları Bəsənt Rav adlı mötəbər bir kafiri ələ keçirib başını 

kəsirlər. Bəsənt Ravın on-on beş adamı bunların üzərinə atılır və onları da 

kəsirlər. 

Toxta Buğa Sultan isə düşmənin ön tərəfindən gedib qılınc çəkərək 

yaxşı vuruşur. Moğol Əbdülvəhhab ilə kiçık qardaşı də düşmənlə qılınc qı-

lınca gəlirlər. Moğol suyu bilmədiyi halda özü zirehli və atı yedəkdə olaraq 

keçir. 

Mənim gəmilərim geridəydi. Gəmilərə adam göndərdim. Fərmayiş gə-

misi bir az irəli gəldi.  Fərmayiş  gəmisinə minib suyu keçərək benqalların 

düşərgəsini gəzdikdən sonra, Güncayiş  gəmisinə minib çayın yuxarı qismi 

haqqında bilgi aldım. 

Mir Məhəmməd Caleban Saru çayının bir az yuxarısının keçmək üçün 

daha yaxşı olduğunu bildirdi. Onun söylədiyi yerdən əsgərin keçməyə başla-

ması əmr edildi. Məhəmməd Sultan Mirzə komandanlığında olanlara keçmə