Yaqub əlioğlu qarabağin şƏHİd oğullarinin narahat ruhlarina və erməNİ
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Metodiki Mərkəzinin qəran ilə 1987-ci ildən kollektiv Şuşa Musiqili Xalq teatrı adım daşımağa başladı. Səhnə fəaliyyətlərinə diqqət yetirildiyini görən kollektiv üzvləri özlə-rinə qarşı tələbkarhqla yanaşmağa professional səviyyələrini yüksəltməyə, repertuarlannı daha da zənginləşdirməyə başladılar. Səhnədə güclü səs və aktyorluq məharətinə malik olan M.ƏHyev adma Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstıtutunun məzunlan, həm də Şuşa mədəni-tnaarif texnikumunun müəllim-ləri Yadigar Muradov, Teymur Məmmədov, Azad Məmmədov, tələbələrdən Müşfiq Mehdiyev, Lyuba İsmayılova, Pimhan Hə-sənquliyev, Bilqeyis Əfəndiyeva, Familə Novruzova, İpək Asla-nova və başqaları, artıq Şuşada istedadlı bir sənətçi kimi tanın- maqda idilər. Tezliklə xalq teatnnm repertuarma S.Ələsgərov və Ş.Qurbanovun "Özümüz bilərik" operettası (rejissor Y.Mu-radov), Ü.Hacıbəyovun "Əsli və Kərəm" operası (rejissor K.Məmmədov), B.Vahabzadənin "Kimdir haqlı?" dramınm (rejissor K.Məmmədov) tamaşalan daxil edildi. Xalq teatrlanna baxış-müsabiqədə fəal iştirak edərək diplam və mükafata layiq görülən Şuşa Musiqili Xalq teatn 1987-ci ildə Bakıda, Ş.Məmmədova adına Opera studiyasmın səhnəsində Ü.Hacıbəyovun "Əsli və Kərəm" operasmm tamaşası ilə paytaxt tamaşaçılan qarşısmda uğurla çıxış edərək, öz professionalhqlan ilə teatr ictimaiyyətinin diqqətini özlərinə yönəldə bildilər. Kollektiv üzvlərinin vokal imkanlan və səhnə mədəniyyəti diqqəti çəkərək, onların professional səviyyələrinin yüksək-liyinə dəlalət edirdi. Şuşa Musiqili Xalq teatnnın tezliklə dövlət statuslu teatra çevriləcəyi artıq heç kəsdə şübhə doğuraıurdu. Təkcə şuşalılar deyil, butun teatrsevəriərin gözlədiyi həmin gün nəhayət ki, gəldi. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 11 may 1990-cı il tarixli qərarı ilə Şuşada Dövlət Musiqili Dram teatrı yaradıldı. Böyük sənət eşqi ilə yanaraq, əlçatmaz, ünyetməz arzularla dram dəməyinə gələnlər, bütün çətinliklərə sinə gərən xalq teatnnın üzvləri, eləcə də dövr və zamanın sınaqlanndan üzüağ çıxan Şuşa sənətsevərləri axır ki, öz sənət istəklərinə naii oldular. Azərbaycan tarixinin acılı-şirinli, təlatümlü sınaq ilində Şuşa-da Dövlət teatrı yaradıldı. Dostlar bu sənət bayramı xəbərindən sevindilər, düşmənlərimiz isə üzdə susaraq pusquda durdular... Hələ ki, gəlin elə buradaca gələcək taleyindən xəbərsiz olan Şuşa Dövlət Musiqili Dram teatnnın kollektivinə, Şuşanın teatr tarixi səhifəsinə maraqlı, bənzərsiz tamaşalar yazmasmı arzulayaq... Çünki gələcəkdə sənətin şöhrətli dəfhə yarpağmdan hörülmüş çələnginin Şuşa teatnnın başına qoyulması, onların istedad və bacarığmdan, zəhmətsevərliklərindən və iradəli olmalanndan çox asıhdır.
Vaqif poeziya bayramı. Vaqif-K.Məmmədov, Qacar-T.Məmmədov. (Şuşa 1989-cu il). _ Bu xoş arzu və diləklə onlara yeni-yeni uğurlu, təsirli, yad-daqalan, rəngarəng palitrah tamaşalar və bol-bol tamaşaçı alqışı arzulayıb, keçək Şuşa teatnnın sabahkı səhifəsinin yazıhşına. Çünki alın yazısından qaçmaq olmaz. Yazılan yazılmış, olan olacaq! ŞUŞA DÖVLƏT MUSİQİLİ DRAM TEATRI
XX əsrdə bir neçə dəfə dövlət tərəfındən müxtəlif dövrlərdə açılıb-bağlanan ictimai-siyasi ab- havanm, ideoloji basqınm təzyiq-lərinə tnəruz qalan, başsız idarə rəhbərlərinin biganəliyinin qurbanı olan Şuşa teatn zamanın sınaqlarından üzüağ, başı uca çıxaraq əsrin sonuncu onilliyinə - 1990-cı ilə gəlib çıxdı. Dövlət statuslu teatrlarm açıhb-bağlanması şuşalı sənətsevərləri məyus etsə də, onların qəlbindəki bÖyük arzulardan yoğrulmuş teatr sənətinə olan sevgini, məhəbbəti söndürə bilməmişdi. Onlar özünəməxsus sənət tələbkarlığı, yaradıcılıq ənənəsi, oyun dəsti-xətti olan Şuşa teatr mühitində, heç kəsdən heç bir göstəriş gözləmədən, yeni-yeni tamaşalar oynayıb öz yerli tamaşaçılannı sevindirirdilər. Sənətsevərlər çox gözəl bilirdilər ki, öz yaradıcılıq sənət siması, sənət ənənəsi olan tarixi bir şəhərdə Dövlət teat-nnın açılması zərurət olduğu kimi həm də labüd idi. Sadəcə, bu mənəvi həqiqətin həyata keçməsinin geci-tezi vardır. Sənət yanğıh, teatrsevər şuşahların bu intizarma 1990-cı ilin mayın 25-də son qoyuldu. Həmin tarixi məqamda Şuşanm mənəvi, mədəni-ictimai həyatmda mühüm bir hadisə baş verdi. Azərbaycan Nazirlər Sovetinin 11 may 1990-cı il 200 N°-li qəranna əsasən respublika Mədəniyyət nazirliyinin 25 may 1990-cı il 192 Ne-li əmri ilə Şuşada Dövlət Musiqili Dram Teatn yaradıldı. Dövlət statuslu Musiqili Dram teatrmın açılmasına respub-likamızın mənəvi iqliminə əsən demokratiya, aşkarlıq ab-hava-sımn, ictimai-siyasi hadisələrin təsiri olsa da, əsas səbəb Şuşada professional səviyyəli teatr kollektivinin olması idi. Şəhərin Mədəniyyət evində yerləşdirilən Musiqili Dram Teatrımn fəaliyyətini təmin etmək üçün qısa bir zamanda yara-dıcı və texniki heyəti bir yerə yığmaq mümkün oldu. M.A.Əliyev adma Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun yetirməsi, aktyor-rejissor Yadigar Muradov Şuşa Dövlət Musiqili Dram teatrmm bədii rəhbəri - direktoru təyin olundu. Şuşalılar Yadigann sənət yanğısından, yaratraaq eşqindən, yaradıcılıq imkanlarından çoxdan xəbərdar idilər. Çünki Yadigar Muradov İncəsənət institutunu bitirdikdən sonra bir müddət Ə.B.Haq- verdiyev adına Ağdam Dövlət Dram Teatrında aktyor kimi fəaliyyət göstərmiş, bir çox əsərlərdə müxtəlif səpgili obrazlara səhnə həyatı bəxş etmiş, tamaşaçı rəğbətini qazanmışdı. Daha sonralar isə o, Şuşa mədəni-maarif məktəbində sə-nətdən dərs deməklə yanaşı, həm də şəhərdəki bir çox musiqili ədəbi-bədii gecələrin, tamaşa və mədəni kütləvi tədbirlərin təşkilatçısı və iştirakçısı olmuş, artıq Şuşanın qaynar incəsənət aləmi ilə qaynayıb-qarışmışdı. Elə ilk gündən Yadigar öz ətra-fma, ürəkləri sənət eşqi ilə çırpman, böyük səhnədə çıxış etmək arzusu ilə yaşayan, sənət yanğıh gəncləri toplaya bildi. Bu işdə yerli ziyahlar onun yaxm köməkçisi, həmfıkirləri oldular. Teatrm bədii şurası qərara aldı ki, teatrın sehrli məxmər pərdəsi böyük Üzeyir bəy Hacıbəyovun dünya şöhrətli musiqili kome-diyası olan "Arşm mal alan"la açılsın. Bundan başqa, teatnn repertuanna S.ƏIəsgərov və Ş.Qurbanovun "Özümüz bilərik" musiqili komediyası və E.Baxışm "Uzun Həsən" tarixi dramı daxil edildi. Kollektiv böyük həvəs və məsuliyyətlə gecəni-gündüzə qataraq əsərlərin məşqinə başladı. Amma görünür, tale yazısından qaçmaq mümkün deyilmiş. Necə deyərlər, sən saydığmı say, gör fələk nə sayır... Rus imperiya siyasətinin əsas tərkib hissəsi olan, parçala -hökm sür təcavüzünün həyata keçməsində, Pyotrun vəsiyyəti bütün dövrlərdə rus siyasətçilərinin əsas proqramı olmuşdur. Hələ çar Rusiyası dövrü həmin vəsiyyət əsasən türk xalq-larına qarşı yönəlməklə, öz təcavüzkar məqsədlərinə istənilən vaxt nail olmaq üçütı Qafqazda mənəviyyatsız, yaltaq və simasız erməni amilindən bir alət kimi istifadə etməyə üstünlük verirdi. Tarixin ən şərəfsiz gizli müqaviləsi, məhz həmin vəsiyyət əsa-sında caynaqlan qanlı rus imperiya siyasətçiləri ilə millətçi simasız erməni seperatçı nökərləri arasında bağlandı. İrandan, Suriyadan və dünyanm başqa yerlərindən yazıq donuna girmiş iblis silqətli erməniləri, dilbər guşəmiz olan Qarabağa köçürdüb yerləşdirməyə başladılar. Elə həmin vaxtdan Rusiya Azəri tür-künə qarşı, gələcəkdə istənilən zaman hökmündə istifadə edə biləcək gizli, yavaş-yavaş işləyən erməni millətçilik bombasmı yerləşdirdi. Ürəyi geniş, bir az sadəlövh, bir az da özünə və özününkülərə qarşı biganə olan Azəri türkünə isə beynəlmi-Iəlçilik laylası çalmağa başlandı. Çar Rusiyası formasiyasını bolşevik-Sovet Rusiyası əvəz etdi. Üzdə hər şey dəyişdi, "bey-nəlmiləlçilik laylası" daha yüksəklərə qaldırıldı, dəyişməyən isə vəziyyətə münasibət oldu. Dünyaya dağılmış "Böyük Ermə-nistan" yaratmaq eşqi ilə yaşayan vətənsiz erməni daşnakları yüksək vəzifəli sovet siyasətçilərinə hər vasitə ilə yol tapmaqla, bir vaxtlar çar Rusiyasmın əli ilə qoyulmuş millətçilik bombasmı işə saldılar. SSRİ kimi böyük bir imperiya dövlətində aşkarlıq, demokratiya adı ilə dünya siyasətçiləri arasmda ad çıxarmaq istəyən, ermənipərəst, bütün türk dünyasmın düşməni, Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasmm baş katibi Mixail Qorbaçov, ermənilərin çoxdankı arzularmın həyata keçməsinə yaşıl işıq yandırdı. Bir çox xalqlara qarşı ikiüzlü siyasət yeridən Kremlin o vaxtkı rəhbəri Mixail Qorbaçovun (sonradan onun əmri ilə sovet ordusu Vilnüsdə latışları, Tiflisdə gürcüləri, Bakıda azərbaycanhları qana qəltan edəcəklər) satqın simasızlığı, Qara-bağ qığılcımımn alovlanmasma səbəb olmaqla, milyonlarla insanlarm taleyinə faciə izinin düşməsinə səbəb oldu. Məhz erməni separatçılan ilə əlbir olan Mixail Qorbaçov, XX əsr dünya siyasətçiləri arasında öz satqın siması ilə milyonlarla insamn qətlə yetirilməsinə rəvac vermiş dovlət başçısı kimi Hitler və Stalinlə bərabər qatü-cəllad olaraq, Azəri türkünün lənətinə layiqdir. Aşkarlıq və demokratiya oyunundan məharətlə istifadə edən iblis təbiətli erməni separatçıları, "Böyük Ermənistan" xülyasım həyata keçirmək üçün gizli niyyətləritıi çəkinmədən açıqca həyata keçirməyə başladüar. Azərbaycana qarşı torpaq iddiası irəli sürən ermənilər, Qarabağın Ermənistana verilməsinə dair Ermənistamn Ali Soveti səviyyəsində qərar da çıxartdılar. Bütün bu, heç bir əsası olmayan qanunsuz qərar, ermənipərəst Sovet rəhbərlərinin gözü qarşısında baş verirdi. Mənəviyyatsızkq yolu-nu tutmuş, simasız Sovet rəhbərləri erməni tələsinə düşdük- lərindən, birtərəfli mövqe tutmaqla, heç bir tədbir görməməklə, erməni separatçılarını daha da şirniklənrdirdilər. Ermənilər Azərbaycanın sərvəti olan Topxana meşəsinə balta çalmağa başladı. Erməni əməllərinə Sovet rəhbərlərinin göz yumduğunu görən Azərbaycan xalqının səbri tükəndi, millət meydanlara axışdı... Haqq, ədalət, qanun tələbi meydanlardan ucalmağa başladı. Lakin Sovet rəhbərlərinin gözləri kor, qu-laqlan isə kar idi... Öz biganəlikləri, raövqesizlikləri ilə Mixail Qorbaçov və onun komandası SSRİ-nin dağılmasma, millətlər arasında qarşıdurmanın, müharibə ocaqlannın yaranmasına rəvac verdilər... Sonradan müstəqillik əldə edən bir çox respublikalarda bu müharibə ocaqlarmı söndürmək heç də asan olmayacaq... Kreml rəhbərlərinin Azərbaycana olan ikili biganə siyasəti, insanları meydanlara çıxardı. 1988-ci ildən başlayaraq xalq hərəkatı bütün respublikanı əhatə etməyə başladı... Azadlıq, müstəqillik nidası itıama çevrildikcə, İmperiya qorxuya düşməyə başlayırdı... Bu inamı qırmağın yolunu isə o, Özünəməxsus olan dəyənək, top-tüfəng xofu ilə, eləcə də hər bir xalqın içərisində olan inkubator tipli manqurtlaşmış, milləti məlum olmayan, vəzifə və var-dövlət düşkünü olanlarla əlbir olmaqda görürdülər. Lakin imperiya qüwələrinin tətbiq etdikləri bu amillər də, Azərbaycan xalqının inamını qıra bilmədi... Azadlıq və müstəqillik inamı hər şeydən üstün olsa da, SSRİ rəhbərlərinin birtərəfli siyasəti sayəsində erməni daşnaklan silahlanaraq, tərksilah olunmuş Azərbaycana qarşı bütün dünya-mn gözü qarşısında silahh basqma, təcavüzə başladı... Azərbaycanın haqq səsinə isə səs verən yox idi. SSRİ rəh-bərləri kimi dünyanm da gözü kor, qulağı kar idi. Bu birtərəfli biganəlik nəticəsində Azərbaycanm 20 faiz torpağı erməni-rus birləşmələrinin təeavüzünə məruz qaldı. Şəhərlərimiz, kəndlərimiz dağıhb-yandmldı, şəhid ruhları göylərdə nigaran qaldı. 1 milyon azərbaycanlı yerindən-yuva-sından qaçqın-didərgin düşməli oldu... Respublikämızın Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadh, Zəngitan, Laçın, Kəlbəcər, Şuşa kimi şəhər və rayonlarımız erməni faşistlərinin caynağına.keçdi... Böyük arzu və istəklə, öz sənətləri ilə insanlann mənən zəngin- ləşməsinə, gülüb-əylənməsinə, bəzən də düşünüb-daşmmasına xidmət etmək istəyən Şuşa Dövlət Musiqili Dram teatrının kollektivi də, öz tamaşaçılan ilə birlikdə 1992-ci ilin maymda doğma şəhərdən didergin-qaçqın düşməli oldu.
Tarixin müxtəlif dövrlərdəki səhifələrində olduğu kimi, za-man öz hökmü ilə onlan yenidən yeni smaqlara çəkməli oldu... "Dünya bir səhnədir, insanlarsa aktyor, hər kəs öz rolunu oynayır" söyləmiş bir vaxtlar Şekspir... Bu gütıkü dünya səhnəsində hələ ki, Azərbaycan kimi bir məmləkətin şirinli-acılı tale faciəsi oynanılmaqdadır... Sonda kimin güləcəyini, kimin ağlayacağını, sizli-bizli, gelin, hörmətli oxucu, buraxaq tarixin vicdanma və gələcək zamanm hökmünə. Özümüz isə qayıdaq Şuşa teatrma. Bir çox xeyirxah insanlann, mədəniyyət və incəsənət xadim-lərinin, Mədəniyyət naziri Polad Bülbüloğlunun təşəbbüs və himayədarlığı ilə Şuşa teatrı 1992-ci ilin avqust ayından Bakıda, Gənc Tamaşaçılar teatrının binasında yerləşdirildi, gələcək fəaliyyətinə şərait yaradıldı. Çünki bu teatr, bir vaxt yenidən Şuşaya qayıtmalı və öz pərdəsini şuşahiar üçün yenidən açma-hdır. Bu inam dolu arzunun bir vaxt həyata keçəceyini bilən teatr kollektivi yaşamah, yaratmalı, öz professional səviyyəsini yüksəltməklə təkmilləşdirməlidir... Hələlik isə bu inamla teatrın yaradıcı heyəti 1993-cü il fevralm 12-də Bakıda, Üzeyir bəy Hacıbəyovun "Arşın mal alan" musiqili komediyasının tamaşası ilə öz pərdəsini tama-şaçılann üzünə açdı... Şuşa teatrınm bu sənət sevincini böiməyə teatrsevər tamaşaçılarla yanaşı, respublikamızm tanınmış sənət adamları, teatr ictimaiyyətinin nümayəndələri gəlmişdilər. Çıxış edənlərin arzu- istəklərinin hamısmda bir ana xətt - Şuşaya qayıtmaq, bu tarixi sənət ənənəsi olan şəhərin səhnəsində Üzeyir bəyin komediyalarım yenidən oynamaq arzusu təşkil edirdi. Şuşa teatnmn açılışına daxiHərini sevinc və qüssə əhval-ruhiyyəsi çuğlamış, içlərində sabaha inamla yaşayan tamaşaçılar toplaşmışdılar. Üzeyir Hacıbəyovun ürəkləri riqqətə gətirən musiqisi, nikbin əhval-ruhiyyəli əsərləri həmin axşam bu inamın gec-tez realla-şacağına zəmin yaradırdı. Böyük Üzeyir bəyin bu məşhur komediyası dünya səhnə-lərində, etəcə də professional Azərbaycan teatrlanmn səhnə-lərində uğurla oynanmış, neçə-neçə aktyor və rejissor nəsli bu əsərlə şöhrət qazanmış, bir neçə tamaşaçı nəsli bu komediyaya baxıb ürək dolusu gülüb-düşünüb, tərbiyəvi saf gülüşdən həzz almışdı. Görkərnli aktyor, rejissor, pedaqoq, xalq artisti Rza Təhmasib həmin musiqili komediya əsasında Azərbaycan incəsənəünin sönməz ulduzları olan Rəşid Behbudov və Leyla Bədirbəylinin iştirakı ilə "Arşın mal alan" bədii kino - filmini çəkmiş, məhz bu füm dünyanm bir çox kionteatrlarında göstərilmiş, zəngin mənəvi dəyərlərə malik Azərbaycan xalqını dünyada tamtmaqla yanaşı Üzeyir bəy Hacıbəyov dühasının şöhrətini vətənimizin sərhədlərindən uzaqlara, bütün dünyaya yaymışdır. Sonradan "Arşın mal atan" musiqili komediyası Yaxın Şərq-də, Avropada, keçmiş SSRİ məkamtıda bir çox teatrlann səhnə-sində tamaşaya qoyulmuşdur. Hətta həmişə gözləri başqalanmn torpaqlannda, mənəvi dəyərlərində olan simasız ermətıt daşnak-lan Üzeyir bəy Hacıbəyova məxsus olan bu şöhrət çələnginə də göz dikmiş, guya bu əsərin erməni müəllifınə məxsus olduğunu bir vaxtlar iddia da etmişlər. Lakin sonradan haqq öz yerini almış, erməni simasızlığı ifşa olunmuşdur, XX əsrin əwəllərində qələmə almmış bu operetta Özünün mövzu aktuahğı ilə yanaşı, obrazların bədii bütövlüyü bitkinliyi, emosionalhğı ilə diqqəti çəkməklə, tip və xarakter baxımmdan zəngin olmaqla bərabər, həm də orijinal musiqisi ilə yadaşlara yazılmış, qəlblərə yol tapmışdır. Əsərdə aktyoroyunu və rejissor işi üçün zəngin həyati ədəbi materiahn olması, komediyaya müraciət edən yaradıcılann daxili imkanlannın ortaya çıxmasma zəmin yaradan əsas amillərdən biridir. Ona görə də bu bu tamaşada iştirak edənlər də aktyorluqla yanaşı, yüksək səsə malik vokal imkanlan, güclü musiqi duyumu və rəqs məharəti olmahdır. Bunlardan başqa, Üzeyir Hacıbəyovun ustahqla qələmə aldığı bu komediyasmdakı müxtəlif xarakterli obrazlara, hər bir aktyor Öz oyun məharəti üə xüsusi rəng verməyi bacar-malıdır. Ona görə sənətsevərlərin həyat və intizar içində tamaşa gününü gözləməsi təbii idi. Bir də söz-sənət beşiyi olan Şuşada, heç də hər kəsə qulaq kəsilib baxmazlar. Hər bir şuşalı elə birinci ağızdan qarşısında çıxış edənin istedadınm dərəcəsini müəyyən edə bilər. Ona görə də şuşalılann qarşısında çıxış edənlərdə səs-istedad-zəhmətsevərlik, bir də cəsarət olmahdır. Bu hiss və düşüncə ilə çuğlanmış tamaşaçılar tamaşa günü Əsgərin (Y.Muradov) şirin, ürəyəyatan, qulaqoxşayan səslə oxunan ariyası salona toplaşanların həyəcamnı alqışına çevirdi. Yadigar Muradovun ürək yanğısı ilə oxuduğu var-ddvləti aşıb-daşan, amma dünyamn elə belə gəlib - belə getməsinə ürəkdə deyil, dildə təəccüblənən tacir Əsgərin pərişanlığına səbəb ürək dostunun, qəlb sirdaşımn olmamasıdır. Nalədəndir ney kimi avazeyi - eşqim bülənd, Nalə tərkin qılmazam ney tək kəsilsəm bənd-bənd... Yadigar Muradov (Əsgər) səhnəyə daxil olduğu ilk andan tamaşaçmı ələ ahb, hadisələrin axan ilə ardınca aparmağa başladı. Onun ardınca səhnəyə daxil olan, əvvəlcə bacısı oğlunun dərdini sadəlÖvhcəsinə anlaya bilməyən, ancaq sonradan onun evlən-mək istəyini bilərək sevincdən qanadlamb tez-tələsik çadrasım başına atıb qız axtarmağa getmək istəyən Cahan xala (M.Sə- fərova), ağasının evlənmək istədiyini ilk duyan, evlənmək söh-bəti zamam ailə məşvərətində fəal iştirak edən, mövzuya mü-nasibətini sifət cizgiləri və mimikaları ilə aydın bildirən, ağa-nökər münasibətlərində öz yerini gözəl bilən Vəli (R.Şahsu-varov), Əsgəri arşm malı satmağa vadar edən, əslində sonrakı hadisələrin səbəbkarı olan, ağıl və düşüncəsi ilə seçilən, dar ayaqda dosta dəyərli məsləhətlər verən, hazırcavab Süleyman bəy (M.Mehdiyev) arşınmalçı ilə baxışıb- danışdıqdan sonra atasmın dediyi kimi ərə getmək istəməyən, eşqin gücü ilə arşmmalçı üstündə atası ilə mübahisə etməyə cəsarət edən, qaçırıldıqdan sonra özünü öldürmək istəyən, lakin nəticədə öz istəyinə nail olan Gülçöhrə (A.Teymurova), bir nəfər molla, üç manat pul və bir kəllə qənd, vəssalam-şüttamam deməklə, çoxlarının da onun kimi düşündüyünü deyən, hincinardan- uçiteldən xoşu gəlməyən, pulun tacirdə olduğunu gözəl bilən Sultan bəy (T.Məmmədov), öz xanımlanna dəyərli həyat dərsi verən, amma Öz bəxtindən gileyli, diribaş Telli (S.Əliyeva) və başqaları Üzeyir bəy komediyasındakı nikbin əhval-ruhiyyəni, şuxluğu, öz canlannda-qanlarında duyub təbii və səmimi oyun-lan ilə nümayiş etdirən aktyorlar - tamaşaçılarm intizarına son qoyub, onlara qəlb rahatlayan, ürəkdən gələn, göz yaşardan gülüş bəxş edib, hərarətli alqış qazandılar. Rejissor məharəti sayəsində müxtəlif xarakterli obrazların daxili aləminə, düşü- nülmüş bədii yozum açarı tapan aktyorlar öz inandıncı, təbii və səmimi oyunları ilə Əsgəri, Cahan xalam, Vəlini, Süleyman bəyi, Gülçöhrəni, Sultan bəyi, Tellini və başqalannı tamaşaçılara sevdirə bildüər. Əsərin uğurlu olması tamaşanın quruluşçu rejissoru, həm də səhnədə Əsgər obrazını təcəssüm etdirən Yadigar Muradov-dan çox asıh idi. O da, ona olan bu inamı doğruldaraq, həm orijinal səhnə yozumu, həm də aktyor oyunu və vokal ustalığı ilə obrazın bədii bütövlüyünə nail olur, ilk andan tamaşaçı diqqətini çəkməklə yadda qalırdı. Yeri gəlmişkən, Əsgər obrazımn başqa bir ifaçısı Azər Qa-farov da, özünəməxsus oyunu ilə növbəti tamaşada sənətse-vərlərin qəlbinə yol tapa bilmişdir. "Bəlkə biz də bir gün gördük" arzusu ilə yaşayan Əsgərin bu xeyir işindən ona da pay düşəcəyinə ümid edən Cahan xala obrazım Mahi Səfərova səhnədə ustalıqla yaratmaqla, ona tamaşaçı alqışı qazandırdı. Öz Güİçöhrəsinin daxili dünyasını -düşüncəsini, iztirablannı, həyəcan və hisslərini səs oyunu ilə məharətlə duyub tamaşaçıya çatdıran Aygün Teymurova həm də özünün səhnə mədəmyyəti ilə seçilərək diqqəti çəkirdi. Teymur Məmmədovun səhnədə yaratdığı xarakter baxımıtı-dan başqalarından fərqlənən, bəzən dildə əsib-coşan, ancaq ürəyi yumşaq Sultan bəy obrazı duzlu, emosional-təbii oyunu ilə tamamlamaqla, düşünülmüş hər bir hərəkəti, sözü və jesti ilə tamaşaçıya şən əhval-ruhiyyə aşılamaqla, gülüş bəxş edirdi. Yeri gəlmişkən, M.A.Əliyev adına Azərbaycan dövlət İncəsənət İnstitutunun dram və kino aktyorluğu şöbəsinin yetirməsi olan Teymur Məmmədov bir müddət Ağdam Dövlət Dram teatnnda çalışdıqdan sonra Şuşa Mədəni-Maarif Texnikumuna dəvət edil- mişdir. Həmin sənət ocağında aktyor və rejissor sənəti fənnini tələbələrə tədris edib öyrədən Teymur Bayram oğlu Məmmədov həm də Şuşa teatnnın səhnəsində Sultan bəy (Ü.Hacıbəyov "Arşm mal alan"), İsfahan padşahı ("Əsli və Kərəm"), Murtuzov (S.Ələsgərov və Ş.Qurbanov "Özümüz bilərik") kimi müxtəlif xarakterli və təbiətli obrazlan canlandırmışdır. Özündən razı, bir az da təkəbbürlü, mövcud qanunlaria razı, təki onu ərə versinlər istəyi ilə yaşayan, Süleyman bəyə bir baxışdan vurulub hayıl-mayıl olan Asya - Ceyran Əzimova oyununda inandıncı olmaqla, tamaşaçıda özünə qarşı rəğbət hissi oyadırdı. Tərəf-müqabillərindən fərqli olaraq Səidə Əliyeva öz Tellisini dilli-dilavər, hərəkətlərində çox dinamik, şux, zəhmətkeş bir qul-luqçu kimi təqdim etməklə, çox asanhqla tamaşaçı qəlbinə yol tapıb, onların rəğbətini və alqışım qazanırdı. Ümumilikdə, tamaşanm başqa iştirakçıları da komediyanm səhnədə uğur azanması üçün əllərindən gələni əsirgəmirdilər. Səhnə ayağı sayalı olan bu tamaşamn uğurlu taleyi, keçmiş şöhrətini bərpa etmək istəyən Şuşa teatr kollektivinin gələ-cəkdəki yaradıcı istək və arzularma rəmzi uğur açarı oldu. Rejissor tərəfmdən aktyor ansamblmın düzgün seçilməsi, yaradıcı kollektivin heç kəsə bənzəməyən oyunu, düşünülmüş, özünü doğruldan səhnə mizanları, əsərin ruhuna uyğun lakonik tərtibat, tamaşanm orijinal sənət hadisəsinə səbəb olmaqla, teatr ictimaiyyətinin diqqətini özünə çəkdi. Bu uğurda quruluşçu rəssam Valeh Məmmədovun, dirijor Telman Hürabətovun, baletmeyster Rəna Məhərrəmovanm, xor-meyster Möhübbət Abbasovun öz layiqli sənət payları var idi. Ancaq bu tamaşanın səhnə təcəssümündə Yadigar Mura-dovun xüsusi xidməti olmaqla yanaşı, Əsgər obrazımn onun yaradıcılığmda xüsusi yeri vardır. Özünəməxsus ifa tərzi ilə yadda qalmış Əsgər obrazı Yadigarm bütün yaradıcılığı boyu onunla birgə olacaq. "Arşın mal alan" tamaşası ilə bağlı bu qeydləri edərkən, yadıma sonradan şahidi və iştirakçısı olduğum bir görüş düşdü. 1995-ci ilin martında öz GülçÖhrəsi ilə dünyanı özünə valeh etmiş, Azərbaycan səhnəsinin və ekranımn bənzərsiz gözəli, xalq artisti Leyla xamm Bədirbəylinin yubileyi ilə əlaqədar Teatr Xadimləri İttifaqında teatr ictimaiyyətinin, görkəmli sənət-karlarm iştirakı ilə göriiş keçirilirdi. Leyla xammı Aktyor Evində qarşüayanlar arasında Yadigar Muradov da var idi. O, Əsgərin ariyasını həzin bir səslə oxuya-oxuya Leyla xanımla birgə görüş iştirakçılarmın toplaşdığı məclisə daxil oldu. Görkəmli sənət-karlann alqışlanm, gözəl hİsslərlə çuğlanmış Leyla xammın, həyəcanlı-titrək səsi kəsdi: -"Oğlum, bu gözəl, həzin səslə Əsgərin ariyasmı oxumaqla, qəlbimi riqqətə gətirdin, məndə xoş hisslər oyatdın. Çox sağ ol! Məni gəncliyimə, Gülçöhrəli günlərimə, o gözəl anlara qaytardın." Bu sözləri deyib, onun aJnından öpdü. Leyla xanımın bu sözlərindən cəsarətlənən Yadigar, Əsgərlə Gülçöhrənin duetindən başqa bir parçanı oxumağa başladı. Öyrənib pürfənd oldum Görənə rişxənd oldum Hər bır dərdə mən doldum Sənı gordum, bənd oldum. Elə bənd oldum, elə bənd oldum, Elə bənd oldum, dılbər. Dura bumərəm sənsız. Sevincdən gözü yaşarmış Leyla xanım onu bağrma basdı. Məclisi isə alqış səsləri bürüdü. Görünür, əsl sənət və sənətkarlıq o vaxt yadda qahr ki, həmin sənət möcüzəsi emosional bir tərzdə qəlbləri riqqətə gətirmiş olsıın. Həmin xoş hissləri, dəqiqələri biz Leyla xanımla görüş mə-qammda yaşadıq... Yaxşı ki; gələcək nəsil və teatrsevərlər üçün həmin görüşün xoş xatirələri əks olunmuş video-kaset Teatr Xadimləri İttifaqının video-arxivində qorunub saxlan-maqdadır. Klassik əsərdə oynamaq - öz daxili potensional yaradıcıhq imkamnı sınağa çəkmək deməkdir. Bu klassik sənət məktəbində heç də hər səhnəyə çıxan qalib olmur. Amma daxilində istedad qığılcımı olanlarm imkanları klassik əsərdə sənət alovuna çev-rilib, həmin yaradıcı aktyorun- rejissorun gələcək sənət taleyini müəyyən edə bilər. Zəngin bəşəri dəyərlərdən, qlobal insani problemlərdən, ehtirash çılğın hiss və qəlb çırpıntılarından, tə-fəkkür süzgəcinin fəlsəfı mühakimələrindən bəhrələnən klas-sika - dünənlə bu gün və sabah arasmda sirrli-sehrli mənəviyyat körpüsüdür. Daxilətı zəngin, orijinal təfəkkürə malik olan, sənətdə nə isə etmək istəyində bulunanlann çoxunun yaradıcıhq yolu bu sınaq körpüsündən keçməli olur. O teatrm ki, repertuarmda klassik əsərlər çoxluq təşkil edir, bu amil sənət axtarışında olan həmin kollektivin yaradıcılıq simasmdan xəbər vermiş olur. Belə ki, yaradıcılıq baxımından zəngin bədii və həyati mate-riala söykənətı klassika, həm də rejissor və aktyoaın sətıətdə özünü tapmasına, irəliyə doğru inkişafma təkanverici enerji mənbəyi fiınksiyası rolunu oynamış olur. Şuşa teatrına dəvət olunmuş respublikanın ənıəkdar artisti, rejissor-aktyor-pedaqoq Həsən Əbluc bütün bu sənət həqiqətlərini kollektiv üzvlərinə açıqlamaqla, onlarda özünə qarşı inam hissi aşılaya bildi. Həsən Əbluc kollektivin səhnə imkanlarını müəyyən etdikdən sonra onlarla 1993-cü ilin teatr mövsümündə M.F.Axundovun "Heka-yəti-Müsyö-jordan Həkimi-Nəbatat və Dərviş Məstəli şah-cadu-kuni-məşhur" komediyasını qurmaq qəranna gəldi. Nikbin əh-val-ruhiyyəli komediyaların teatrın repertuarına daxil olunması özü müsbət bir hal olmaqla, həyatın amansız sınağma rast gəlmiş, tarixin ədalətsiz acılı-şirinli yazısını öz canlarında-qanlarında duyan, tərəddüdlər içərisində sabahlanmn necə olacağmı götür-qoy edən bir kollektiv üçün sabahkı günə inam hissi aşılamağın, yaralarına gülüş ilə məlhəm qoyulması istəyi təqdirəlayiqdir. Bir də, M.F.Axundov bir vaxtlar komediyanm məqsəd və mə~ ramını, nikbin əhval-ruhiyyəsini, tərbiyəvi əhəmiyyətini açıqlayaraq belə yazırdı: - "Komediyanın əsas məqsədi insan-lann eyiblərini ifşa etmək, oxucu və qulaq asanlan ibrətlən-dirməkdir." 37
ifşa etməklə, mənəvi təkaraülə, inkişafa təkan vermiş olan komediya, səhnədən söylənən həqiqətləri ilə bəzi qaranhq mətləbiərə işıq saİtmş olur. Yeri gəlraişkən, M.F.Axundovun 1850-ci ildə qələmə ahnış olduğu "Müsyö-jordan və Dərviş Məstəli şah-cadukuni-məşhur" komediyası onun əsərləri arasmda ilkin olaraq 1852-ci ilin əv- vəllərində Peterburqda ev teatrlannın birində tamaşaya qoyularaq çox böyük uğur qazanmışdır. Sonrakı illərdə Orta Asiyada, Tiflisdə və Rusiyanın başqa şəhərlərinin teatrlannda müvəf- fəqiyyətlə oynamlmışdır. Professional Azərbaycan teatrı intişar tapdığı vaxtdan, M.F.Axundovun başqa komediyaları kimi bu əsəri də teatrlanmızm repertuarında özünə daimi yer tutmuşdur. Neçə-neçə aktyor nəsli bu komediyadakı rollarma görə geniş şohrət, tamaşaçı rəğbəti qazanmışdır. Bu baxımdan da Şuşa teatrmın bu əsərə müraciət etməsi təbii idi. Komediyadakı obrazlarm hər birinin müxtəlif xarakterli təbiətə, həyat baxışma və dərkinə malik olması, bu amildən irəli gələn xarakter rəngarəngliyi - səhnədə qarşılıqlı toqquşma zamanı hadisəyə çevrilməklə, məzmunca dolğuıı, sirayətedici, emosional bir gülüş doğurur. Arxaik dünyagörüşünə malik olan, mövcud adət və ənənəyə uyğunlaşmış, ətalət və durğunluq mühitində yaşayan Hatəmxan ağa, Parisli qonağı Müsyö-jordanın yabançı fikirlərini heç cür anlaya bilmir. Qarabağın zəngin fauna və florasma valeh olan Müsyö-jordan isə özünəməxsus ləhcə ilə onu öz həqiqətinə inandırmaq istəyir. Məhz bu qarşılıqh anlaşılmazlıqdan doğan satirik gülüş tamaşaçı qəlbinə yol tapır, onu düşündürüb-güldürür. Müsyö-jordamn söhbətlərinə valeh olan, daha bu qamışhqda qalmaq istəməyən, dünya görüb bir sənət sahibi olmaq istəyən Şahbaz bəyin bu istəyi ev qadm-larınm qəti etirazma səbəb olur. Şahbazı bu yoldan qaytarmağın 37 M.F.Axundov Seçilmiş əsərləri, 2-ci cild, Bakı - 1962, səh. 233. yolunu cadugərin sehrində görən sadəlövh qadınlar Xanpəri, Şəhrəbanu, Şərəfnisə Parisi dağıtmaqla öz məqsədlərinə çatmaq üçün qorxu, həyəcan və tərəddüd içində Dərviş Məstəli şahm avantürist cadu oyununa raztlıq verirlər. Nəticədə öz istəklərinə çataraq Müsyö-jordamn başı lovlu Qarabağdan öz vətəninə dönməsinə nail olurlar. Əslində təsa-düfdən doğan zərurət fəndgir qadmiarın qələbəsitıə səbəb olur, tamaşaçıda nikbitı əhval-ruhiyyəli gülüş doğurur. Əslində M.F.Axundov çox böyük ustalıqla Məstəli şahın Parisi dağitması səhnəsilə 1848-ci ilin fevralında Fransada baş vermiş inqilaba eyham etmişdir. Fınldaqçı, avantürist cadugər Dərviş Məstəli şah obrazı ilə müəllif cəmiyyətdəki avamhğın və cahilliyin ifşasına məharətlə nail olmuşdur. Əsərdeki bütün həqiqətləri düzgün dərk edib səhnədə təcəssüm etdirən yaradıcı heyət Rauf Şahsuvarov (Müsyö-jordan), Zahid Mehdiyev (Ha-təmxan ağa), Aygün Teymurova (Şərəfhisə xanım), Mahi Səfə-rova (Şəhrəbanu xamm), Müşfıq Mehdiyev (Şahbaz bəy)., Səidə Əliyeva (Xanpəri), Sərhəd Əliyev (Dərviş Məstəli şah), Azad Məmmədov (Qulaməli) və başqaları öz təbii oyunlan ilə yadda qaİaraq tamaşaçı alqışını qazana bildilər. M.F.Axundov komediyasmın səhnə üçün zəngin ədəbi ma-terialından yüksək professionalhqla bəhrələnən rejissor Həsən Əbluc, ansambl bütövlüyü ilə seçilən mütəşəkkil dəyərli bir tamaşa qurmaqla, istedadlı gənc sənətçilərin öz daxili imkanlarını nümayiş etdirmələrinə çox böyük ustalıqla səhnə şəraiti yarat-mış, öz istəyinə uğurla nail ola bilmişdir. Rejisorun səhnə məqsədinin konkretliyi, fikir aydmhğımn dürüstlüyü, obrazların səhnə təcəssümünü düzgün dərk etmiş aktyorların oyunla-rındakı emosionallıq, canlılıq, təbiilik və səmimiyyət tamaşamn uğuruna bədü açar olmaqla tamaşaçı qəlbinə yol tapırdı. Bu əsərdə gülüşün mayası istehza ilə yoğrulduğundan, səhnədə məzraun və məna düşünülmüş oyun manerası ilə yoğruldu-ğundan tamaşa özünün təsir və təlqin gücü ilə yadda qalırdı. Şıxəli Qurbanov və Süleyman Ələsgərovun "Özümüz bilərik" musiqili komediyası uzun illərdir ki, Dövlət Musiqili Komediya teatrımn repeıtuarından düşmür. Bu əsərdə bir neçə aktyor nəsli uğurla çıxış etmişdir. Təkcə görkəmli gülüş ustaları - xalq artistləri Nəsibə Zey-nalova, Bəşir Səfəroğlu, Səyavuş Aslan, Hacıbaba Bağırov, Nəcibə Behbudova və başqalarınm adlarını çəkmək kifayətdir. Şıxəli Qurbanovun Hbrettosu əsasmda yazılan "Özümüz bilərik" operettasında ayrı-ayrı obrazlann, mənfı tiplərin xarakte-rini açmaq və ilk andan tamaşaçıya kimin kim olduğumı anlat- maq üçün bəstəkar ariya-duet, ansambl kimi vokal musiqi for-malarından yüksək professionallıqla istifadə etmiş, orkestr musiqisinə geniş yer vermişdir. Məlumdur ki, librettoda əsərin ideya yozumunun əsasını cəmiyyətimizdəki neqativ hallardan, bu mənfi hallann yaranma-sına səbəb olan idarə bürokratlarımn vəzifələrindən sui-istifadə etməsi, şəxsi mənfəətlərini hər şeydən üstün tutması nəticəsində süründürməçüiyin baş ahb getməsi, mənəvi korluğun həya-tımızın gündəlik bəlasına çevrilməsinin ifşası təşkil edir. Ona görə bu əsərdə baş verən hadisələr və bu hadisələrin iştirakçıları tamaşaçmın gündəlik rastlaşdığı tipajlar idi. Zəfər: - Şəhərimiz gözəl... Lalo: - Adamlanmız daha gözəl... Zəfər: - Amma təəssüf ki, bu gözəl adamlarm içərisində hələ Murtuzovlar da var. Lalə: - Təəssüf. Sanki bu dialoqla da yaradıcı heyət və rejissor əsərin ideya şərhini verməklə yanaşı, həm də demək istəyirlər ki, həyatı-mızdakı Murtuzov kimiləri təkcə qamın gücü ilə deyil, həm də daha kəskin olan gülüş silahı ilə islah edib düz yola gətirmək olar. Vəzifə borcunu hər şeydən üstün tutan, hər bir insanın müraciətinə həssashqla yanaşmağa üstünlük verən, bürokratlara qarşı daim barışmaz mövqedə duran Zəfər və Miriş, onların sevgililəri Lalə və Nailə, insan ləyaqətini həmişə üstün tutan Səftər və Nabat, öz hərəkətlərində təmkinli, tədbirli professor və onun həyat yoldaşı Səlimə, meşşan təbiətli, iddialı və hikkəli rəis xammı Şölə, rəisinin zəif cəhətini gözəl bilən, yaltaq və ikiüzlü Bəbirli, hər bir sənədə rüşvətlə qol çəkən, evdə səsi çıxmayan - idarədə isə özündən böyüklərin qarşısında ikiqat olan, gur-gur guruldayan Murtuzov kimilərinin səlınə təcəs-sümündə, hər bir obrazın xarakterini açıqlayan əməl və işin, hiss və həyəcanın, hərəkət və mimikanın olması, eləcə də hadisələrin canh və təbiiliyi aktyor oyununa zəngin səhnə ma-teriah verərək onlann hər birinin potensial daxili imkanlarının tamaşaçmın gözü qarşısmda üzə çıxmasıtıa şərait yaradırdı. Bütün bu amilləri düzgün qiymətləndirən rejissor, teatr sə-nətinə dərin məhəbbət bəsləyən gənc aktyorlar arasmda rolları bacarıqla bölmüş, əsərin səhnə təcəssümünün uğurlu həllinə yaradıcı zəmin yarada bilmişdir. Məhz rejissor tərəfmdən aktyor-lann imkanlannı düzgün qiymətləndinnəsinin nəticəsi idi ki, Teymur Məmmədov (Murtuzov), Yadigar Muradov (Zəfər), Aygün Teymurova (Lalə), Azad Məmmədov (Şirin), Ceyran Əzimova (Lalə), Mahi Səfərova (Şölə), Sərhəd Əliyev (Səftər), Səidə Əliyeva (Nabat), Rauf Şahsuvarov (Bəbirli), Gülsabah Quliyeva (Səlimə), Əsgər Hüseynov (Şikayətçi), Müşfiq Meh-diyev (İbişov), Şəmsi Şəmsizadə (Professor) özlərinə məxsus təbii və səmimi oyunlan ilə müxtəlif xarakterli və həyat amailı insanlann yadda qalan obrazlanm səhnədə uğurla yaratdılar. Təbii ki, Şuşa teatr kollektivinin bu uğurunu alqışlayanlar tekcə teatrsevər tamaşaçılar deyildi. Bu sənət uğuruna sevinənlər arasında "Özümüz bilərik" operettasmın müəllifi, görkəmli bəstəkanmız, Şuşa teatrmın fonnalaşması üçün əlindən gələn köməyi əsirgəməyən xalq artisti, professor Süleyman Ələsgərov da var idi. O, bir bəstəkar kimi Yadigar Muradovun əsər üzə- rindəki gərgin zəhmətindən, rejissor və aktyor işindən ürək-dolusu damşaraq, həm də gənclərin
səhnədə ariya və duet oxumalarına yaxından köməklik etmiş musiqi rəhbərinə, tərti-batçı rəssama, eləcə də əsərin bütün iştirakçılanna öz dərin təşəkkürünü bildirdi. Beləliklə, "Özümüz bilərik" komediyası Şuşa teatnmn 1992-1993-cü il teatr mövsümünə daxil oldu. Süleyman müəllimin kollektivlə bu sənət ünsiyyətindən bir neçə il sonra ondan xahiş etdim ki, Şuşa teatn ilə bağlı öz fikirlərini bizimlə bölüşsün. Bir neçə vaxt keçdikdən sonra professor ona xas olan bir səliqə-səhmanla iki vərəqlik əlyazmasını bu sətirlərin müəllifınə təqdim etdi. Görkəmli bəstəkar, professor Süleyman Ələsgərov belə yazırdı: -"Teatr xalqm estetik mənəvi və siyasi tərbiyəsində mühüm rol oynayır. Teatn incəsənətin digər növlərindən fərqləndirən başhca səbəb, xüsusiyyət burada bədii obrazın iş, əməl, hadisə vasitəsilə yaranmasıdır. Bədii səhnə obrazları yalnız iştirakçılann əməllərində, tərəf müqabillərin münasibətlərində və bunların nəticəsində törəyən hadisələrdə təşəkkül tapır. Teatnn digər əsas xüsusiyyəti ondatı iarətdir ki, burada bədii obrazlar canlı aktyorlann mənəvi və fıziki keyfıyyətlərində yaranır. Musiqili Dram Teatrmda bu ümumi qanunlar əsərin tələb etdiyi ifadə vasitələrinə müvafıq öz əksini tapır. Əlbəttə, bu da məlum həqiqətdir ki 5 istər libretto, istər pyes, istərsə də musiqi cəhətdən yüksək səviyyədə yazılmış hər hansı səhnə əsərinin dolğun şəkildə tamaşaçılara çatdınlmasında aktyorların rolu çox böyükdür. İftixarla deməliyəm ki, Azərbaycan musiqili komediya janrı bir çox görkəmli sənətkarlarm sayəsində daha da inkişaf etmiş, tamaşaçıların, dinləyicilərin dərin rəğbətini qazanmışdır. Bu baxımdan Şuşa Musiqili Dram Teatrının tamaşalan operetta janrında fəaliyyət göstərən bir bəstəkar kimi mənim diqqətimi cəlb etmiş, xeyli müşahidədən sonra belə qənaətə gəlmişəm ki, Şuşa Musiqili Dram Teatrı Qarabağ zəhmətkeş-lərinə nümayiş etdirdikləri tamaşalannm səviyyəsi zəhmət-keşlərin estetik zövqünü oxşamış, onlann mədəni səviyyəsinin artmasmda mühüm rol oynamışdır. Şuşa teatrında dahi bəstəkanmız Üzeyir Hacıbəyovun "Arşın mal alan" operettası və Şıxəli Qurbanovun librettosu əsasmda yazdığım "Özümüz bilərik" musiqili komediyam bir neçə il teatnn reperturanıda möhkəm yer tutmuşdur. Hər iki operettanın rejissoru teatrın direktoru və bədii rəhbəri Yadigar Muradov sevib seçdiyi sənətə ürəkdən bağlanan, hər janrda öz məharətini göstərən yaradıcı sənətkardır. Şuşa teatnnın yaradıcı kollektivi müasir mövzularda əsərlərin tamaşaya qoyulmasına böyük diqqət yetirir. Teatrın qabaqcıl aktyorlarından T.Məmmədov, M.Mehdiyev, A.Məmmədov, Ş.Musayeva, S.ƏIiyev, Z.Mehdiyev, teatrın baş dirijoru G.Zey-nalov, rəssam V.Məmmədov, musiqiçüərdən N.Məhərrəmov, R.İsmayılov tamaşaların maraqlı və yaddaqalan olması üçün əllərindən gələni əsirgəmirlər. Şuşa Musiqili Dram teatrmın tamaşalarmın keyfıyyətini durmadan yüksəldən, gəndərimizin tərbiyəsində, onlann estetik zövqünün yüksəldilməsində mühüra rol oynayan bir teatr kimi hərtərəfli qayğı və diqqətə layiqdir. Mən, Şuşa Musiqili Dram Teatrımn bütün kollektivini sənət aləmində əldə etdikləri uğurları münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm. BÖyük arzum, teatnn kollektivi ilə Şuşada, Cıdır düzündə görüşməkdir." 38
Çox təəssüf ki, vaxtsız ölüm görkəmli bəstəkar və Şuşa dərdli gözəl insanı, xalq artisti Süleyman Ələsgərovu ai'amızdan tez apardı. Şuşa teatn ilə sıx yaradıcıhq əlaqəsi yaradan rejissor-pedaqoq Faiq Zöhrabov V.AdıgözəIov və Ə.Kürçaylmın birgə yazdıqları, müasirlərimizin həyatından bəhs edən "Nənəmin şahlıq quşu" operettasına quruluş verərkən artıq kollektivin potensial imkan-larını çox gözəl bilirdi. Yeri gəlmişkən, yaradıcı heyətdə özünə qarşı inam qazanan rejissor səhnədə öz məqsədini, əsərin əsas qayəsini layiqincə yerinə yetirmək üçün ətrafına dirijor Gülağa Zeynalov, rəssam Nazilə Əhmədova, baletmeyster Rəfıqə Həsənova kimi professional həmfıkirləri cəmləşdirə bildi. Əsərin orijinal səhnə təcəssümündə aktyorlar Yadigar Muradov, Sərhəd Əliyev, Gülsabah Quliyeva, Zahid Mehdiyev, Mahi Səfərova, Ceyran Əzimova, Aygün Teymurova, Müşfıq Mehdiyev, Azad Məmmədov, Dilbər Mahmııdova, Elmira Əliyeva öz təbii və emosional
oyunlan ilə tamaşaçı qəlbinə yol tapıb alqışlandılar. Tamaşaçılar tərəfmdən maraqla qarşılanan "Nənəmin şahlıq quşu" operettası səhnə uğuruna gorə Şuşa teatrmın 1993-cü ildəki uzunöraürlü tamaşalannın sayını artırdı. 3fl
Bəstəkarm əlyazması müəllifdədir. Görkəmli bəstəkarımız Səid Rüstəmovun 1947-ci ildə bəstələdiyi "Duma" operettası yazüdığı gündən bu günümüzə qədər Ş.Qurbanov adına Dövlət Musiqili Komediya teatnnm və başqa respublika teatrlarmın repertuannı bəzəmişdir. Operet- tanını libretto müəllifı duzlu-məzəli əsərləri ilə sevilən görkəmli şairimiz Süleyman Rüstəmdir. Mövzu etiban ilə mənah və musiqili komediya janrınauyğun olan "Duraa"ya Səid Rüstətnov yaddaqalan orijinal və lirik bir musiqi bəstələmişdir. Yeni yaradılmış Şuşa teatrının gənclərinə səhnə fəaliyyət-lərində yardımçı olmaq məqsədilə 1994-cü ildə Faiq Zöhrabov quruluşçu-rejissor kimi teatra dəvət olundu. Omın uzun illik pedaqoji fəaliyyəti "Durna" musiqili komediyasına quruluş verərkən kollektiv üçün gərəkli oldu. Musiqili teatrın janr və forma xüsusiyyətlərini çox gözəl bilən Faiq Zöhrabovun musiqi ilə mətni üzvi surətdə qovuşdura bilməsi bitkin və yaddaqalan bir səhnə əsərinin təcəssümünə gətirib çıxarmışdır. Təbii ki, bu uğurlu tamaşamn ərsəyə gəlməsinin əsas sə-bəbkarları Şuşa teatrınm istedadlı və daxilən zəngin səhnə im-kanlarma malik gəncləri idi. Şuşa teatrında hər bir aktyor gözəl səsə malik olmaqla yanaşı, onlar həm də milli musiqi alətlərinin ən mahir ifaçılarıdır. Yəni bu kollektiv üzvlərindən hər biri istənilən alətdə səhnədə çala bildiyindən çox vaxt rejissorları və teatnn rəhbərlərini bəzi problemlərdən azad edirlər. Ona görə aktyorların səhnədə xarakter-tip yaratmaq məharətini -vokal imkanları və özlərinin (fonoqramsız) çaldıqlan musiqi alətləri tamamlamaqla ümumiHkdə onlann oyununu təbii və səmimi, həm də bədii-estetik baxımdan təsirli və yaddaqalan edir. "Durna" əsərində orijinal, emosional və qəlblərə yol tapan musiqi ilə yanaşı, həm də maraqlı, biri-digərinə bənzəməyən xarakter-tip qalereyası var ki, bu amil aktyorlarm səhnə imkan-larını nümayiş etdirməyə daha böyük şərait yaradır. Yəni burada aktyorun əsərin ideya yozumunun, oynadığı obrazın səhnə məqsədinin nədən ibarət olduğunu rejissorun köməkliyi ila dərk etməsindən və aktyorluq məharətindən çox şey asılıdır. Bu mənada "Durna" tamaşasmda rejissorun aktyortarla qarşıhqlı anlaşma şəraitində gördüyü işiər təqdirəlayiqdir. Məlumdur ki, əsərin rnəğzi, ideyası "kolxoz adamlarınıtı" həyat tərzini açıqlamaq, zəhməti, quruculuq işlərini, saf hissləri, böyük arzu və amalları, azad məhəbbəti tərənnüm etməklə yanaşı zəhməti sevməyən tenbəlləri, boşboğazlan, yüngül həyat tərzinə ahşanlan sənətin, satiranın, güiüşün dili ilə ifşa və tənbeh etmək, düzgün yola qaytarmaqdan ibarətdir. Hadisələrin canlı və inandıncı olması üçün libretto müəllifı çox maraqlı vəziyyət-lər yaratmış, müxtəlif həyat baxışh və məqsədli obrazlann xarakter baxımmdan rəngarəngliyinə nail olmaqla, nikbin əhval-ruhiyyəli bir komediya yazmışdır. "Durna" komediyasında obraz-duetlər bir-birini tamamla-yaraq şən-oynaq, sirayətedici gülüşün yaranışına təkan veraıiş olur. Bu nikbin, şən əhval-ruhiyyə tamaşanın əvvəlindən fina-lınadək davam edir. Aşıq Muradla (Y.Muradov) gənc kolxozçu qız Duma (D.Mahmudova) arasındakı məhəbbət əsərin əsas ana xettini təşkil etməklə, ətrafmda Durnanın ata-anası Kərim dayı (S.Əliyev) və Nisəni (Ş.Musayev), tənbəl Dursunla (M.Mehdiyev) onun nişanhsı Laləni (C.Əzimova), Dursunun ata-anası Nəcəf (Z.Mehdiyev) və Şərəfi (E.Həsənova), eləcə də başqa kolxozçuları - Hilal (A.Məmmədov) və Qəməri (Z.Hü-seynova) birleşdirir. Əsərin müəllifləri hər bir obrazın daxili aləmini, həyata və zəhmətə münasibətini açıqlayan çox maraqlı duetJər yaratmışlar. Bu komediya səhnədə oynanıldığı ilk gündən məhz bu xarak-terin, tipajın mənəvi dünyasını şən bir ovqatla tamaşaçılara çatdıran bu duetlər sayəsində həmin əsərin müəlliflərinə, həm də həmin obrazların yaradıcılarma geniş şöhrət qazandırmış, bu obrazları xalqın sevimlisi etmişdir. Dursunım: Ürəyimi yar, qadasın aldığım Sənə sözüm var, qadasın aldığım Yanaqları nar, qadasın aldığım Gözəllərin gözəlindən gözəlsən. Lalənin: Üzümdə var xal, gözünə döndüyüm Yoxdur məndə hal, gözünə dondüyüm Tez ol, məni al, gözünə döndüyüm Ürəyimi yar, qadasın aldığım. Sənə sözüm var, qadasm aldığım.
Səhnədə oxunan bu duetlər, qızını məhəbbət-eşq imtahanına çəkən Kərim kişini el arasında zərbi-məsələ çevrilən məşhur -Bərəkallah, Xasay müəllim, - kəlamı tamaşaçıda gözyaşardıcı təmiz-saf gülüş doğurmaqla, tamaşaçı yaddaşında bu obrazlann səhnə təcəssümünü uzunömürlü etmişdir. Bu tamaşada yaddaqalan duetlərdən biri də Yadigar Muradov və Dilbər Mahmudovanın səhnədə məharətlə yaratdıqlan Murad və Durnanın sevgilərini bir-birinə bəyan etdikləri məqamdakı duetləridir: Murad - Sən bir dəli ceyran olsan, Düzlərə qaçacaq olsan, Mən bir mahir ovçu olub Səni ovlasam, neynərsən? Durna: - Sən bir mahir ovçu olsan, Məni ovlayacaq olsan, Mən bir qızıl alma olub Satıdığa girsəm, neynərsən? Aşıq Muradla Durnamn lirik tonda köklənmiş saf hiss və həyəcandan yoğrulmuş bu duetlərini sandıqdan və şkafdan seyr edərək, bütün bu baş verənlərə öz münasibətlərini sifət mimikalan və jesttərilə bildirən Kərim və Nisənin özlərini göstərməsi səhnəsi, aktyorlar tərəfındən düşünülmüş oyun manerası ilə seçilir, tamaşaçı qəlbinə yol tapmaqla yadda qalırdı. Ümumiyyətlə rejissor Faiq Zöhrabovun yaradıcı kollektivlə, eləcə də dirijor Gülağa Zeynalov, rəssamlar Valeh Məmmədov və Nazilə Əhmədova, baletmeyster Əli Əşari ilə birgə işi öz səmərəsini vermişdir. 1994-cü ilin teatr mövsümündə S.Rüs-təmovun Şuşa Dövlət Musiqili Dram teatrımn repertuarına daxil olan "Durna" musiqili komediyasımn səhnə taleyi uğurlu və uzunömürlü oldu. Dünya dramaturqlanmn əsərlərinin repertuara daxil edilməsi özlüyündə müsbət bir haldır. Teatr dünya dramaturqlarından hansısa birinin əsəri ilə təkcə tamaşaçım tanış etməklə öz işini bitmiş hesab etmir, həm də əsər vasitəsilə başqa xalqların mədəniyyəti, adət-ənənəsi, eləcə də bizim anladığımız bəşəri dəyərlərə onlann necə münasibət göstərməsini öyrənməklə, həm yaradıcıhq imkanlannın genişlənməsinə, həm də mənəvi zənginləşməyə doğru təkan verməklə, qarşılıqlı bəhrələnməyə bədü-estetik çalarlı zəmin yaratmış olur. Təbii ki, belə maraqlı əsərlərdə həmişə aktyor və rejissor işi üçün zəngin səhnə materialı olur. Bu bədii zənginlikdən bəhrələnmək isə həmin əsərə müraciət edənlərin yaradıcı təxəyyülündən, dünyagorüşündən çox asılı olur. Məhz bu amil gələcək əsərin səhnə təcəssümündə uğura və yaxud uğursuz-luğa səbəb ola bilir. Bu mənada Şuşa teatrımn yaradıci kollektivi və rejissoru fransız dramaturqu Arman Salakrun "Marqaritka" əsərinə müraciət edəndə yəqin ki 5 bu həqiqətləri bilməmiş deyildi. Səhnədə tamaşaçı gözü qarşısmda əvvəlki hərəkətlərinə hesabat verməyən, lakin sonralar öz səhvlərini dərk edərək, müqəddəs hissləri tapdalayaraq ona xəyanət etmiş, nəyi qurban verdiyini anlayan, günahkar bir halda ərinin ruhu qarşısında diz çöküb onun namusuna ləkə gətirdiyi üçün ondan əfv olun-masını diləyən Marqarita adlı gənc bir qadının taleyi səhifələnir. Tamaşanın quruluşçu rejissoru Kəmalə Məcidova, rəssamı Nazilə Əhmədova, musiqi tərtibatçısı Leyla Qarayevadır. Əsas rolları Sevinc Məmmədova (Marqarita), Azad Məmmədov (Qoca), İqrar Salamov (Həkim), Səbuhi Rəhimli (Naməlum şəxs) səhnədə təcəssüm etdirirlər. Sevinc Məmmədovamn (Marqarita) oyunu əsərin əvvəlində sönük və cansıxıcı idisə, daha sonralar bu ilk təəssüratı canlı və inandıncı, çevik və dolğun, təbii və səmimi hiss və həyəcan-lar əvəz etməyə başladı. Aktrisa Marqaritanın hiss və həyəcamm öz daxili ürək döyüntüsünə çevirməklə, obrazm səhnə taleyinin hər amnı inkişafda göstərir, Marqaritanın acı taleyinə tamaşaçıda ürək ağrısı ilə yoğrulmuş təəssüf hissi aşılaya bilərək öz səhnə məqsədinə nail ola bilirdi. Azad Məmmədovun (Qoca) oyunu təbii və emosional ol-maqla, dramatik ünsürlərdən yoğrulmuşdur. Aktyor Qocanin daxili dünyasını, həyata və övlada olan məhəbbətini bəzən dramatik, bəzən ironik təbəssüm çalarları itə inandırıcı bir tərzdə çözələyir. Oğlunun yolunu gözləməkdən gözləri kor olmuş Qocanın inamı, nəticədə ərinin qayıdacağına ümidini itirib hə- kimlə gizli yaşayan gəlini Marqaritaya da sirayət edir. Düşünül-müş oyundan bəhrələnən aktyor, Qocanın fıkir və düşüncələrini, daxili təbəddülatlı mürəkkəb hisslərini həssas bir duyumla, əvvəldən-axıradək daima inkişafda göstərir. Qocanm acınacaqlı taleyinə ürəkdən yanan
tamaşaçı, aktyorun məharətli oyunu sayəsində inam və ümidin heç də sonda ölmədiyinə, fiziki yoxluğun heç də mənəvi yoxluq olmadığına tamaşaçıları inan-dıra bilirdi. Sözsüz ki, bu obraz aktyor kimi Azad Məmmədovun potensial sənət imkanlarının zənginliyinə dəlalət etməklə onun yaradıcıhq axtarışlannm uğurlu nəticəsi kimi yadda qalır. Ümumiyyətlə, əsərin daxili qatında gizlənmiş, insanları xoş-bəxtlik-bədbəxtlik cəbhələrinə ayıran anımlara, bu tamaşadan təsirlənən münasibət bildirməli olsaq, bir həqiqətə istinad etməli oluruq. Bütün xoşbəxt aiiələr bir-birinə oxşayırlar, bədbəxtlərin isə hər birinin öz taleyi var. Müharibələrin vurdıığu yaraiar isə minlərlə ailənin, ayrı-ayrı insanlann həyatına faciə donunda daxil olub, onlarm sonrakı ağnlı-acıh talelərini müəyyən edib, öz sağalmaz yaralannm izini qoyub. Əsərin əvvəlində səslənən xoşbəxtHk ani məqam, bədbəxt-lik isə ani məqamları çıxandan sonra qalan hissədir. Görünür, insan həyatında ağrılar-acılar xoşbəxt anlardan daha çox üstünlük təşkil edir. Yaradıcı kollektiv də görünür, elə əsas məqsədlərdən biri olan bu həqiqəti, müharibənin vurduğu yaraları öz tale-lərində-qəlblərində yaşadan tamaşaçılara bir daha aşılamaq idi. Onlar ansambl bütövlüyü və bədii bitkinliyi ilə seçilən tamaşalar ilə buna nail ofdular. Bakı şəhərində məskunlaşdıqdan sonra mərkəz teatrlan arasında özünə yer tapmaq, professional teatr prosesinə qoşulub öz yaradıcılıq simasını müəyyənləşdirmək cəhdi təqdirəlayiq olmaqla, həm də kollektivdən özünə qarşı sənət tələbkarlığı tələb edirdi. Daim professional səviyyəni yüksəltmək, yeni teatr ideyalanndan bəhrələnmək, yeni sehnə prinsiplərini Özü-nünküləşdirmək üçün Şuşa teatnnm yaradıcı heyəti hər cür çətinliyə sinə gərməyə hazır idi. Bir də sübuta ehtiyacı olmayan bir həqiqət də var ki, sənətdə yaradıcıhq axtarışında bulunmaq, sabah əldə ediləcək uğurun açan olmaqla yanaşı, hər bir yaradıcı aktyorun, rejissorun, ümumilikdə teatrın sənətdə boy artımma, inkişafma təkanverici əsas amil olaraq qalır. Bu həqiqəti dərk edən teatrm yaradıcı gənclərinin sənətdə özlərini tapmaq, öz potensial daxili imkanlannı teatr ictimaiyyətinə və yaxud tama-şaçılara nümayiş etdirmək istəyi, respublikamızda keçirilən müxtəlif janr və formalı teatr festivallarında iştirak etmək arzusu təbii olmaqla, təqdirəlayiq bir addım kimi alqışlanmalıdır. Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqı respublikamızda ilk dəfə 1994-cü ildə "Him-Cim" Pantomim festivalını keçirərkən Şuşa teatrı "Üç nöqtə, vergül, nida, sual" pantoroimi ilə bu sənət bayramında iştirak etmək qəranna gəldi. Pantomimin ideya müəllifi və rejissoru teatrın çox istedadlı və ümidverici aktyoru Rauf Şahsuvarov idi. Sənət dostu Müşfıq Mehdiyev onun səhnə ideyasının həyata keçməsində Raufiın oyundaşı idi. Məlumdur ki, pantomimada güclü bədən plastikası, jest-mimika, improvizə, həssaslıq, emosionalhq, güclü musiqi duyu-mu, ritm və temp, eləcə də daxili intellektin bu vacib amillərlə harmoniyası, mim-aktyorun təbiətində öz təcəssümünü tapma-lıdır ki, nəticədə səhnədə təbii və səmimi olsun, tamaşaçım təəccübləndirə, düşündürə, əyləndirə və güldürə bilsin. Bütün bu sənət həqiqətlərini Öz aktyor təbiətlərində birləşdirən Rauf Şahsuvarov və Müşfiq Mehdiyev yaradıcı fıkir və fantaziyalan ilə bədən elastikliyi və hərəkəti duyğu və həyəcanlan oyurıla-rındakı forma və məzmun vəhdətinin bitkinliyi ilə diqqəti çəkə-rək, səhnə məqsədlərini öz düşüncələrindən, qəlb döyüntülə-rindən və bədən plastikasmdan keçirməklə təqdim edərək tamaşaçı alqışma və festivalın mükafatına layiq gÖrüldülər. Təbü ki, bu festival Şuşa teatnnın yaradıcı gəncləri üçün təkcə mənəvİ dayaq olmadı, onlar bu sənət bayramında öz həmkarlannm oyunlannı görüb qiymətləndirdilər, özləri üçün də bir çox sənət həqiqətlərini əxz etdilər. İlk dəfə respublika səviyyəli teatr bayramında iştirak edən bu sənət yarışmda qazandıqları uğur-lardan həvəslənən Şuşa teatnnın yaradıcı üzvləri gələcək festi-vallarda da iştirak etmək qərarma gəldilər. Ümumiyyətlə, dünya incəsənətində festival anlamı bayram olsa da, təbii ki, bu sənət şənliyi, yanş, qarşıhqlı yaradıcılıq mübadiləsi, teatr cazibəsi ətrafmda fırlananların ünsiyyəti, hesa-batı, özünə və ətrafdakıların sənət axtanşma bir baxış deməkdir. Təbii ki, belə festivalların mükafatlan da var, sənət haqqmda söz-söhbəti də... Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqmm 1998-ci ilin dekab-rında keçirdiyi ikinci Ümumrespublika Eksperimental tamaşalar festivahnda Şuşa Dövlət Musiqili Dram teatn S.Bekketin "Addım səsləri" pyesinin motivləri əsasmda gənc rejissor Kəmalə Məcidovamn quruluş verib hazırladığı "Rətıgli, Rəngli, Ağ-Qara" eksperimental tamaşası ilə iştirak etdi. Əsas rollarda Şükufə Musayeva və Məlahət Əhmədova çıxış edirdilər. Tamaşa haq-qmda öz qeydlərimizi yazmamışdan əvvəl bir neçə kəlmə eksperiment və absurd barəsində öz fikirlərimi bölüşmək istərdim. Əvvəla, incəsənətin-ədəbiyyatın bütün sahələrində ekspe-riment yaradıcılığm dərin qatmda gizlənmiş orijinal rətıg, söz, fəlsəfı mükamilə axtanşmda bulunmaq istəyindən irəli gəl-məklə, hər bir yaradıcmın yeni söz demək arzusuna təkan verən dünyagörüşü, zəngin təxəyyülü və intellekti, hiss və ağılı hərəkətə gətirən, bədii enerji mənbəyidir. Əslində ekspe-riment bu günkü mövcud teatrın deyil, sabah arzu olutıan teatnn simasım müəyyən etməyə orijinal bir cəhddir. Təbii ki, öz sənət həqiqətini axtaran eksperiment səhv addımlardan da xali deyil. Bu mənada çox vaxt eksperiment klassik repertuara qarşı çıxmaqla, yeni janr və formalı əsərlərə üz tutur. Görünür, elə bu baxımdan rejissor Kəmalə Məcidova absurd teatrmın nümayəndəsi olan S.Bekketin "Addım səsləri" əsərinə üz tutmalı olmuşdur. Absurd teatrının isə öz estetik forması, strukturu və deyim tərzi vardır. Ona görə S.Bekketin əsərləri respublikamızm bir neçə teatrımn səhnəsində tamaşaya qoyulsa da (Gənclər, Sumqayıt, Yuğ, Gəncə, Şəki teatrlannın səhtıələrində), məhz absurd teatrının oyun prinsipinə uyğım olmadıqlan üçün, istənilən uğuru qazanıb sənət hadisəsinə çevrilə bilməmişdir. Əslində yarandığı gündən absurd teatrı öz prinsipi ilə klassik dramaturgiyaya qarşı olmaqla yanaşı, həm də mövcud realist və Brextin epik teatr prinsiplərinə də qarşıdır. Çüııki bütün bu teatrların tamaşalarında quruluş və aktyor oyunu absurd teatrının prinsipləri əsasmda deyil, məhz mövcud realist aktyor mək-təbinin oyunu üzərində qurulduğundan istənilən orijinal nəticə əldə oluna bilməmişdir. Absurd özü bir bədii anlam olaraq ekzistensializm fəlsə : fəsindən boy ataraq bu günümüzə gəlmişdir. Absurdun dərki, əslində irrasional olmaqla, hər hansı bir fıkirdə məntiqi ardıcıl-hğın nail olması, eləcə də əsərdə mətnin səhnə həlli ilə heç bir əlaqəsi olmayan, ilk baxışda boş bir ammıdır. Lakin bu məntiqsiz boş ammın özü belə insan düşüncəsinə yol taparaq, təxəyyülün oyamşma səbəb olmaqla, istər faciəvi, istərsə də satirik qatda onu narahat edir. İndi isə gələk, S.Bekketin "Addım səsləri" eksperimetıtal tamaşasmın üstünə, Əsər iki qadınııı başma gəlmiş hadisələr və bu hadisələrin insan taleyində qoyduğu acı xatirə izlərindən bəhs edir. Məhz nə vaxtsa baş vermiş faciənin təsiri hər iki qadmı hər tərəfdən təcrid etməklə, onlan tənhahq oyununa məhkum etmişdir. Bu xaotik vəziyyətdə qadıniar başlanm itirib az qala dəlilik dərə-cəsinə gəliblər. Sanki havanm belə çatmadığı bu nigarançılıqda onlar ümidlərini qulaqlarma gələn addım səslərinə bağlayıblar... Rejissor Kəmalə Məcidova çox maraqh bir səhnə yozumu taparaq, addım səslərini müqəddəs yeddi rəqəmi üzərində qur-muşdur. İştirakçılann vəziyyətinə uyğun olaraq, yeddi musiqi ladı səsləndikdə, yeddi rəngli işıq effekti hadisələri kəskin-ləşdirib, qadınlann sinirlərini emosional bir tərzdə tarıma çəkdiyi məqamlarda tamaşa daha təsirli və yaddaqalan idi. İnsanın daxili vahiməsini açıqlamaq üçün rejissor kölgə teatnnın element-lərindən məharətlə istifadə edərək, səhnənin dərinliyində yerləşdirilmiş pərdə (zadnik) arxasındakı işıq effektləri vasitəsi ilə qadınlan xofiandırmaqla öz istəyinə nail olur. Professional səhnə mədəniyyətini inkişaf etdirmək üçün hər bir aktyor öz üzərində tələbkarhqla çahşmahdır. Çünki tələbkarhq özü-özlüyündə gələcək sənət uğurunun açarlarından biridir. Aktyor professionallığı ilə bağlı böyük Üzeyir bəy Hacıbəyovun bir vaxtlar söylədiyi düşüncələri elə buradaca xatırlamaq yerinə düşərdi. O, məqalələrinin birində yazırdı: -"Artistdə iki fəzilətdən biri olmalıdır: ya xudadadilik və ya ustalıq. Xudadadilik - Allah vergisidir. Bu hər kəsdə olmaz və hər kəsdən tələb etmək də cayiz deyildir. Amma, ustadlıq. belə bir şeydir ki, səy, guşşi və bir də qabiliyyət sayəsində hasil olur. Bunu da artist olmaq istəyəndən tələb etməyə tama-şaçılarm haqqı vardır." 39
Şükufə Musayeva və Məlahət Əhmədovanm bu səpgili əsərlərdə özlərini sınaması özü-özlü- yündə bir sınaq, gərəkli sənət axtarışıdır. Bu tamaşa göstərdi ki, İncəsənət Universitetinin yetirməsi olan Kəmalə Məcidova geniş imkanlara malik, gələcəyi olan, istedadh bir rejissordur. Festivahn münsiflər heyəti bu amili yüksək qiymətləndirərək Şuşa teatrmı festivalda uğurlu çıxışma görə diploma layiq gördü. Tezliklə respublikamn teatr prosesinə qaynayıb-qanşan, yenİ yaradıcıhq axtarışlan və uğurları ilə öz sənətsevərlərini sevin-dirən Şuşa teatrı 1994-cü ildə "Saler" firmasımn (rəhbəri Mə-həmməd Xəlilov), görkəmU sənətkar, bu günkü Azərbaycan aktyor məktəbinin önündə gedən xalq artisti Həsənağa Turabovun şərəfinə təsis etdiyi "Həsənağa Turabov" raükafatma layiq görüldü. Azərbaycanm teatr aləmində çalışan yaradıcı şəxslər, ümu-miyyətlə, vaxtaşın Cəfər Cabbarh yaradıcılığına müraciət edirlər. Səhnənin imkanlanm, dilini gözəl bilən, yeni bəşəri ideyalarla yoğrulmuş Cəfər Cabbarh əsərlərində olan zəngin b'ədii mate-rial, sənətdə söz deməklə öz dəsti- xəttini tapmaq istəyən rejis-sorun, aktyorun, rəssamın həmin bəşəri cövhərdən bəhrələnib öz daxili imkanlarını büruzə verməsi üçün canlı, münbit sənət zəmini vardır. ' 9
Azərbaycan teatr tarixində məhz Cabbarlı əsərlərində çıxış etməklə şöhrət qazanmış aktyor, rejissor nəslinin nümayəndələri çox olmuşdur. Cabbarlı əsərlərinin teatr səhnəsində həmişə müasir olmasınm əsas səbəblərindən biri onun yaradıcılığına xas olan mövzu aktualhğı, ideyanın bəşəriliyi, zəngin kaloritli, biri-digərinə bənzəməyən mürəkkəb xarakterli rəngarəng obrazlar qalereyasımn olmasıdır. Ən başlıcası isə, dramaturq istəyinin bəşəri saf duyğulara, insan təfəkkürünim əlçatmaz-hğma istinad etməsi cəmiyyəti, insanlan hətnişə düşünməyə və mənəvi saflığa çağırmasıdır. Xalq yazıçısı Elçin Cəfər Cab-barhnın 100 illik yubileyi ilə bağlı yazdığı məqaləsində ədibin yaradıcıhğma olan oxucu-tamaşaçı marağımn səbəbini belə qiymətləndirir: - "Bizim Cabbarh yaradıcılığına bu qədər bağ-lıhğımızı, düşünürəm ki, bəlkə də çox dərəcədə həmin yara-dıcılığm mənəvi təmizliyi, saflığı şərtləndirir... Cabbarlı yara-dıcılığındakı mənəvi təmizlik mənim üçün ikili xarakter daşıyır: sənətkann özünün mənəvi təmizliyi və yaradıcıhğımn, sənətinin mövzusu olan mənəvi təraizİik." 40
Elə Azərbaycan teatrı qarşısmda duran bu vacib "mənəvi təmizlik" missiyası bütün dövrlərdə yaradıcı şəxsləri özünə cəzb etmişdir. Bu amili gözəl dərk edən Şuşa teatrımn yaradıcı kollektivi Cəfər Cabbarlı dramaturgiyasmdan yan keçə bilməzdi. Heç də təsadüfi deyil ki, XX əsrin əvvəllərində olduğu kimi indi də Azərbaycan teatrlarımn repeıtuanm C.Cabbarlının əsərləri bəzəyir. Ən maraqhsı isə odur ki, 1999-2000-ci il teatr mövsümündə Cəfər Cabbarhnın "Aydın" dramına bir neçə teatr kollektivi müraciət etmişdir. Akademik Milli Dram teatnnda "Aydın" əsərinə Mikayıl Mirzə, Füzuli Dram teatrmda Firudin MəhəiTəmov quruluş vermişlər. Təbii ki, teatrlarm maddi-texniki bazalannın, yaradıcı trup-palarınm səhnə imkanlan müxtəlif olduğu kimi, hər üç teatrm tamaşaçılarm mühakiməsinə təqdim etdikləri "Aydın"-larııı taraaşaları da müxtəlif səviyyəli idi. Azərbaycanda bolşevik inqilabı ərəfəsində yazüan "Aydın" (1919), sosialist ideyalarının bədii fıkrə raüdaxilə etdiyi bir 41>
'Ədəbiyyat" qəzeti, 17 dekabr 1999-cu il. zamana təsadüf edirdi. C.Cabbarlı belə bir mürəkkəb dövrdə Aydm obrazı ilə cəmiyyətdə pul və sərvətin hökmranhğmı ifşa etməklə, insanm həqiqi azadlığı və xoşbəxt gələcəyinin mahiyyətini açıqlayaraq, xəyal və ümidlərinə qanad verir, insan-lan köhnəliklə barışmaz mübarizəyə səsləyirdi. XX əsrin əvvəllərində olduğu kimi onun son illərində də cəmiyyətdə pul və sərvətin böyük rol oynadığını quruluşçu rejissor Rauf Şahsuvarov bilməmiş deyildir. Görünür, rejissor "Aydın" dramına müraciət edərkən özü üçün bir həqiqəti açıq-layaraq dərk etmişdir ki, Aydmm həyat fəlsəfəsi, düşüncə və fıkirləri, sevgi və iztirabları onun yaşadığı mühitdən yüksəkdə durur. Lakin Aydın arzuladığı kimi deyil, həyatın diktə etdiyi qanunlarla yaşamağa məhkumdur. Görünür, elə onun faciəsi də burdan, düşünən və duyan insan üçün məhbəs olan qeyri-insani cəmiyyətdən başlayır. Rejissorun səhnə məqsədi ideya yozumu aktyor Rauf Şahsuvarov üçün doğma və yaxm oldu-ğundan, "Aydın"ın Şuşa teatrındakı səhnə təcəssümünü Rauf öz üzərinə götürməli
olmuşdur. Əsərə yığcam və lakonik tərtibat verən quruluşçu-rəssam (Valeh Məmmədov), səhnə şərtiliyinə istinad etməklə, hadisələrin təklif olunmuş məkanda dina-tnikliyinə təkan verməklə yanaşı, həm də iştirakçılarm sərbəst hərəkətinə şərait yaratmışdır. Böyük arzularla yaşayan Aydın (R.Şahsuvarov) 5 zavodda işləyir. Məsum qadını Gültəkin (C.Əzi-mova) isə Dövlət bəyitı arvadına dərs deyir. Hər ikisi yoxsul, lakin mənah bir ömür yaşayırlar. Pul, sərvət sahibi Dövlət bəyin gözü Gültəkindədir. Onu ələ keçirməyin yollannı düşünür. Bu yolun başlanğıcı və sonu pul tələsidir. Rauf Şahsuvarov səhnəyə daxil olduğu ilk andan Aydını təkcə əzab və yoxsulluq içə- risində daxilən qıvrılan bir insan kimi deyil, mühitlə barışa büməyən, böyük arzularla yaşayan bir bəşər övladı olaraq təqdim etməyə çalışır. Məlumdur ki, şöhrət və böyüklüyün yolu heç də həmişə istedadı olanın deyil, məhz dövlət və sərvəti olanın üzünə açıq olur. Müasirlik duyumu, hiss və emosiyası ilə Aydını səhnədə yaradan aktyor obrazın daxili dünyasını şərh edərkən, onun faciəsini şəxsiyyətin faciəsi kimi mənalandırmağa çalışırdı. Bəzi səhnələrdə buna daha inandırıcı və təbii hisslərlə nail olurdusa da, elə məqamlar da olurdu ki, aktyor həddindən artıq hissə qapanıb obrazın səhnə məqsədini cıhzlaşdıran emosional yersiz hay-küyə yol verirdi. Aydm (R.Şahsuvarov) öz sevgisində qeyri-adi təsir bağışlayır. Ehtiyac hissi onu zavoda gətirmiş, Dövlət bəydən asılı etmişdir. Rauf Şahsuvarovun - Aydını sevir, lakin bu sevgi onun əzablannı yüngülləşdirə bitmir. Bəzən də tamaşaçıda belə bir təəssürat yaranır ki, Gültəkinin xəyanətini bilən Aydın sanki hər şeylə barışıb, ona gÖrə çox şeyə göz yummağa üstünlük verir. Belə məqamlarda Aydın (R.Şahsuvarov) tamaşaçı qınağına tuş gəlir. Rauf Şahsuvarovun səhnədə yaratdığı Aydın ziddiyyətli, amma düşünən və düşündürən bir şəxsdir. Elə ona gÖrə də mühitlə barışmayan, böyük ideya və arzularla yaşayan Aydm pul və əxlaqsızlığm hakim olduğu bir cəmiyyətin iç üzünü dərk etdiyi üçün faciə içərisində məhv olur. Səhnədəki Aydm məhv olur, lakin onun böyük arzuları yaşamaqda davam edir. Bü günkü sosial haqsızbqlann baş alıb getdiyi bir zamanda pulun hökmranhğa can atdığı bir dÖvrdə cəmiyyətimizdəki Aydmlar, Gültəkinlər özlərinin yeni talelərini yaşayırlar. Gültəkin dramda mühüm bir obraz, bədii görümdən səbəb açan olmaqla, hadisələrin inkişafına təkan verən bir surət oldu-ğundan rolun ifaçısından xüsusi istedad, bacanq tələb olunur. Son dərəcə mürəkkəb, dərin ziddiyyətli həyat keçirən bir qadının obrazını tamaşada təcəssüm etdirən Ceyran Əzimova, psixoloji baxımdan düşünülmüş oyunu ilə Gültəkinin fərəhsiz həyatmı, hisslərinin səmimiliyini nümayiş etdirməyə cəhd etsə də, əsər boyunca aktrisa heç də həmişə öz istəyinə nail ola bilmir. Lakin ümumilikdə hadisələrin ən gərgin məqamlarıııda Gültəkin Aydına layiq olmağa çalışırdı. Öz var-dövləti ilə Aydın və Gültəkinin sakit həyatım pozan Dövlət bəy (M.Mehdiyev), poz-ğun təbiətli ərinə layiq olmaq üçün hər şey etməyə, hətta savad almağa belə hazır olan, ancaq yeri gələndə aydın'kimi-lərinə arvadınm cilovunu yığ" deməyə qadir, iddialı, dilli-dilavər Böyükxamm (M.Əhmədova) pul və sərvət sahiblərinin at oynat-dığı bir cəmiyyətin yetirraələri idilərsə, dostluğa sədaqətli olan, qəlbində Gültəkinə olan məhəbbətini gizli saxlayan, öz dəyərli məsləhətləri ilə Aydma düşdüyü vəziyyətdən çıxmağm yollarını göstərən Surxay (A.Məmmədov) kazinolarda torqa qoyulan, pullu kişilərin əlində oyuncağa çevrüən Susanna (Ş.Musayeva) və başqaları mənəvi tarazlığın pozulduğu həmin cəmiyyətin qurbanlarıdırlar. Tamaşada əsərin döyünən qəlbi aktyordur. Bütöv bir tama-şanm uğurlu səhnə taleyi onun istedad və bacanğmdan asıhdır. Bu əsərdə bəzi aktyorların səhnədə özlərinə qarşı inamın zəif olması, böyük ideyalarla yaşayan, haqsızlıqlarla mübarizə aparan Aydınm ətrafında onlar süst və sönük görsənirdi. Elə buradaca dünya teatr prosesində özünəməxsus yeri, ənənəsi olan rus teatrının beşiyi başmda duranlardan A.P.Sumarokovxın bir vaxtlar aktyorlara məsləhət gördüyü bəzi həqiqətləri xatırlamaq yerinə düşərdi: - "Başqalarınm hiss və düşüncələrini, məqsəd və mə- ratnlarmı öz canmızda, qəlbinizdə duymasanız, səhnəyə çıxmağa tələsməyin. Əks təqdirdə heç vaxt tamaşaçi qəlbinə, hiss və düşüncəsinə hakira kəsilə bilməzsiniz." 41
"Aydın" tamaşası Özünün bədii-estetik dəyəri, ansambl bütövlüyü ilə seçildi, maraqh rejissor yozumu və aktyor oyunu ilə yadda qaldı, tamaşaçılara kollektivin zəngin potensial yaradıcılıq imkanına malik olduğunu bir daha nümayiş etdirdi.
Ən başlıcası isə yaradıcı canlı orqanizm olan teatr öz qar-şısında duran əsas missiyalardan birini, insanı düşündürmək-daşmdırmaq, onım qəlbini xeyirxah, saf hisslərlə alışdırmaq, həyatı anlamaq vəzifəsini yerinə yetirmişdir. Bəşərin incisi olan insan talelərinin mənəviyyatsjz bir cəmiyyətdə, var-dövlət sahib-İərinin əlində oyuncağa çevrildiyini, maddi varlığın mənəvi dəyərləri üstələməsinin faciələrə yoi açdığım, insan həyatının yaradıcı və dağıdıcı rnənasmın fəlsəfı dərkinə, öz emosional, təbii və səmimi oyunlan ilə tamaşaçmı bütün bu həqiqətlərə daxili bir səslə çağırmağa nail oldular. Bu amii isə "Aydın"m Şuşa teatnmn repertuarında uzımömürlü olacağına dəlalət edir. 4l Leninqradskiy Qosudarstvenmy akademiçeskiy Teatr Dramı imeni A.S.Puşkina-L., 1981, str 3. Daima sənət axtarışında olan, professional səviyyəsinin yük-səlməsinə tələbkarlıqla yanaşan Şuşa teatnnın yaradıcı kollektivi, Bakıda tamaşaçı auditoriyasını öz tamaşalanna cəlb etmək üçün repertuarını zənginləşdirməyə daha çox üstünlük verirdi. Ona görə teatrm repertuarında müxtəlif janr və formalı, biri-digərinə bənzəməyən S.Qənizadənin "Aymm min oyunu" (rej. Y.Muradov), V.Qaufun "Xəlifə Leylək" (rej. O.Salamov), B.Appayevin "Gözəlləri necə qaçırmalı" (rej. K.Məcidova), M.F.Axundovun "Hekayəti Müsyö jordan həkimi-nəbatat və Dərviş Məstəli şah caduküni-məşhur" (rej. K.Məcidova) kimi orijinal yozumlu tamaşaların öz daircü tamaşaçılan var. Daima qaçqın-köçkün bacı-qardaşlan ilə görüşən kollektiv üzvləri tez-tez cəbhə bölgələrində əsgər və zabitlər qarşısmda "Nəğmədir, gülüşdür hər dərdə məlhəm" tamaşa-konsert proqramı ilə vaxtaşın çıxış edirlər. Teatrın baş rejissoru, gənc ve istedadlı Kəmalə Məcidova kollektivin sənət imkanlarımn üzə çıxması üçün bu gün gərgin zəhmət sərf edir, maraqlı yaradıcıhq axtarışları aparır, yeni əsərlərə səhnə taleyi bəxş edir. Öz rejis-sorluq fəaliyyətində o, dünya dramaturgiyası nümayəndələrinin əsərləri ilə yanaşı milli klassikamıza daha çox yer verir. Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının 1999-cu ilin dekabrmda keçirdiyi "Milli klassika" festivalında kollektiv M.F.Axundovun "Hekayəti Müsyö-jordan həkimi-nəbatat və Dərviş Məstəli şah caduküni- məşhur" (rej. K.Məcidova) komediyasınm tamaşası ilə iştirak edərək, festivahn diplom və mükafatına layiq görüldü. Festival iştirakçıları Rauf Şahsuvarovun (Müsyö jordan), Azad Məmmədovun (Hatəmxan ağa), Şükufə Musayevanın (Şəhrə-banu xanım), Müşfıq Mehdiyevin (Şahbaz bəy), Aliyə Əliyevanın (Xanpəri), Səbuhi Rəhimlinin (Qurbanəli), İqrar Salamovun (Məstəli şah) oyunlannı yüksək qiymətləndirib alqışladılar. Şuşa teatrı bu sənət yarışmda özünəməxsus yaradıcıhq dəsti-xətti olduğunu teatr ictimaiyyətinə müvəffəqiyyətlə nümayiş etdirə bildi. Yeni müəlliflərin əsərləri ilə öz repertuarmı zəngin-ləşdirməyə can atan teatrm yaradıcı kollektivi, həm də öz daxili sənət potensialmı nümayiş etdirməyə səhnə imkanı əldə etmiş olur. Bu mənada müasir nəsrimizin istedadh nümayətıdəsi olan Firuz Mustafanm teatra cəlb olunması yeni sənət axtanşına zəmin yaratmaq istəyindən irəli gəlmişdir. Özünün bir çox roman və povestləri ilə geniş oxucu rəğbəti qazanmış Firuz Mustafanın Şuşa teatrının səhnəsində ilk işi "Ağılh adam" tragi-farsı (26.09.2000.) oldu. Yaşadığımız müasir cəmiyyətdə xeyir və şər qüvvələrin yaratdığı xaotik vəziyyətdə kimin dəli, kimin ağıllı olduğu kimi fəlsəfı suala cavab axtaran əsər müəllifı Firuz Mustafa ilə həmfıkir mÖvqedə duran rejissor Kəmalə Məcidova özünün səhnə yozumunda aktyor oyunu vasitəsilə bu sualı cavablandırmağı tamaşaçmın öhdəsinə buraxaraq, hadi-sə məkanı ilə tamaşaçı zalı arasında canlı və emosional daxili bir dialoqa nail olmuşdur. Tamaşamn qayəsinin daşıyıcılan, bədii obrazların səhnə təcəssümçüləri olan aktyorlar Azad Məmmədov (jurnalist), Şükufə Musayeva (Xəstə), İqrar Salamov (Xəstə və Müstəntiq), Zahid Mehdİyev (Polis), Məlahət Əh-mədova (Həkim), Ceyran Əzimova (Qadın) əsər müəllifinin məqsədini düzgün dərk etməklə, özlərinin təbii oyunlan ilə tamaşaçı qəlbinə yol tapmaqla yadda qalırdılar. Ümumilikdə ansambl bütövlüyü ilə diqqət çəkən bu əsərin təsir və təlqin gücü özünün bədii estetik dəyəri ilə seçilməklə bizə belə bir inam aşıladı ki, "Ağıllı adam" tamaşası Şuşa teatrmın reper-tuarında uzunömürlü olacaqdır... Yuxanda qeyd etdiyimiz kimi, teatrın yaradıcı simasını onım repertuarmın rəngarəngliyi müəyyən edir. Rəngarəngliyin bədii fəlsəfi və estetik tutum çalarındakı zənginliyi göstərən amilin əsasında isə tamaşalann janr əlvanlığı durur. Bu vacib amil Özü truppanın yaradıcı imkamna ayna tutmaqla yanaşı, həm də teatnn cəmiyyətdəki missiyasım müəyyənləşdirmiş olur. Cəmiy-yətdəki neqativ hallan qamçılayan, ümumi mənəvi və psixoloji inkişafa əngəl olan
ictimai bəlalan ifşa edən meydan oyun prinsiplərindən bəhrələnən, öz kökünü xalq komediyalarmdan götürən "Məzhəkə", "Sayaçı", "Məsxərə", "Hoqqa", "Qaravəlli" kimi oyun- tamaşaİarı, sonradan müstəqil janr kimi inkişaf edə-rək, ədəbi-bədii yaradıcı təfəkkürün təkamülünə şərait yarat-mışdır. Bu mənada Şuşa teatrının səhnəsində Üzeyir Hacıbə-yovun felyetonlannın motivləri əsasında rejissor Vaqif Azəryann səhnələşdirib quruluş verdiyi "Əyri oturaq, düz danışaq" (10.10.2000.) tamaşasında ilk diqqətimi çəkən əsərin səhnə yozumunun janr baxımından qaravəlli olması oldu. Tamaşaçı elə ilk andaca hiss etdi ki, meydan tamaşasındakı "oyun içə-risində oyun" teatr prinsipindən bəhrələnən rejissor əsərin qayə-sinin açıqlanmasını sərbəst bir surətdə tamaşadakı aktyorların improvizə qabiliyyətləri ilə bağlamışdır. Bu isə o demək idi ki, öz məharət və istedadtannı nümayiş etdirraəyə şans qazanmış aktyorlar çalışacaqlar ki, millətinin ağnsını, acısmı, psixolo-giyasını gözəl bilib və hər yazısı ilə (istər felyeton, istər publisist yazılan, istər komediyalan olsun) dəqiq diaqnoz verən Üzeyir bəy Hacıbəyov qələminin qüdrətindən süzülən həyat həqi-qətlərini göz yaşı içərisindəki gülüşlə öz hədəfınə (yəni oxucu və tamaşaçısına) sərrast satirik gülüşlə sənət atəşini açıb, öz həmvətənlərini qəflət yuxusundan, biganəlik yoluxmasından silkələyib ayıltsmlar. Vaqif Azəryann əsərin rejissor yozumuna tapdığı bu bədü janr açarı aktyorlar tərəfındən düzgün dərk olunduğundan, ilk şəkildən finaladək səhnədə düşünülmüş, nikbin əhval-ruhiyyəli bir tamaşanm yaranmasma gətirib çıxar-mışdır. Tamaşada iştirak edən hər bir aktyor (Yadigar Muradov, Zahid Mehdiyev, İqrar Salamov, Azad Məmmədov, Şükufə Musayeva və başqalan) bu əsərdə Üzeyir bəyin felyeton-lanndakı müxtəlif həyat baxışlı, biri-digərinə bənzəməyən tipajlarm tamaşaçı gözü qarşısmda bir neçə obrazını canlan-dırırdılar. Hər bir aktyor çahşırdı ki, özünəməxsus oyun tərzi ilə seçilsin, Üzeyir bəyin narahat vətəndaş mövqeyindən irəli gələn ideyanın müasir çalarmı gülüşün sərrast deyimi ilə tamaşaçıya çatdırmaqla onu təsirləndirib düşündürsün. Bu mənada səhnə məqsədinə nail olan Şuşa teatrınm yaradıcı kollektivi özlərinin təbii və inandmcı oyunlan ilə tamaşaçı qəl-binə yol tapmaqla onu düşündürə bilirdilər. Ümumiyyətlə, Şuşa teatrının səhnəsində oynanılan kome-diyalann leytmotivini şən bayram əhval-ruhiyyəsi təşkil edir. Aktyorların təbiəti isə səs və musiqi duyumu ilə yoğmldu-ğundan, tamaşalarda onların oyun məharətini tamamlayan musiqi hadisələrin məntiqli, ardıcıl inkişafına rəvac vermiş olur. Bu həqiqətlər belə bir qənaətə gəlməyə əsas verir ki, repertuarı janr əlvanhğı ilə seçilən Şuşa teatrı milli teatrımızın poetikasına istinad edir, sənət ənənələrindən bəhrələnir, yaradıcı təbiətini zənginləşdirir, gələcək sənət axtarışları və uğurları üçün geniş üfüqlərə can atır. Bu gün Şuşa teatrı ardıcıl surətdə sənət axtarışlarını davam etdirməklə, professional səviyyəsini təkmilləşdirməklə öz orijinal yaradıcıhq simasım rəsm etməkdədir. Bir vaxtlar görkəmli sənətşünas alim Cəfər Cəfərov milli teatrın yaradıcıhq simasını, bütöv təbiətini açıqlayaraq yazırdı: - "Milli teatr heç zaman bir teatr demək deyildir. Milli teatr mədəniyyəti teatrlar sistemindən yaranır." 42 Bu mənada bu günkü milli teatr mədəniyyətini zənginləşdirən teatrlardan biri də Şuşa Dövlət Musiqüi Dram teatnnın yaradıcı kollektividir. Ümumiyyətlə, bu məlum bir həqiqətdir ki, teatrın spesifık orqanizmi yaradıcı təbiəti oyun üzərində qurulub. Şuşa teatrına xas olan teatral oyun prinsipi isə əsasən meydan teatnnın ənənə- sindən bəhrələnməsidir. Teatnn repertuarındakı əsərlərin tama-şası vaxtı aktyorların improvizə məharəti bu həqiqəti bir daha təsdiqləmiş olur. Bir sözlə, bu gün Şuşa teatrı mövcud Azərbaycan incəsənə-tinin tərkib hissəsi kimi cəmiyyətimizdə baş verən hadisələrə tamaşalarımn səhnə dili ilə müdaxilə edib münasibətini bildir-məklə, insanları bəşəri dəyərlərə tapınmağa, xoş hiss və duyğu-larla yaşamağa dəvət etməklə, şər qüvvələrə qarşı banşmaz olmağa, yaşadığımız mühitdə bir-birimizə qarşı diqqətli ohıb faciələrə səbəb olan biganəliyin daşını atmağa nail olmağa, vətən-torpaq sevgisini içlərində daima yaşatmağa, məhz bu hisslərlə sabahkı günə inamla addımlamağa öz tamaşaçılarım çağırmaqdadır. Əlbəttə, Şuşa teatrının sabahkı sənət taleyi, özünün iqtisadi mənəvi-psixoloji tarazhğım itirmiş cəmiyyə-timizin teatr sənətinə olan münasibətindən, ayrı-ayrı dövlət strukturlarında çakşan vəzifə sahiblərinin diqqətindən, maddi-texniki bazadan, teatnn tərəf müqabili olan tələbkar tamaşaçıdan, ən başlıcası isə teatrda çalışan gənc rejissor və aktyorlann istedad
4: C.Cəfərov "Əsərləri iki cilddə". Birinci cild. Bakı - 1968, səh. 312. və bacarığından, sənət yanğısmdan çox asılıdır. Bütilü amillərin hamısı Vəhdət şəklində birləşib vətən-sənət sevgi-sindən yoğrulan hisslərlə aşılamb qəlb və düşüncəyə hakim kəsilərsə, o haqq və ədalət işığından enerji alan bu inam hissi Şuşa teatrını enişti-yoxuşlu həyat və sənət yolları ilə nə vaxtsa doğma Şuşaya aparacaqdır. Bu inam hissi ilə biz də deyirik: -Allah heç vaxt qəlbinizdə olan inam hissini öldürməsin. Tann bu haqq işinizdə sizlərə yardımçı olsun... Təbii ki, hər bir teatrın tərcümeyi-halı onun tamaşalandı... Şuşa teatrınm sənət tərcümeyi-hah dünəndən bu günə boylana-raq, sabahkı arzu və ümidlərə doğru can atmaqla yazılmaqdadır. Bu çətin və şərəfli sənət yolu enişti-yoxuşlu olsa da 5 bu yol Şuşa teatrmın yaradıcı sənətkarlannı səhnədə təcəssüm etdirdik-ləri tamaşalarla birlikdə zəngin sənət dünyasımn əlçatmaz-ünyetməz ənginliklərinə apanr. Sənət yolunuz açıq, teatrmız tamaşah və tamaşaçılı olsun... Sənətin uğur və şöhrət çələngi olan dəfnə yarpağı teatrıtuzın üstündən əskik olmasm... SON
P.S. Bu kitab işıq üzü gÖrənə kimi respublikamızın ədəbiyyat və incəsənət xadimlərinin yaradıcıhq talelərində müxtəlif dəyişikliklər və yeniliklər baş verdi. Respublika prezidentinin 28 oktyabr 2000-ci il tarixli fərmam ilə bir çox sənətçilər fəxri adlara layiq görüldülər. Onlarm arasında Şuşa teatnnın aktyorlan da var idi. Həmin gündən Yadigar Muradov və Şükufə Musa- yeva "Əməkdar artist" fəxri adını qünırla daşıyacaqlar! ŞUŞA Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|