Adabiy til va shevalar munosabati

JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS 
http://www.newjournal.org/  Volume–18_Issue-1_December_2022 
123 
Hozirgi o‘zbek adabiy tili uchun qarluq lahjasiga kiradigan Farg‘ona-Toshkent 
shevalari asos qilib olingan. Olimlarning fikricha, Toshkent shevasi fonetik jihatdan, 
Farg‘ona shevasi morfologik jihatdan adabiy tilga asos bo‘lgan. Umuman olganda, 
adabiy til barcha shevalarga tayanadi. 
Shevalarning o‘ziga xos xususiyatlari adabiy tilning ta’siri bilan asta-sekin 
zaiflashadi va yo‘qola boradi. 
So‘zlashuv tilidagi so‘z va grammatik shakllar barcha shevalarda qo‘llanadigan, 
lekin adabiy tildan boshqacha tarzda shakllangan birliklardir: kelsa – kesa, bo‘lsa – 
bo‘sa, olib kel – opkel. 
Vulgarizmlar tilda mavjud bo‘lgan so‘kish va qarg‘ish so‘zlardir: haromi, 
qiztaloq, yer yutkur, oqpadar va b. 
Varvarizmlar tilda o‘rinsiz ishlatiladigan chet so‘zlar: uspet qilolmadim, papasha, 
mamasha, nastroeniem yaxshi, znachit, tak, vau, yess va b. 
Jargonizmlar ayrim guruh kishilar tomonidan ishlatiladigan yashirin ma’noli 
so‘zlardir: mullajiring, loy soqqa, qurug‘i (barchasi pul ma’nosida). 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 
1. A.Nurmonov, N.Mahmudov, A.Sobirov, Sh.Yusupova. Hozirgi o‘zbek adabiy 
tili. Т., «A.Qodiriy nomidagi xalq merosi», 2003. 
2. A.Nurmonov, A.Sobirov, Sh.Yusupova. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Т., «Sharq» 
nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati, 2002. 
3. A.Nurmonov, A.Sobirov, Sh.Yusupova. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Т., 
«0‘zbekiston», 2003. 
4. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Т., «Talqin», 2005. N.Mahmudov, A.Nurmonov, 
A.Sobirov, V.Qodirov, Z.Jo'raboyeva.