O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti

5- Mavzu: O’zbekiston Respublikasining hozirgi zamon arxiv tizimi 
Reja: 
1. Idoraviy arxivlar 
2. Davlat arxivlari 
3. Fuqarolarning shaxsiy arxivlari 
O’zbekiston mustaqillikka erishgandan so’ng xalqimizning haqiqiy tarixiga 
bo’lgan qiziqishi beqiyos darajada o’sdi, ma’naviy qadriyatlarni qayta tiklash hayotiy 
zaruratga aylandi. Bu esa xalq tarixiy xotirasining ajralmas qismi bo’lmish arxivlar 
faoliyatini tubdan yaxshilash vazifasini kun tartibiga qo’ymoqda. 
Respublikamizda o’tgan davrlarda shakllangan va o’z samaradorligini amalda 
isbotlagan arxiv tizimi asosan saqlanib qoldi. Bu urushdan keyin shakllanib, asosan 
davlat arxivlari, idoraviy arxivlar va shaxsiy arxivlarni o’z ichiga olgan tizimdir. 
Mustaqillik yillarida faqatgina sobiq partiya (KPSS) arxivlari qayta tuzildi. 
Toshkentdagi sobiq O’zkompartiya Markaziy Komiteti arxivi va viloyatlar partiya 
komitetlari arxivlari negizida Prezident Devoni arxivi va uning viloyatlardagi 
bo’limlari tashkil etildi. 
Mustaqillik yillarida respublika arxivlari faoliyatida chuqur sifat o’zgarishlari 
ro’y berdi. Eng avvalo 1999 15 aprelda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 
tomonidan qabul qilingan “Arxivlar to’g’risida”gi Qonunni eslab o’tish joizdir. Bu 
qonun arxivlar faoliyatining huquqiy negizidir. Mazkur qonunda Dalvat arxiv fondi, 
hujjatlariga bo’lgan mulkdorlik, hujjatlarni saqlash tartibi, davlat arxivlarini 
moliyalash, arxivlarni yangi hujjatlar bilan to’ldirish, hujjatlardan foydalanish kabi 
masalalar o’z yechimini topgan. Qonunda O’zbekiston Respublikasining hozirgi 

---

21 
zamon arxiv tizimi o’z aksini topdi. 
O’zbekistonning hozirgi zamon arxiv tizimi idoraviy 
arxivlar, davlat arxivlari va shaxsiy arxivlardan iborat. 
O’zbeiston Respublikasida davlat hokimiyati va 
boshqaruv organlari, korxonalar, muassasalar va 
tashkilotlar qoshida hujjatlarni vaqtincha saqlash, 
ulardan xizmat, ishlab chiqarish, ilmiy va boshqa maqsadlarda foydalanish maqsadida 
idoraviy arxivlar tashkil etilgan. Qonunda belgilanganidek, zarurat tug’ilganda 
idoraviy arxiv o’rniga birlashgan idoraviy yoki idoralararo arxivlar ham tuzilishi 
mumkin. Idoraviy arxivlarda hujjatlar vaqtincha saqlanadi. Belgilangan muddatdan 
so’ng idoraviy arxivlarning hujjatlari davlat arxiviga topshiriladi. Hujjatlarni idoraviy 
arxivlarda saqlash, ulardan foydalanish va o’z vaqtida davlat arxivlariga topshirish 
uchun mazkur idora yoki muassasa rahbarlari javobgardirlar. Idoraviy arxivlarning 
faoliyati, hujjatlarni idoraviy arxivlardan davlat arxivlariga o’tkazish tartibi “Arxivlar 
to’g’risida”gi Qonun va Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Bosh Arxiv boshqarmasi 
tasdiqlagan nizomlar asosida amalga oshiriladi. 
Idoraviy arxivlarda hujjatlar nizomlarda belgilangan muddat davomida 
saqlanadi. Bu muddatning qancha davom etishi u yoki bu muassasaning ish faoliyati 
xususiyatlari bilan bog’liqdir. Shahar, tuman va qishloqlar muassasalarning idoraviy 
arxivlarda hujjatlar 5 yil davomida saqlanadi. Viloyat muassasalari va tashkilotlari 
hujjatlari ularning arxivlarida 10 yil davomida saqlanishi mumkin. O’zbekiston 
Respublikasi oliy davlat va hokimiyat boshqaruv organlarining hujjatlari idoraviy 
arxivlarda 15 yil davomida saqlanadi. Tashqi ishlar vazirligi hujjatlari 30 yil 
davomida, fuqarolik holatlarini qayd etish (ZAGS) hujjatlari esa 75 yil davomida 
idoraviy arxivlarda saqlanishi nazarda tutilgan. Mavjud nizomlarga binoan shaxsiy 
tarkibga doir hujjatlar idoraviy arxivlarda 40 yil davomida saqlanishi kerak. 
Idoraviy arxivlar davlat arxivlarini yangi hujjatlar bilan to’ldirib boruvchi 
asosiy manbadir. 
O’zbekiston Respublikasining hozirgi zamon davlat 
arxiv tizimi respublikaning siyosiy-ma’muriy tuzilishi 
negizida tashkil etilgan. Respublika davlat arxiv 
tizimiga quyidagi arxivlar kiradi: 
1. Qoraqalpog’iston Respublikasi markaziy davlat arxivi, viloyat davlat arxivlari 
va ularning filiallari, Toshkent shahar davlat arxivi; 
2. Respublika Markaziy davlat arxivlari 
Hozirgi kunda Qoraqalpog’iston Respublikasi markaiy davlat arxivi, Andijon,