Vii L e m I l L
§4. DEMOKRATĠK, HÜQUQĠ DÖVLƏT
Yüklə 17,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏSASLI ĠQTĠSADĠ ĠSLAHATLAR. ĠQTĠSADĠ ĠNKĠġAF. SOSĠAL DĠRÇƏLĠġ
|
§4. DEMOKRATĠK, HÜQUQĠ DÖVLƏT
VƏ VƏTƏNDAġ CƏMĠYYƏTĠ QURUCULUĞU
Ölkədə real imkanlar, xalqın mentaliteti nəzərə alınmaqla demokratiya, qanunçuluq, plüralizm münasib yollar və vasitələrlə inkişaf edirdi. Bu proses 90-cı illərin ikinci yarısında xüsusən intensivləşmişdi. "1995-ci ilin ortalarında Azərbaycan bütün qeyri-qanuni silahlı qüvvələrdən xilas olmuş, tamamilə möhkəmlənmiş, keyfiyyətcə yeni bir mərhələyə daxil olmuş, dövlət quruculuğunda ...böyük işlərə başlamaq üçün möhkəm ictimai-siyasi sabitlik və qanunçuluq şəraitinə gətirilmiş dövlətə çevrilmişdi". 149
Respublikasının Konstitusiyasını hazırlamaq üçün Prezident Heydər Əliyevin sədrliyi ilə 33 nəfərdən ibarət Konstitusiya Komissiyası təşkil edildi. Respublikanın görkəmli hüquqşünasları, qanunverici, icra və məhkəmə hakimiyyəti nümayəndələri cəlb olunmuş bu mötəbər komissiya Azərbaycan xalqının milli xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla, qabaqcıl demokratik ölkələrin təcrübəsi əsasında "Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası" layihəsini hazırladı. Layihə 1995-ci il oktyabr ayının 15-də ümumxalq müzakirəsi üçün mətbuatda dərc edildi və cəmiyyətdə böyük maraqla müzakirə olundu. Bəzi məsələlər, anlayışlar, məsələn, dövlət dilinin adı ilə bağlı geniş diskussiyalar keçirildi. Komissiyaya vətəndaşlardan və təşkilatlardan 2450 təklif, düzəliş və əlavə daxil olmuşdu. 150
Cəmiyyətin rəyi nəzərə alınmaqla layihəyə düzəliş və əlavələr edildi. Yeni variant - o, əvvəlki kimi 199 deyil, 158 maddədən ibarət idi - noyabrın 8-də mətbuatda dərc edildi. "Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası" - müstəqil Azərbaycan dövlətinin ilk Əsas Qanunu 1995-ci il noyabr ayının 12-də referendumla qəbul olundu. Referendumda 4 milyona yaxın seçici korpusunun 86 faizi iştirak etdi. Onların 94,8 faizi Konstitusiya layihəsini bəyəndiyini bildirdi. 151
286
Azərbaycan Respublikasının dövlət quruculuğunun hüquqi, qanuni əsasları qoyuldu. Konstitusiya bəyan etdi: Azərbaycan xalqının və dövlətinin ən mühüm məqsədləri Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq, Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa təminat vermək, vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq, xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini təmin edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq, ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyyət göstərməkdir. 152
maddədən 48-i) insan hüquqlarına və onların təminatlarına həsr edilmişdi. 153
Hakimiyyət bölgüsü konsepsiyasına uyğun olaraq Konstitusiya təsbit etdi ki, icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur, qanunverici hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi, məhkəmə hakimiyyətini isə müstəqil məhkəmələr həyata keçirirlər. Azərbaycan Respublikası Prezidenti təsisatının ikili hüquqi təbiəti vardır, Ali icra hakimiyyətinin ona mənsub olması ilə yanaşı, o, birinci növbədə, Azərbaycan dövlətinin başçısıdır, Azərbaycan xalqını bütövlükdə təmsil edir və xalqın vahidliyinin rəmzidir. 154
müəyyən edilmişdi: Hakimlər müstəqildir, onlar yalnız Konstitusiyaya və qanunlara tabedirlər, səlahiyyətləri müddətində dəyişməzdirlər. 155
tərkibində Muxtar Dövlət statusu verdi. Naxçıvanın coğrafi xüsusiyyətləri, Azərbaycan Respublikasının əsas hissəsi ilə onun ümumi sərhədinin olmaması bu bölgə üçün muxtar idarəetmə sisteminin təsis olunmasını tələb edirdi. Naxçıvan Muxtar Respublikasında dövlət idarəetməsi parlament hakimiyyəti üsulu ilə həyata keçirilir. Ali Məclisin - parlamentin sədri Muxtar Respublikanın ali vəzifəli şəxsidir. İcra Hakimiyyəti Ali Məclis tərəfindən formalaşdırılır və onun qarşısında məsuliyyət daşıyır. Naxçıvan MR-in Ali Məclisi, məhkəmələri qanunla və Prezident fərmanları ilə onların səlahiyyətinə aid edilmiş məsələlərin həllində müstəqildirlər. 1998-ci il aprelin 28-də Naxçıvan MR-in Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası əsasında hazırlanmış yeni Konstitusiyası Muxtar Respublikanın Ali Məclisində qəbul edildi və həmin il dekabrın 29-da Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən təsdiq olundu. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası ölkədə demokratik dövlət və iqtisadiyyat, vətəndaş cəmiyyəti quruculuğuna hüquqi əsas yaratdı. Avropa Şurası Parlament Assambleyasının siyasi məsələlər üzrə 2000-ci il 3 may iclasında qeyd olunduğu kimi, Azərbaycanın Avropa standartlarına çatması üçün ölkənin rəhbərliyi "son dərəcə böyük səylər göstərir. Bu ölkədə rəhbərliyin və
287
xalqın azad, çiçəklənən cəmiyyət qurmaq əzmi heyranlıq doğurur. 70 illik sərt rejimdən sonra Azərbaycan keçmişin irsindən əl çəkə bilmişdir və suveren, hüquqi dövlət qurur". 157
Əliyevin təşəbbüsü ilə 2002-ci il avqust ayının 24-də referendum vasitəsilə ona 39 mühüm dəyişiklik edildi. 1995-ci il noyabrın 12-də müstəqil Azərbaycan Respublikası parlamentinə mojaritar (100 deputat) və proporsional (25 deputat) sistemlə ilk seçkilər keçirildi. 125 deputat yerinə 600, o cümlədən birmandatlı dairələrdə 100 deputat yerinə 400 namizəd qeydə alındı. 158 Cəmiyyətdə daha çox sosial dəstəyi olan səkkiz siyasi partiya deputat mandatları uğrunda mübarizəyə qoşuldu. Seçkilərin gedişinə nəzarət üçün 214 beynəlxalq müşahidəçi dəvət olunmuşdu. Noyabrın 12-də Naxçıvan MR parlamentinə də demokratik seçkilər keçirildi. Azərbaycan parlamenti geniş qanunvericilik fəaliyyətinə başladı. Parlamentdə insan hüquqları, elm, təhsil, mədəniyyət, iqtisadiyyat, ekologiya və b. sahələr üzrə daimi komissiyalar təşkil olundu. Azərbaycan parlamenti dünyanın qabaqcıl ölkələri qanunverici orqanlarının təcrübəsini öyrənməyə başladı. Parlamentin nümayəndələri Avropa Şurası sessiyalarında dəfələrlə iştirak etdilər. Bütün bunlar respublikada demokratik qanunvericiliyin formalaşmasına və inkişaf etməsinə münasib imkanlar açırdı. Parlamentin qəbul etdiyi qanunlar əsasında Azərbaycanda siyasi, iqtisadi, hüquqi, demokratik islahatlar həyata keçirildi. 2000-ci ilin noyabrında yeni parlament seçkiləri təşkil olundu. Mərkəzi Seçki Komissiyasında (MSK) 17 siyasi partiya və bir seçki bloku qeydiyyatdan keçdi. Demokratik konqresə üzv partiyaların, demək olar ki, hamısı seçkilərdə iştirak etdi. 13 partiya həm çoxmandatlı, həm də təkmandatlı seçki dairələri üzrə imza vərəqəsi aldı. 159
Respublika Prezidenti parlamentdə iri partiyalara öz nümayəndələrini MSK-ya göndərmələrini xahiş etdi. Altı iqtidaryönümlü, altı müxalif partiya və dörd bitərəf nümayəndələrindən ibarət MSK yaradıldı. Prezident Heydər Əliyev 2000-ci il sentyabrın 3-də seçkilərdə avtomatlaşdırmanın tətbiqi haqqında" Fərman verdi. 160
Xalqın fəal iştirakı ilə 2000-ci il noyabrın 5-də keçirilən parlament seçkiləri nəticəsində Azərbaycan Respublikasının yeni parlamenti yarandı və qanunvericilik fəaliyyətinə başladı. 161
görə Milli Məclisə seçkilər daha da demokratikləşdirildi, "mojaritar və proporsional" seçki sistemi ləğv edildi, ümumi "mojaritar" seçki sistemi müəyyən olundu.
288
Qanunların sivil dünya dövlətlərinin hüquqi dövlət quruculuğu ənənələrinə, beynəlxalq hüquq normalarına, Avropa Şurası və dünya demokratik qanunvericilik təsisatlarının tələblərinə uyğun hazırlanması üçün Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında 1996-cı ilin fevral ayında xüsusi "Hüquqi İslahatlar Komissiyası" yaradılmışdı. Siyasi və iqtisadi islahatlarla əlaqədar hazırlanan hüquqi aktların insan hüquqları və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyasına uyğunluğu baxımından Avropa Şurasında ekspertiza olunması respublikada demokratik cəmiyyət qurulmasına təsirli kömək idi. 162
Azərbaycan Avropa Şurasının "Qanun vasitəsilə demokratiyaya doğru" Venesiya Komissiyasına assosiativ üzv qəbul olundu. 163
1998-ci ilin dekabr ayında Prezident Heydər Əliyev dövlət idarəetmə sistemində islahatlar üçün proqram hazırlanması haqqında fərman verdi. Xüsusi komissiya yaradıldı, dünya təcrübəsindən istifadə olunmaqla belə bir proqram hazırlandı və həyata keçirilməyə başlandı. 164
1998-ci ilin fevral ayında Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev "İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsi sahəsində tədbirlər haqqında" fərman verdi. 165 İnsan hüquqlarının təmin olunmasının hüquqi mexanizmi yaradılmağa başlandı. "Kütləvi informasiya vasitələri haqqında", "Dini etiqad azadlığı haqqında", "Ölkədən getmək və ölkəyə gəlmək haqqında", "Sərbəst toplaşmaq azadlığı haqqında" və digər qanunlar qəbul edildi. 1998-ci ilin oktyabr ayında "Vətəndaşlıq haqqında" yeni Qanun qəbul olundu. 1998-ci il iyunun 18-də "İnsan hüquqlarının müdafiəsinə dair Dövlət Proqramı" təsdiq edildi, bu sahədə həyata keçirilən tədbirlərin səmərəliliyini artırmaq üçün Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının İnsan Hüquqları İnstitutu yaradıldı, beynəlxalq qurumlarla əməkdaşlığın daha da inkişaf etdirilməsi, mütəxəssis kadrlar hazırlanması üçün əməli addımlar atıldı. 167
Azərbaycan Respublikası insan hüquqları ilə bağlı 29 beynəlxalq konvensiyaya qoşuldu. 1998-ci il avqustun 18-də Azərbaycan hökuməti ilə BMT "İnsan hüquqları və demokratiyanın dəstəklənməsi və müdafiəsi sahəsində birgə bağlı layihə haqqında memorandum" imzaladılar. BMT bu sahədə Azərbaycana fəal köməklik göstərməyə başladı. 168
2001-ci ilin dekabrında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi "İnsan hüquqları və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında" Konvensiyanı və onun 1, 4, 6 və 7 saylı protokollarını təsdiq etmək barədə Qanun və "Azərbaycan Respublikasının insan hüquqları üzrə müvəkkili (ambudsman) haqqında" Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanununu qəbul etdi. 169
cəzanın qarşısının alınması haqqında" Avropa Konvensiyasını təsdiq etmək haqqında Qanun qəbul edildi. 2002-ci ildə respublikada Ambudsman İnstitutu 289
yaradıldı. İyulun 2-də Milli Məclis alim Elmira Süleymanovanı bu vəzifəyə seçdi. 2002-ci ilin avqustunda referendum vasitəsilə Azərbaycan Konstitusiyasına edilmiş dəyişikliklə əlaqədar hətta fövqəladə və hərbi vəziyyət zamanı səlahiyyətli şəxsin verdiyi əmrin yerinə yetirilməsi ilə bağlı insana qarşı silah işlədilməsinə yol verilmirdi. 1998-ci il avqustun 6-da "Azərbaycan Respublikasında söz, fikir və mətbuat azadlığının təmin edilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında" Prezident Fərmanı ilə hələ 1992-ci il aprelin 12-də Y.Məmmədov və 1993-cü il aprelin 15-də Ə.Elçibəy iqtidarları dövründə sərbəst informasiya fəaliyyətinə qoyulmuş məhdudiyyətlər aradan qaldırıldı, mətbuatda və digər kütləvi informasiya vasitələrində dövlət sirlərini qoruyan idarə, senzura ləğv edildi. Prezident Heydər Əliyev qeyd edirdi ki, "fikir azadlığı, söz azadlığı bizim həyatımızın əsasını təşkil etməlidir. Kim nə cür düşünür, o cür düşünsün. Heç kəsi məcbur etmək olmaz. Sadəcə biz çalışmalıyıq ki, öz fikirlərimizin daha doğru, düzgün olduğunu sübut edək və insanları bu fikirlərə şüurlu inandıraq". 170
oktyabrın 5-də Azərbaycan Prezidentinin fərmanı ilə "Milli Televiziya və Radio Şurası" yaradıldı. 171 Demokratiyanın, plüralizmin inkişaf etdirilməsi sahəsində "Söz Azadlığı Komitəsi", "Azərbaycan İnsan Hüquqları və Demokratiya Komitəsi", "Azərbaycan Demokratiya Fondu", "RUH" jurnalistləri müdafiə fondu və başqa ictimai təşkilatlar da müəyyən iş aparırdılar. 172
Azərbaycan Respublikası Şərqdə ölüm cəzasını ləğv etmiş ilk ölkə oldu. 1993-cü ildən burada ölüm cəzasına faktiki moratorium qoyuldu. 1996-cı ildə Prezident Heydər Əliyev Cinayət Məcəlləsində 21-ci maddənin sanksiyasından ölüm cəzasını götürmək təşəbbüsünü irəli sürdü. Qadınlara və 65 yaşından yuxarı kişilərə ölüm cəzası qadağan edildi. 1998-ci ilin fevral ayında Prezidentin təşəbbüsü ilə respublikada ölüm hökmü tamamilə ləğv olundu. 173
1995-ci ilin may ayından respublikada Əfvetmə İnstitutu fəaliyyətə başladı. 1995-ci ildən 2003-cü ilin əvvəllərinədək Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev 30 əfv fərmanı imzaladı. 2900-dən çox məhbus azadlığa buraxıldı. Prezidentin təşəbbüsü ilə Milli Məclis amnistiya haqqında 6 akt qəbul etdi. Bu aktlar 63477 məhbusa tətbiq edildi. Onlar arasında dövlətə qarşı cinayət işlətmiş şəxslər də vardı. 174
Dövlətçiliyin təmin olunmasının mühüm vasitələrindən biri də hüquq- mühafizə orqanlarının inkişaf etdirilməsi və möhkəmləndirilməsi idi. 1997-ci ilin oktyabr ayında "Konstitusiya Məhkəməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edildi. 1998-ci ildə Konstitusiya Məhkəməsi təşkil olundu. 175 "Vəkillik və vəkillik fəaliyyəti haqqında", "Notariat haqqında", "Təhqiqat, istintaq, prokurorluq və məhkəmə orqanlarının qanunsuz 290
hərəkətləri nəticəsində fiziki şəxslərə vurulmuş ziyanın ödənilməsi haqqında", "Vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını pozan qərar və hərəkətlərdən məhkəməyə şikayət edilməsi haqqında" qanunlar, cinayət, cinayət prosessual, mülki, mülki prosessual, inzibati xətalar, əmək, ailə, vergi məcəllələri qəbul edildi. 176
2002-ci ilin aprel ayından respublikada hakimlərin, 2002-ci ildən isə prokurorluq orqanları işçilərinin imtahandan keçməsi institutu tətbiq olunmağa başlandı. 177
2002-ci ilin avqustunda Konstitusiyaya edilmiş dəyişikliklərə görə hər bir şəxs Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edə bilərdi. 2002-ci ilin sentyabr ayından Azərbaycanda üçpilləli məhkəmə sistemi formalaşdı. Yeni, ikinci instansiya - apellyasiya məhkəməsi yarandı. 178
Respublikanın daxili işlər və milli təhlükəsizlik nazirlikləri, onların yerli təşkilatları, silahlı hissələri təsadüfi, cinayətkar, xain və satqın ünsürlərdən əsasən təmizləndi. Əvvəlki iqtidarlar dövründə işdən uzaqlaşdırılmış mütəxəssislər yenidən öz yerlərinə qaytarıldı. Polisin şəxsi heyəti azaldıldı, lakin məsuliyyət artırıldı. Prezidentin 1994-cü il 9 avqust tarixli Fərmanının müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsi mövcud
cinayətkar qrup
və dəstələrin, şəxslərin zərərsizləşdirilməsində, gizli cəbbəxanaların, əllərdə olan silahların, hərbi texnikanın və döyüş ləvazimatlarının aşkar edilib götürülməsində, cəmiyyətdə əmin-amanlıq, sabitlik yaranmasında əhəmiyyətli rol oynadı. 1995-2001-ci illərdə 6904 cinayətkar qrup zərərsizləşdirildi. 14.899 odlu silah yığıldı. Hakimiyyətə qeyri-qanuni, zorakı yollarla gəlmək kimi zərərli ənənə, dövlət çevrilişi cəhdləri aradan qaldırıldı. 179
Bu illərdə dünya narkomafiyasının Azərbaycanı tranzit yola çevirmək cəhdlərinə qarşı ciddi mübarizə aparıldı. 1996-cı ilin avqust ayında Azərbaycan Prezidenti "Narkomanlığa və narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsinə qarşı tədbirlər haqqında" Fərman verdi. Narkomanlıqla və narkobizneslə mübarizə üzrə komissiya yaradıldı, dövlət proqramı hazırlandı və həyata keçirilməyə başlandı. 180 2001-ci il iyunun 29-da "Narkoloji xidmət və nəzarət haqqında" Qanun Prezident tərəfindən təsdiq edildi. 181
Respublikada kriminogen vəziyyət aradan qalxdıqca Daxili İşlər Nazirliyi sistemində ştatlar ixtisar olunurdu. 1999-cu ilin əvvəllərində burada 600 ştat ixtisar edilmiş, külli miqdarda dövlət vəsaitinə qənaət olunmuşdu. 182
elementi kimi yerli özünüidarə - seçkili bələdiyyələr sistemi qurulmağa başlanmışdı. "Bələdiyyələrə seçkilər haqqında", "Bələdiyyələrin statusu haqqında" Qanun qəbul edilmişdi. 1999-cu il dekabr ayının 12-də Azərbaycan Respublikasında ilk bələdiyyə seçkiləri keçirildi. 183 Bələdiyyələr vətəndaşların yerli özünüidarə təşkilatları kimi dövlətdən ayrı, müstəqil fəaliyyət göstərirdilər. Azərbaycan "Yerli özünüidarə haqqında" Avropa Xartiyasına qoşulmuşdu. 291
İqtidar müstəqil dövlətçiliyi möhkəmləndirməyin, vətəndaş həmrəyliyinə nail olmağın mühüm vasitəsi kimi mövcud siyasi və ictimai təşkilatlarla sağlam münasibətlər qurulmasına, bu təşkilatların demokratik prinsiplər əsasında inkişaf etməsi üçün şərait yaradılmasına qayğı göstərirdi. 1993-cü il noyabrın 17-də Prezident Heydər Əliyev respublikadakı siyasi partiya və hərəkatların liderləri ilə görüşdü, onları konstruktiv əməkdaşlığa çağırdı. 184
Lakin müxalif siyasi qüvvələr vətəndaş həmrəyliyi yaradılmasını hakimiyyətin onlarla bölüşdürülməsi ilə bağlayır, öz siyasi ambisiyalarını ön plana çəkirdilər. 1994-cü ilin noyabr ayında Bakı Kəndlər Birliyinin, habelə başqa təşkilatların vətəndaş həmrəyliyi yaratmaq cəhdləri baş tutmadı. 185
Xalq Prezident Heydər Əliyevin ətrafında daha sıx birləşdi. Respublikada qanuni, demokratik vasitələrlə siyasi fəaliyyət və fikirlər plüralizmi üçün münasib imkanlar yaranmışdı. 1995-ci ildə burada 50-dən çox ictimai-siyasi təşkilat və partiya vardı. Siyasi partiyalarda 410 mindən çox üzv birləşmişdi. 186
2002-ci ildə isə rəsmi qeydə alınmış 350 minə qədər üzvü olan 39 siyasi partiya, habelə 1350 ictimai birlik, qeyri-hökumət təşkilatı fəaliyyət göstərirdi. 187
Qeyri-hökumət təşkilatlarının vətəndaş cəmiyyəti formalaşmasında mühüm əhəmiyyətini nəzərə alan dövlət onların potensialının artması və fəaliyyətinin genişlənməsi üçün münasib şərait yaradırdı. 1997-ci ildə Azərbaycanla BMT-nin İnkişaf Proqramı arasında razılaşmaya əsasən respublikada Qeyri-Hökumət Resurs və Təlim Mərkəzi təsis olunmuşdu. 188
Ölkədə milli, millətçi, liberal, dini, sosial-demokrat, kommunist ideologiyalı müxtəlif təşkilatlar vardı. Lakin elektoratların tam əksəriyyəti siyasi partiyaların fəaliyyətindən kənarda idi. Gənclərin cəmi 5 faizə qədəri siyasi təşkilatlarda birləşmişdi. 189
çevrilmişdi. 1995 və 2000-ci il parlament seçkilərində bu partiya çoxluq əldə etdi, həm qanunverici, həm də icra hakimiyyətində çoxluğu təşkil etdiyi üçün iqtidar partiyasına çevrildi. 190
2001-ci il noyabrın 21-də keçirilmiş II qurultayı ərəfəsində bu partiyanın sıralarında artıq cəmiyyətin bütün təbəqələrini əhatə edən 230 min nəfər birləşmişdi. Partiyada bir sıra siyasət, dövlət, mədəniyyət xadimləri yetişmişdi. Onlardan biri Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin birinci vitse- prezidenti, Milli Olimpiya Komitəsinin prezidenti, ölkə gəncləri və sahibkarlar arasında böyük nüfuz qazanmış İlham Əliyev idi. Qurultayda o, partiya sədrinin yeni təsis olunmuş birinci müavini vəzifəsinə seçildi. 2001-ci ildə İlham Əliyev nüfuzlu ekspertlərin rəyinə əsasən ilin siyasətçisi nominasiyası üzrə Azərbaycan Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin mükafatına layiq görülmüşdü. 191
Yeni Azərbaycan Partiyası ümummilli partiyaya çevrilmişdi. Onun rəhbərliyi ilə iqtidaryönümlü partiyalar 1998-ci ilin sonralarında "Azərbaycan Dövlətçiliyi və Vətəndaş Birliyi uğrunda Demokratik Alyans" yaratmışdılar. 292
Alyans iqtidarın daxili və xarici kursunu dəstəkləyir, islahatların həyata keçirilməsində ona fəal ideoloji kömək göstərirdi. 192
Sağlam müxalifətin siyasi həyatda mühüm rol oynaya biləcəyini düşünən iqtidar respublikada belə bir siyasi qüvvənin formalaşmasında maraqlı idi. Müxalif partiyalara demokratik vasitələrdən istifadə etməklə təbliğat və təşviqat imkanları yaradılırdı. Müxalif qüvvələr onlarla qəzet və jurnal nəşr edib yayır, televiziya və radio kanallarından istifadə edir, seçki komissiyalarında, parlamentdə təmsil olunurdular. Avropa Şurası Parlament Assambleyasının siyasi məsələlər üzrə iclasında qeyd olunduğu kimi, Azərbaycanda sərt müxalifət mövcud idi və o, bəzən iqtidarla çox amansız rəftar edirdi. 193
Lakin ölkədə demək olar ki, konstruktiv müxalifət yarana bilmədi. Buna səbəb əvvəla, xalqın köklü mənafelərinin mövcud iqtidar tərəfindən təmin olunması idi. Hakimiyyət iddiasında olan müxalif qüvvələr cəmiyyətə yeni heç nə təklif edə bilmirdilər. Hətta müxalif "Yeni Müsavat" qəzeti özünün 2001-ci il 13 iyul sayında yazırdı ki, "belə şəraitdə cəmiyyətdən nə gözləmək, hansı dəstəyi almaq olar?" 194 İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, bu adamlar özlərinin yaratdığı xırdaca siyasi mikromühitdə yaşayırdılar. Respublikanın real siyasi həyatı isə başqa miqyaslarda cərəyan edir və elmin, istehsalın, incəsənətin, biznesin müxtəlif sahələrində özünü göstərən istedadlı adamlar ön mövqelərə çıxırdılar. 195
liderləri arasında müxalifətin lideri olmaq, ondan prezident seçilmək üçün dəstək almaq iddiaları idi. Bunun üçün fərqlənməyin, siyasi kapital toplamağın, önə çıxmağın vasitəsi isə cəmiyyətə mövcud problemləri həll etmək üçün ağıllı təkliflər vermək yox, qeyri-demokratik, qeyri-etik vasitələrə əl atmaq, ağ yalan, böhtan, şayiə, insanları iqtidara itaətsizliyə, kütləvi aksiyalara çağırmaq, icazəsiz mitinqlər, küçə yürüşləri keçirmək, radikallıq, dağıdıcılıq, zorakılıq göstərmək idi. 1993-cü ilin ikinci yarısı və 1994-cü ilin əvvəllərində müxalifətin radikal qanadına rəhbərlik edən qüvvələr, xüsusən "Boz qurd" Partiyası, habelə gizli hərbi-siyasi qurumlar xeyli fəal idilər. Bu təşkilatların üzvləri populist şüarlarla insanları yenidən küçələrə səsləyir, üsyana çağırır, mitinqlər keçirir, hələ zəif olan siyasi sabitliyi pozmağa çalışırdılar. Onların təşəbbüsü ilə keçirilən tədbirlərə müxalifətin liberal qanadı da qoşulurdu. 196 Lakin dövlətin sayıqlığı nəticəsində bu cəhdlər baş tutmadı. "Boz qurd" Partiyasının fəaliyyəti dayandırıldı. 197
Xarici havadarlarının köməyi ilə bəzi din xadimləri Azərbaycan Respublikasında İransayağı islam rejimi yaratmağa çalışırdılar. Hələ 80-ci illərin sonlarında Şəkinin bir para dindarları "Yeni Azərbaycan İslam Cəmiyyəti" adlı təşkilat yaratmış, "İslam Ordusu" adlı silahlı qrup təşkil etmişdilər. Təşkilatın liderləri dövlət orqanlarının işinə qarışır, rayonda hakimiyyəti zorla ələ keçirmək 293
istəyirdilər. 1993-cü ilin noyabr ayında hökumət bu təşkilatın qanunsuz fəaliyyətinə son qoydu. 198
1992-ci ildən Azərbaycanda fəaliyyət göstərən İslam Partiyası liderləri də İran İslam Respublikası xüsusi xidmət orqanları ilə əlbir işləyir, hakimiyyətə gəlmək üçün bu təşkilatın yüksək rütbəli zabitləri ilə tədbirlər planı qurur, əməli hazırlıq görürdülər. Dini təhsil almaq adı ilə İrana göndərilmiş gənclərə hərbi təlim keçirilirdi. İranda təlim keçmiş 1000-dən çox gəncə xüsusi kod adları verilmiş, onların hər biri ilə ayrıca əlaqə vasitələri müəyyənləşdirilmişdi 199
. Partiyaya külli miqdarda vəsait verilirdi. İrandan gələn "qonaqlar" əhali arasında təbliğat işi aparırdılar. 1996-cı ildə İslam Partiyasının satqın liderləri ifşa edilib həbs olundular. 200
illərdə Bakının Nardaran qəsəbəsində, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun və Daxili İşlər Nazirliyinin 2002-ci il 1 avqust tarixli bəyanatında qeyd olunduğu kimi, regionda gərginlik yaradılmasında maraqlı olan bəzi dövlətlər və ekstremist yönümlü beynəlxalq dini təşkilatların təsiri ilə sosial problemləri qabartmaq və təhrif olunmuş islami dəyərləri ön plana çəkməklə mövcud konstitusiyalı quruluşa qarşı çıxan, dövlət hakimiyyəti orqanlarının səlahiyyətinin yaratdıqları "Dini Şura"ya verilməsini tələb edən, radikal mövqedə olan bir qrup şəxs yerli sakinlərin dinə inamından sui-istifadə edərək əvvəlcədən planlaşdırılmış şəkildə asayişin pozulması ilə nəticələnən qanunsuz aksiyalar, hətta kütləvi iğtişaşlar təşkil etmişdilər. 201
90-cı illərin ortalarında "Sadval" təşkilatı ölkədə həyəcanlar törətmək, qarışıqlıq yaratmaq məqsədilə bir sıra terror aktları təşkil etmişdi. Ermənistan xüsusi xidmət orqanlarının rəhbərliyi ilə bu təşkilatın üzvləri 1994-cü il martın 19- da Bakı metrosunun "20 Yanvar" stansiyasında partlayış törətdilər, 14 nəfər həlak oldu, 49 nəfər yaralandı. Həmin il iyulun 3-də metronun "Gənclik" və "28 May" stansiyaları arasında partlayış törədildi. Yenə insan tələfatı oldu. Cinayətkarlar yaxalanıb cəzalandırıldılar. 202 "Sadval" vasitəsilə məqsədinə nail ola bilməyən təxribatçılar Rusiya Müsəlmanları İttifaqına, onun Cənubi Dağıstan filialına və bu təşkilatın redaktoru erməni olan "Vestnik" qəzetinin hay-küyünə ümid bəsləyirdilər. Özünü "ləzgilərin imamı" adlandıran Aşum Qasımov 1996-cı ildə ləzgilərin hüquqlarını müdafiə adı altında məscidlərdə gəncləri cihada çağırırdı. Bu təxribatçılar Azərbaycan-Rusiya sərhədində iğtişaş törətməyə, Dağıstandan topladıqları silahlı dəstələrlə Azərbaycan tərəfdən sərhəddəki rus əsgərlərinə hücum edib münaqişə yaratmağa hazırlaşırdılar. Lakin onların bu cəhdləri vaxtında ifşa olundu. 203
Cəbhəsi Partiyası - AXCP yaranmışdı) "Müxalifətin mitinq taktikası" və "AXCP- nin iqtidara qarşı təbliğat mübarizəsi" adlı proqramlar hazırlamışdı. Obyektiv 294
problemləri qabardıb faciə kimi təqdim etmək, "şantaj", "dezinformasiya", "kütləvi çıxışlar", "vətəndaş itaətsizliyi", "pozuculuq fəaliyyəti", kəskin ittihamlarla hakimiyyəti cəmiyyətə "xəyanətkar" obrazında təqdim etmək, sosial-iqtisadi infrastrukturları dağıtmaq, hətta cəbhədə atəşkəsin pozulmasına nail olmaq, sosial partlayışlar törətmək, cəmiyyətlə iqtidar arasında qarşıdurma yaratmaq və digər pozucu tədbirlər planlaşdırılmış, həyata keçirilməsi üçün səylər göstərilməyə başlanmışdı. 204 2002-ci il sentyabr-oktyabr aylarında Ayaz Mütəllibovun rəhbəri olduğu "Azərbaycanın tərəqqisi uğrunda" ictimai-regional mədəni-maarif fondu Azərbaycana qarşı təxribat fəaliyyətinin mərkəzinə çevrilmişdi. Fond hətta separatçı qüvvələrdən də istifadə edirdi. A.Mütəllibovun Bakıdakı tərəfdarlarının bir qrupu hakimiyyəti zorla ələ keçirmək planı hazırlamışdı. 205
Hakimiyyəti ələ keçirmək uğrunda hər şeyi qurban verməyə hazır olan dağıdıcı müxalifət hətta xarici xüsusi idarələrin Azərbaycanı parçalamaq, müstəqil "Qırmızı Kürdüstan", "Yaşıl Nardaran" bölgələri yaratmaq, cənub və şimal regionlarındakı bəzi separatçı qüvvələrə külli-ixtiyar vermək planlarının reallaşması cəhdlərinə dəstək verirdilər. 206
Müxalif partiyalarda belə bir fikir vardı ki, əgər birləşsələr, iqtidarı hakimiyyətdən sala bilərlər. Bunun səhv olduğunu 1998-ci il prezident seçkiləri ərəfəsində əsas müxalifət partiyalarının SİDSUH (Seçki İslahatları və Demokratik Seçkilər Uğrunda Hərəkat) kimi cəlbedici ad daşıyan qeyri-formal təşkilatda birləşmələri, həmin ilin iyul-sentyabr aylarında provokasiya törətməklə, qan tökülməsinə nail olmaqla cəmiyyəti hərəkətə gətirmək cəhdlərinin gözlənilən nəticəni verməməsi sübut etdi. Müxaliflər rəsmi şəkildə ayrılmış yerdə deyil, məhz, Azadlıq meydanında mitinq keçirmək bəhanəsi ilə sentyabrın 12-də aralarında daş, butulka sınığı, kəsici alətlərlə silahlanmış 200 nəfərə yaxın mitinqçinin polislə qarşıdurmasına nail oldular. Hər iki tərəfdən yaralananlar vardı.
207 Bu dəfə də xalq müxalifətin zorakı tələblərini müdafiə etmədi. Lakin SİDSUH-un bəzi konstruktiv tələbləri, təbii ki, seçki qanunvericiliyində, seçkilərin təşkilində iqtidar tərəfindən nəzərə alındı. Seçki qanunvericiliyini müxalifətin və ATƏT-in tələblərinə uyğunlaşdırmaq üçün 1998- ci il iyulun 10-da ona dəyişikliklər və əlavələr edildi, 16 təklifdən 12-si qəbul olundu. 208
Bu təşkilatın fəaliyyəti sübut etdi ki, cəmiyyətə, iqtidarın fəaliyyətinə zorakılıqla deyil, konstruktiv təkliflərlə təsir göstərmək olar, bu cür təkliflər qəbul edilir və qiymətləndirilir. 1998-ci ilin sonlarında təşkil olunmuş DUH (Demokratiya Uğrunda Hərəkat) da səmərəli fəaliyyət göstərə bilmədi və tezliklə dağıldı. 2002-ci il yanvar ayının 10-da Müsavat və ona yaxın olan partiyalar "Birləşmiş Müxalifət Hərəkatı" adlı yeni bir qurum təsis etdilər. 209
Lakin bu təşkilat da müxalif qüvvələri birləşdirə bilmədi. 295
90-cı illərin ortalarında müxalif sağ qüvvələrin liberal qanadına Müsavatın və AXCP-nin lider olduqları "Demokratik Konqres" rəhbərlik edirdi. Özünü mövcud iqtidara "barışmaz müxalifət" adlandıran Müsavat-AXCP dueti bu təşkilatda liderliyi əldə saxlamaq üçün başqa siyasi partiyaların inkişafında, təşkilatca möhkəmlənməsində maraqlı deyildi. 210 Onun bəzi üzvləri dövlət çevrilişi cəhdlərində iştirak etmişdilər. Lakin həm Müsavat, həm də AXCP liderləri prezident olmağa can atdıqları üçün bu duet daxilində ziddiyyətlər getdikcə dərinləşməyə başlamışdı. 2000-ci il mayın 20-də Demkonqresə daxil olan 20 partiyanın təşkil etdiyi mitinqdə cəmi 3500-4000 nəfər iştirak etmişdi. 211 2000-ci ilin sonlarında Müsavat Partiyasının başqanı Demokratik Konqresi öz siyasi komandasına çevirməyə çalışdı. Buna etiraz edən başqa partiyaların bir qrupu "Alternativ Demokratik Konqres" təşkil etdi. Azərbaycan Liberal Partiyası sədrinin müxalifət liderlərini bir araya gətirmək səyləri baş tutmadı. 2002-ci ilin dekabr ayında, prezident seçkiləri ərəfəsində müxalifət ATƏT-in təşəbbüsü ilə Milli Məclisdə Seçkilər Məcəlləsi layihəsinin müzakirəsi üçün təşkil olunmuş "Dəyirmi masa"ya qeyri-konstruktiv tələblər irəli sürərək qatılmadı. Müxalifətin Koordinasiya Mərkəzi (MKM) təşkil edildi. Lakin bu təşkilat da müxalifət daxilində birlik yarada bilmədi. Ziddiyyət MKM-nin yaratdığı "Azad Seçki Formu" ilə müxalifətin alternativ "Azad Seçki Mərkəzi" arasında davam edirdi. 212
ayrı-ayrı partiyaların öz daxilində də mövcud idi. "Yurdçular" və "klassiklər" arasındakı ziddiyyət partiya sədri Ə.Elçibəy dünyasını dəyişdikdən sonra AXCP- nin parçalanmasına səbəb oldu. 2002-ci il avqustun 18-də AXCP-nin "klassiklər" və "islahatçılar" qanadlarını bir araya gətirmək təşəbbüsündə olan başqa bir qrup partiyanı bütövləşdirmək məqsədilə qurultay keçirdi. Lakin yenə partiyanın "liderləri" arasında mübarizə səngimədi. Bu işdə Müsavat və AMİP qızışdırıcı mövqe tutub faydalanmağa çalışırdı. 213
1998-ci ilin əvvəllərində Ə.Elçibəyin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə "Bütöv Azərbaycan Birliyi" adlı təşkilat yaradılmışdı. 214
Kommunist Partiyası ictimai mülkiyyətin özəlləşdirilməsi əleyhinə çıxır, SSRİ-nin, bəzi islahatlarla əvvəlki sovet rejiminin bərpa olunacağı günü gözləyirdi. 215
sosial qayğılara istiqamətləndirilən bazar iqtisadiyyatına, sosialist ölkələri siyasi birliyinə tərəfdar idi. 216 Daxilində ciddi didişmə gedən kommunist partiyaları elə bir güclü sosial bazaya malik deyildilər. İnsanlar kimin-kim olduğunu getdikcə daha aydın dərk edir, iqtidarın siyasətini, ona mane olan qüvvələrin məqsəd və əməllərini düzgün qiymətləndirirdilər. 296
Xalq demokratiya məktəbi keçir, mübahisəli fikirləri hay-həşirlə deyil, demokratik qaydada, sivil şəkildə müzakirə və həll etməyin yollarını öyrənirdi. Gənc nəslə, onun tərbiyəsinə, mənəvi və fiziki sağlamlığına qayğı artmışdı. Gənclər ölkə əhalisinin 66 faizini təşkil edirdilər. 217
1994-cü ilin iyun ayında Azərbaycan Respublikası Gənclər və İdman Nazirliyi təsis edilmişdi. 1995-ci ilin noyabr ayında Respublika Gənclər Təşkilatının Milli Şurası yaradıldı. 1997-ci ildə bu təşkilat Avropa Gənclər Forumuna, Dünya Türk Gənclər Birliyinə qəbul edildi. 2003-cü ildə bu şurada 40-a qədər uşaq və 80-dən çox gənclər təşkilatı birləşmişdi. 218
Respublika Forumu keçirildi. Prezident Heydər Əliyev forumda gənclər üçün proqram əhəmiyyətli nitq söylədi, onları -müstəqil respublikanın gələcək sahiblərini daha mütəşəkkil, milli dövlətçilik, vətənin bütövlüyünün təmin edilməsi və möhkəmləndirilməsi uğrunda fəal mübariz olmağa çağırdı. 219 Prezident Fərmanı ilə 1997-ci ildən fevral ayının 2-si Azərbaycanda "Gənclər Günü" kimi qeyd olunmağa başlandı. 220
gənclərə, onların yaradıcılıq potensialının inkişafına dövlət qayğısını təmin etmək məqsədilə xüsusi Fərman verdi. 221 1999-cu il iyulun 29-da "Dövlət gənclər siyasəti haqqında" Proqram qəbul edildi. 222
Respublikada yetişən yeni nəslin bəzi nümayəndələri bir neçə ali təhsil almışdılar, müxtəlif əcnəbi dilləri bilirdilər. Bank işində, sahibkarlıqda, biznesdə böyük uğurlar qazanır, Azərbaycanın dövlətçiliyini və müstəqilliyini mərdliklə qoruyur, müxtəlif istehsal obyektlərinin, fermer təsərrüfatlarının idarə olunmasında nəzərəçarpacaq nailiyyətlər əldə edirdilər. 223
hüquqları haqqında" Qanun (1998-ci il mayın 19-da qəbul olunub), "Uşaqların təlim-tərbiyəsinin yaxşılaşdırılması və hüquqlarının qorunması haqqında" Dövlət Proqramı qəbul edilmiş, BMT-nin YUNİSEF uşaq təşkilatının (Azərbaycanda 1994-cü ilin sentyabrından fəaliyyətə başlayıb) köməyi ilə "Erkən uşaqlıq dövründə qayğı və inkişaf konsepsiyası"nın, mənəvi, fiziki və estetik tərbiyənin təşkilinə, çətin şəraitdə yaşayan uşaqların problemlərinin həllinə dair layihələrin həyata keçirilməsinə başlanılmışdı. 224
Azərbaycan qadınlarının da ictimai-siyasi fəaliyyəti xeyli genişlənmişdi. 2001-ci ildə respublikada 41 qadın təşkilatı fəaliyyət göstərirdi. 225
"Sevil" Qadınlar Məclisi, "Neftçi" Qadınlar Cəmiyyəti, "Bakı" Qadınlar Assosiasiyası, "Qadın və İnkişaf Mərkəzi", D.Əliyeva adına "Qadın Hüquqlarını Müdafiə Cəmiyyəti", "Əsgər Anaları Cəmiyyəti" və s. ictimai-siyasi həyatda fəal rol oynayırdılar. Azərbaycan BMT-nin "Qadınlara münasibətdə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının
297
ləğv olunması haqqında" 1995-ci il 30 iyun tarixli Konvensiyasına qoşuldu. 226
Azərbaycan qadınlarının nümayəndələri 1995-ci ilin iyununda Pekində keçirilən IV Ümumdünya Qadınlar Konfransında iştirak etdilər. Bu konfransın qərarları respublikada qadın hərəkatının ümumi fəaliyyət platformasının formalaşmasında mühüm rol oynadı. 227
1998-ci ilin yanvar ayında Prezident Heydər Əliyevin Fərmanı ilə "Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi" yaradıldı. Görkəmli alim, professor Zəhra Quliyeva onun sədri təyin edildi. 228
qurultayı keçirildi. Qadınların böyük əksəriyyəti respublikada mürəkkəb ictimai- siyasi proseslərin gedişində daim milli dövlətçilik mövqeyində olduqlarını nümayiş etdirdilər. Qadınları narahat edən problemlər aşkarlandı və onların aradan qaldırılması, həlli yolları müəyyən olundu. 229
keçirilməsi üçün 2000-ci il martın 6-da Azərbaycan Prezidenti "Dövlət qadın siyasətinin həyata keçirilməsi haqqında" Fərman verdi. 230
keçirildi. 231
XXI əsrin əvvəllərində ölkədə insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində 30- dan çox ictimai birlik fəaliyyətdə idi. Onların böyük əksəriyyəti yalnız siyasi fəaliyyətlə məşğul olan insanların hüquqlarının qorunmasına diqqət yetirir, mülki, sosial, əmək, mədəni və başqa hüquqların, habelə qaçqın və məcburi köçkün olan 1 milyon vətəndaşın hüquqlarının qorunmasına təəssüf ki, lazımi qayğı göstərmirdi. 232
İnsanların maraq və tələblərinə görə başqa ictimai qurumlar da fəaliyyət göstərirdi. Mədəniyyət xadimləri Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı və təbliğinə kömək üçün 1994-cü ildə İncəsənət və Bədii Yaradıcılıq Mərkəzi təsis etmişdilər. 1994-cü ildə xaricdə yaşayan həmvətənlərlə ictimai-siyasi, mədəni və iqtisadi əlaqələr birliyi - "Soydaş" Beynəlxalq Assosiasiyası təşkil olundu. 1995-ci ildə "Azərbaycan Mədəniyyətinin Dostları Fondu" yaradıldı. 233
1996-cı ilin noyabr ayında Azərbaycan Qızıl Aypara Cəmiyyəti Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsinə, Qızıl Xaç və Qızıl Aypara Cəmiyyətləri Beynəlxalq Federasiyasına üzv qəbul edildi. 234 Respublikanın tanınmış siyasi, ictimai, elm və mədəniyyət xadimləri 1997-ci ilin iyun ayında "NATO və Azərbaycan" əməkdaşlıq və əlaqələndirmə mərkəzi təsis etdilər. 235
"Ağrıdağ" təşkilatı, "İrəvan" Cəmiyyəti, "Qaçqınlar" Komitəsi fəaliyyət göstərirdi. 2001-ci ildə onların maraqlarını qorumaq və təmsil etmək üçün daha bir təşkilat - "Qərbi Azərbaycan" Komitəsi yaradıldı. Bu komitənin tələbləri içərisində, sonuncu
298
deportasiya zamanı azərbaycanlılara dəymiş 50 milyard dollar həcmində maddi zərərin Ermənistan tərəfindən ödənilməsi, azərbaycanlıların Qərbi Azərbaycandakı doğma torpaqlarının qaytarılması və burada onların muxtariyyətinin yaradılması əsas yer tuturdu. 236
Ayrı-ayrı elm sahələri üzrə ictimai təşkilatlar, birliklər, assosiasiyalar, habelə dini fanatizmə, din pərdəsi altında xalqı parçalamaq cəhdlərinə qarşı mübarizə aparan təşkilatlar, şuralar və s. təşkil edilmişdi. Bəstəkar Azər Rzayevin rəhbərliyi altında qocaman sənətkarları birləşdirən "Ulduzlar sönmür" Assosiasiyası fəaliyyət göstərirdi. 237
1999-cu ilin əvvəllərində Azərbaycanın ziyalı elita nümayəndələri yazıçı Maqsud İbrahimbəyovun rəhbərliyi altında keçmiş kübar nəslindən olan insanların əqli və əxlaqi keyfiyyətlərini müdafiə etmək, habelə bunlardan cəmiyyətin bəhrələnməsi məqsədilə "Əsilzadələr məclisi" adlanan birlik yaradılmışdı. 239
1999-cu ilin mart ayında "Azərbaycan Sahibkarlar Assosiasiyası (2000-ci ilin martından "Konfederasiya" adlanır) təşkil olunmuşdu. 240
Ölkədə 1 milyon 500 min nəfərə qədər üzvü olan 40-dan çox
həmkarlar ittifaqı, onları birləşdirən Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Konfederasiyası (AHİK) fəaliyyət göstərirdi. 2001-ci ildə AHİK Beynəlxalq Azad Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasına qəbul edilmişdi. 241
İnsanların azad düşünməsi, sərbəst siyasi-ictimai fəaliyyət göstərməsi, qeyri-demokratik, zorakı əməllərin dəf olunması üçün cəmiyyətdə münasib imkanlar mövcud idi. Bütün bunları Prezident Heydər Əliyevin adı ilə bağlayan xalq 1998-ci il oktyabrın 11-də alternativ əsasda keçirilən prezident seçkilərində onu yenidən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçdi. Ölkədə siyasi sabitliyin yaranması, dövlətçiliyin inkişafı, ilk növbədə dövlət intizamının və nəzarətinin güclənməsi, Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə etibarlı tərəfdaş kimi tanınması, nüfuz qazanması ölkənin iqtisadi və mədəni həyatına önəmli təsir göstərdi.
299
III FƏSİL
ĠQTĠSADĠ ĠNKĠġAF. SOSĠAL DĠRÇƏLĠġ
Yüklə 17,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|