Penitensiar sistemdə Vərəmə nəzarət üzrə TƏLİmat

I. Giriş 
Müqavilənin məqsədi və əhatə dairəsi 
Azərbaycan  Respublikasının  Ədliyyə  Nazirliyi  penitensiar  sistemdə  Ümumdünya 
Səhiyyə  Təşkilatı  (ÜST)  tərəfindən  dəstəklənən  DOTS  strategiyasına  (Birbaşa  Müşahidə 
Olunan Terapiya) əsaslanan Vərəmə nəzarət proqramı həyata keçirir. Bu istiqamətdə nəzərə 
çarpan  nailiyyətlərin  əldə  olunmasına  baxmayaraq,  bəzi  problemlər  hələ  də  movcuddur. 
Həmin    çətinliklərdən  bəziləri  azadlığa  buraxıldıqdan  sonra  xəstələrin  vərəm 
dispanserlərində  qeydiyyata  alınması,  adekvat  müalicə  ilə  təmin  olunması,  müalicə  və 
müayinə  proseduralarının  ölkədə  qəbul  olunmuş  kliniki  prokollara  uyğun  aparılması, 
penitensiar  və  mülki  sektor  arasında  vərəmli  xəstələrin  izlənilməsinə  dair  informasiya 
mübadiləsin zəif olması ilə əlaqədardır.  
Vərəmli  xəstələrin  müalicəsinin,  xüsusən  də  ikinci  sıra  vərəm  əleyhinə  dərmanlarla 
müalicəyə  cəlb  olunmuş  xəstələrin  uzun  müddətli  olmasını  və  azadlığa  buraxılan  keçmiş 
məhkum/vərəm  xəstələrin  əsasən  natamam  təhsilli  olduğu,  bir  sıra  hallarda  aqressiv 
davranışlı, bir çoxunun narkotik vasitə və spirtli içki aludəçisi olduğu, tələb olunan qayda və 
qanunlara  riayət  etmək  baxımından  olduqca  çətin  əhali  qrupu  olduğunu  nəzərə  alaraq 
azadlığa buraxılmış vərəmli məhkumlar arasında müalicədən yayınma hallarının minumuma 
endirilməsi  məqsədilə  onlara  dəstək  göstərilməlidir.  Müalicəni  yarımçıq  dayandırmış  xəstə 
qısa  müddət  ərzində  xəstəliyin  daha  kəskin  formasına  düçar  ola  bilər  və  onunla  əlaqədə 
olanları  vərəmə  yoluxma  riskinə  məruz  qoya  bilər.  Daha  təhlükəlisi  odur  ki,  müalicənin 
sonadək  çatdırılmaması  Dərmana  Davamlı  (DD),  o  cümlədən,  Geniş  sayda  Dərmanlara 
Davamlı (GDD) vərəmin yaranmasına gətirib çıxarır.  
Bu  müqavilənin  başlıca  məqsədi  müalicələrini  tamamlamadan  azadlığa  buraxılmış 
bütün  vərəmli  xəstələrin:  dərmana  həssas  vərəm  (DH-vərəm)  və  DD-vərəmli  xəstələrin 
mülki vərəm əleyhi tibb müəssisələrində və ya Milli Vərəmə Nəzarət Proqramının (MVNP) 
DOT  məntəqələrində  müalicələrini  davam  etdirmələrini  təmin  etməkdir.  Xəstələr  azadlığa 
buraxıldıqdan  sonra  onların  müalicələrini  davam  etdirməkdə  məqsəd  vərəmdən  əziyyət 
çəkən bütün xəstələrə eyni münasibət göstərməklə mülki əhali arasında vərəm ştammlarının 
ötürülməsini,  DH-vərəm  və  DD-vərəmlə  xəstələnmə  və  ölüm  hallarını  azaltmaq, 
rezistentliyin  artmasının  və  GDD-Vərəm  ştammlarının  yaranmasının  qarşısını  almaq  üçün 
penitensiar sektorda müalicəyə qoşulmuş bütün vərəm xəstələrin sonadək müalicəsini təmin 
etməkdir.  
Bu  Müqavilə  xüsusi  yüksək  riskli  əhali  qrupunun,  o  cümlədən,  azadlığa  buraxılmış 
DD-Vərəmli şəxslərin spesifik sosial və iqtisadi problemlərinin mövcudluğu nəzərə alınaraq 
hazırlanmışdır və məqsədi Ədliyyə Nazirliyinin (ƏN) və Səhiyyə Nazirliyinin (SN) dəstəyi 
ilə  Qlobal  Fondun  9-cu  Raund  Vərəm  Layihəsinin  sub-resipiyenti  “Sağlamlığa  Xidmət” 
İctimai  Birliyi  qeyri-hökumət  təşkilatı  tərəfindən  müalicəsi  başa  çatmadan  azadlığa 
buraxılan  vərəmli  xəstələrin  mülki  vərəm  əleyhinə  müəssisələrdə  müalicələrini  davam 
etdirmələrinin  təşkili,  nəzarət  və  dəstəyi  layihəsinin  həyata  keçirilməsindəki  maneələri  və 
çətinlikləri aradan qaldırmaqdan ibarətdir. 
 
II. Cari müqaviləyə aid tərəflər  
Bu Müqavilə məsələyə aidiyyəti olan aşağıda qeyd edilən tərəflər arasında bağlanır: 

 
Azadlığa  buraxıldıqdan  sonra  müalicə  davam  etdirilən  mülki  vərəm  əleyhi  tibb 
müəssisələrinin  bu  fəaliyyətini  təşkil  və  nəzarət  edən  Səhiyyə  Nazirliyinin  məsul 
qurumu  qismində  Direktor  cənab  Elcan  Məmmədbəyovun  təmsil  etdiyi  Elmi-
Tədqiqat Ağ Ciyər Xəstəlikləri İnstitutu (SN ETACXİ) 
 

 
Azadlığa  buraxıldıqdan  sonra  xəstələrin  müalicəyə  sadiqliyinə  və  müalicənin 
sonadək  çatdırılmasına  nail  olmaq  məqsədilə  sosial  dəstəyi  təmin  edən  qurum 
qismində  Direktor  cənab  Elçin  Muxtarlının  təmsil  etdiyi  “Sağlamlığa  Xidmət” 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
125 
 
İctimai Birliyi qeyri-hökumət təşkilatı, QF-un 9 cu Raund Vərəm  Layihəsinin sub-
resipiyenti  (SX İB) 
 
III. Tərəflərin öhdəlikləri 
III.  1.  Səhiyyə  Nazirliyinin  Elmi-Tədqiqat  Ağ  Ciyər  Xəstəlikləri  İnstitutu  (SN 
ETACXİ) 
Bu Müqaviləni imzalamaqla SN ETACXİ: 
1.
 
Müalicəsi  başa  çatmadan  azadlığa  buraxılan  vərəmli  şəxslərin  mülki  vərəm  əleyhi 
tibb  müəssisələrində  heç  bir  ayrı-seçkilik  qoymadan  qeydiyyata  alınmasını  və  müalicənin 
müalicə  sxeminə  və  fazasına  uyğun  olaraq  DOT  qaydalarına  riayət  etməklə  davam 
etdirilməsini təmin edir; 
2.
 
Müalicəsi  tamamlanmadan  azadlığa  buraxılmış  vərəmli  xəstələrin  mülki  vərəm 
əleyhi  tibb  müəssisələrində  (DOT  kabinetlərdə,  vərəm  dispanserində  və  s.)  müalicələrinin 
davam etdirilməsi üçün gündəlik işləri yerinə yetirəcək məsul işçi təyin edir; 
3.
 
Xəstəni  İMM-dən  ona  verilən  epikriz  və  “TB  09”  köçürülmə  sənədinin  əsasında 
vərəm  əleyhi  tibb  müəssisəsində  qeydiyyata  alır  və  bu  barədə  məlumatı  SX  İB  vasitəsilə 
yaxud  birbaşa  (məktub,  faks,  elektron  poçt  və.s.)  İMM-yə  (xəstənin  gəldiyi  tibb 
müəssisəsinə) ötürür; 
4.
 
Azadlığa  buraxılmış  xəstənin  müalicəsinin  davam  etdirilməsi  zamanı  mülki  vərəm 
əleyhi tibb müəssisələrində istifadə olunan bütün lazımi qeydiyyat formalarından (“TB 01” 
və s.) istifadə edir; 
5.
 
Azadlığa buraxılan 1-ci sıra dərmanlarla müalicə alan (DH-vərəm) vərəmli xəstələri 
müalicə başa çatana kimi bütün zəruri dərman preparatlarıilə təmin edir; 
6.
 
Azadlığa buraxılan 2-ci sıra dərmanlarla müalicə alan (DD-vərəm) vərəmli xəstələri 
müalicə başa çatana kimi vərəm əleyhi dərmanlar istisna olmaqla bütün digər zəruri dərman 
preparatları ilə təmin edir; 
7.
 
Azadlığa  buraxılmış  DD-vərəmli  xəstələrdə  2-ci  sıra  dərmanların  yanaşı  təsirlərini 
aradan qaldırmaq məqsədilə DOT məntəqələrini lazımi dərmanlarla təmin edir; 
8.
 
Azadlığa buraxılan DD-vərəm xəstəsinə təyin edilmiş müalicə sxeminə uyğun olaraq 
QF  9-cu  Raund  Vərəm  Layihəsi  çərçivəsində  əldə  olunmuş  2-ci  sıra  dərmanların  1  aylıq 
ehtiyatının DOT məntəqələr tərəfindən SX İB-dan təhvil alnmasını təmin edir (bu prosedura 
sonrakı dövrdə hər xəstə üçün ayda bir dəfə olmaqla təkrarlanır və müalicə başa çatana kimi 
davam edir);  
9.
 
Azadlığa  buraxılan  DD-vərəm  xəstəsinin  müalicəsi  üçün  təhvil  alınmış  2-ci  sıra 
dərmanların sərfiyyatı barəsində məlumatı hər ay əvvəlki ay üçün SX İB-yə təqdim edir; 
10.
 
Azadlığa  buraxılan  vərəm  xəstələrinin  müalicəsi  başa  çatana  kimi  (DD-vərəm 
xəstəsindən  hər  ay,  DH-vərəm  xəstəsindən  isə  təyin  olunmuş  müvafiq  dövrlərdə)  bəlğəm 
nümunəsi  götürülməsini  və  SX  İB-nin  əməkdaşı  vasitəsilə  laboratoyaya  göndərilməsini 
təşkil edir; 
11.
 
Müalicə zamanı xəstəyə lazım olan rentgen və digər (EKQ, USM və s.) müayinələrin 
aparılmasını təmin edir; 
12.
 
Layihənin  həyata  keçirilməsi  məqsədilə  SX  İB-ni  əməkdaşlərı  üçün  zəruri  şərait 
yaradır  və  cari  müqavilə  əsasında  onlar  tərəfindən  irəli  sürülən  əsaslandırılmış  məsələləri 
həll edir; 
13.
 
 QF  9-cu  Raund  Vərəm  Layihəsi  çərçivəsində  azadlığa  buraxılan  vərəmli  xəstələr 
üçün  sosial  dəstək  məqsədilə  nəzərdə  tutulmuş  nəqliyyat  xərci  və  digər  həvəsləndiriciləri 
SX  İB-dən  təhvil  alnmasını  və  tələb  olunan  qaydada  onların  gündəlik  qeydiyyatının 
aparılmasını,  sərfiyyatı  barəsində  məlumatı  hər  ay  əvvəlki  ay  üçün  SX  İB-yə  təqdim 
edilməsini təmin edir;  

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
126 
 
14.
 
Müalicə  kursunun  sonunda,  müalicə  nəticələri  də  daxil  olmaqla,  laboratoriya  və 
rentgen müayinələrinin nəticələrini vərəmli xəstələrin məlumat bazasına daxil edilməsi üçün 
SX İB vasitəsilə ƏN TBİ-nə göndərir; 
15.
 
Vərəm  əleyhi  dispanserlərə,  periferik  DOT  məntəqələrinə  və  xəstələrə  baş  çəkmə 
səfərləri  zamanı  heç  bir  fərq  qoyulmadan  keçmiş  məhkum  xəstələrin  müalicələri  ilə 
maraqlanır və problemlərin həllinə çalışır;    
16.
 
Müalicə  müddəti  ərzində  beynəlxalq  standartlara  uyğun  infeksiyaya  nəzarət 
tədbirlərini həyata keçirir; 
17.
 
DD-vərəmli  xəstələrə  psixoloji  dəstək  göstərir,  məsləhətləşmələr  aparır  və  əgər 
lazım  gələrsə  xəstələri  psixiatrik  xidmətlə  təmin  edir,  eyni  zamanda  xəstə  və  onun  ailə 
üzvləri arasında səhiyyə maarifi işi aparır; 
18.
 
Mülki  vərəm  əleyhi  tibb  müəssisələrinin  məsul  tibb  işçisi,  SX  İB-nin  masul 
əməkdaşı və azadlığa buraxılan vərəmli xəstə arasında üç tərəfli müqavilənin imzalanmasını 
təsdiqləyir. 
 
III. 2. “Sağlamlığa Xidmət” İctimai Birliyi (SX İB) 
Bu Müqaviləni imzalamaqla, SX İB:  
1.
 
Zəruri  tibbi  sənədləri  ETACXİ-yə  və  ya  mülki  vərəm  əleyhi  tibb  müəssisələrinə 
çatdırmaqla  müalicəsi  başa  çatmadan  azadlığa  buraxılan  vərəmli  xəstələrin  qeydiyyata 
götürülməsini  təşkil  edir,  onların    müalicəni  davam  etdirmələrinə  nəzarət  edir  və  dəstək 
göstərir; 
2.
 
Müalicəsi  başa  çatmadan  azadlığa  buraxılan  vərəmli  xəstə  ilə  ən  azı  bir  ay  əvvəl 
görüşür,  onun  müalicəsinin  mülki  sektorda  davam  etdirilməsinn  təşkili  üçün  bütün  lazımi 
məlumatları (onun ailəsi,  yaxınları barəsində)  əldə edir, zəruri  məlumatları ETACXİ-yə  və 
ya vərəm əleyhi tibb müəssisələrinə təqdim edir; 
3.
 
Müalicəsi  başa  çatmadan  azadlığa  buraxılan  vərəmli  xəstələr  arasında  müalicəyə 
sadiqliyi  təmin  etmək  məqsədilə  onlara  psixo-sosial  dəstək  göstərir,  müalicənin  mülki 
sektorda davam etdirilməsinin və tam kurs müalicə almanın vacibliyinə dair onlar arasında 
maarifləndirmə işi aparır və sorğu anketi doldurur; 
4.
 
Müalicəsi  başa  çatmadan  azadlığa  buraxılan  vərəmli  xəstələrin  müalicəsinin  mülki 
vərəm əleyhi tibb müəssisələrində təşkili məqsədilə xəstə azdlığa buraxılmazdan əvvəl onun 
qeydiyyatda  olduğu  ünvan  üzrə  tibb  müəssisəsi  ilə  əlaqə  saxlayır  və  məlumat  mübadiləsi 
aparır; 
5.
 
Azadlığa  buraxılan  vərəmli  xəstənin  müalicə  və  müayinələrinə  dair  sənədlərin  və 
qeydiyyat  vərəqələrinin  surətini  İMM-dən  əldə  edir  və  onları  ETACXİ-yə  və  ya  xəstənin 
müalicəsi aparılacaq tibb müəssisəsinə təqdim edir; 
6.
 
Azadlığa buraxılmasına azı 10 gün qalmış DD-vərəmli xəstəyə təyin edilmiş müalicə 
sxeminə uyğun olaraq QF 9-cu Raund Vərəm Layihəsi çərçivəsində əldə olunmuş 2-ci sıra 
vərəm  əleyhinə  dərmanların  1  aylıq  ehtiyatını  İMM-dən  təhvil  alır  (bu  prosedura  sonrakı 
dövrdə hər xəstə üçün ayda bir dəfə olmaqla təkrarlanır və müalicə başa çatana kimi davam 
edir);  
7.
 
Azadlığa buraxılan DD-vərəmli xəstəyə təyin edilmiş müalicə sxeminə uyğun olaraq 
QF  9-cu  Raund  Vərəm  Layihəsi  çərçivəsində    İMM-dən  təhvil  alınmış  2-ci  sıra  vərəm 
əleyhinə dərmanların 1 aylıq ehtiyatını xəstənin müalicəsi davam etdirilən tibb müəssisəsinə 
təhvil verir (bu prosedura sonrakı dövrdə hər xəstə üçün ayda bir dəfə olmaqla təkrarlanır və 
müalicə başa çatana kimi davam edir);  
8.
 
Azadlığa  buraxılan  vərəmli  xəstələr  üçün  QF  9-cu  Raund  Vərəm  Layihəsi 
çərçivəsində  nəzərdə  tutulmuş  aylıq  nəqliyyat  xərci  və  digər  həvəsləndiricilərin  1  aylıq 
ehtiyatını  müalicə  davam  etdirilən  tibb  müəssisəsinə  təhvil  verir  (bu  prosedura  sonrakı 
dövrdə hər xəstə üçün ayda bir dəfə olmaqla təkrarlanır və müalicə başa çatana kimi davam 
edir);  

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
127 
 
9.
 
Azadlığa  buraxılan  vərəmli  xəstələrin  müalicəsinə  məsul  tibb  işçisini  xəstənin 
müalicəsi  davam  etdirildiyi  müddət  ərzində  QF  9-cu  Raund  Vərəm  Layihəsi  çərçivəsində 
nəzərdə tutulmuş aylıq həvəsləndirici pul vəsaiti ilə təmin edir (bu prosedura sonrakı dövrdə 
hər  tibb  işçisi  üçün  ayda  bir  dəfə  olmaqla  təkrarlanır  və  müalicə  başa  çatana  kimi  davam 
edir); 
10.
 
Azadlığa buraxılan DD-vərəmli xəstənin uğurlu müalicəsi üçün müalicənin sonunda  
məsul tibb işçisini QF 9-cu Raund Vərəm Layihəsi çərçivəsində nəzərdə tutulmuş mükafatla 
(bonus) təmin edir; 
11.
 
Azadlığa  buraxılan  hər  bir  vərəmli  xəstənin  müalicə  aldığı  tibb  müəssisəsinə 
monitorinq (baş çəkmə) səfəri həyata keçirir, müalicə prosesinin aparılmasına baxış keçirir, 
xəstələrin  DOT  qaydalarına  əməl  etməklə  müalicə  almalarına  və  qeydiyyat  vərəqələrinin 
düzgün doldurulmasına nəzarət edir; 
12.
 
Mülki  tibb  müəssisələrində  vərəm  əleyhinə  müalicəni  davam  etdirən  keçmiş 
məhkumlarla  hər  ay  görüşüb  onların  müalicəyə  dair  şikayət  və  tələblərini  dinləyir,  onlarla 
maarifləndirici söhbətlər aparır və müalicənin davam etdirilməsində onlara dəstək göstərilir; 
13.
 
Azadlığa  buraxılan  vərəmli  xəstələrin  müalicəsi  başa  çatana  kimi  (DD-vərəmli 
xəstədən  hər  ay,  DH-vərəmli  xəstədən  isə  təyin  olunmuş  müvafiq  dövrlərdə)  mülki  tibb 
müəssisələrində  tibb  işçisi  tərəfindən  götürülmüş  bəlğəm  nümunələrini  İMM-nin 
laboratoriyasına çatdırır; 
14.
 
Azadlığa  buraxılan  vərəmli  xəstələrin  bəlğəminin  müalicə  başa  çatanadək  dövri 
bakterioloji müayinələrinin (yaxma, əkmə və DHT) nəticələrini ETACXİ-yə və ya xəstənin 
müalicə aldığı vərəm əleyhi tibb müəssisəsinə təqdim edir; 
15.
 
Azadlığa buraxılan DD-vərəmli xəstələrin müalicə sxemlərinə korreksiyalar edilməsi 
və  ya  müalicənin  dayandırılması  üçün  İMM-nin    həkim  konsilium  komissiyasına  təqdim 
edir; 
16.
 
Azadlığa  buraxılan  vərəmli  xəstələrin  müalicəsinin  mülki  tibb  müəssisələrində 
aparılması  və  müalicə  nəticələri  barədə  hesabatlar  hazırlayır  və  aidiyəti  qurumlara  təqdim 
edir; 
17.
 
Azadlığa  buraxılan  vərəmli  xəstələrin  müalicəsinin  effektliyini  artırmaq  və 
müalicənin  daha  səmərəli  təşkili  məqsədilə  müalicə  zamanı  müşahidə  olunmuş  bütün 
çatışmazlıqları  qeydə  alır  və  sənədləşdirir,  onları  ümumiləşdirərək  ildə  2  dəfədən  az 
olmayaraq SN MVNP-na və ƏN TBİ-nə təqdim edir; 
18.
 
Mülki vərəm əleyhi tibb müəssisəsinin məsul tibb işçisi, SX İB-nin məsul əməkdaşı 
və    azadlığa  buraxılan  vərəmli  xəstə  arasında  üç  tərəfli  müqavilənin  imzalanmasını 
təsdiqləyir. 
 
IV. Hüquqi şərtlər 
IV. 1. Başlanma tarixivə dayandırılması şərtləri 
1.
 
Bu Müqavilə imzalandığı vaxtdan qüvvəyə minir və 31 dekabr 2012-ci il tarixə 
kimi müddətə bağlanılır; 
2.
 
Bu Müqavilə müəyyən edilmiş müddətin bitməsinə 1 ay qalmış Vərəm Layihəsi 
davam  edən  müddətdə  Tərəflər  görüşərək  əməkdaşlığın  uzadılmasını  müzakirə 
edəcəklər,  bu  halda  yeni  Müqavilə  imzalana  və  ya  bu  Müqaviləyə  uzadılma 
tətbiq oluna bilər; 
3.
 
Istənilən Tərəf digər Tərəfə Müqavilənin dayandırılması barədə 60 (altımış) gün 
əvvəl  yazılı  bildiriş  göndərməklə,  müddəti  başa  çatmadan  Müqaviləyə  xitam 
verilə bilər. 
4.
 
Yuxarıda  qeyd  olunmuş  öhdəçiliklərin  qismən  və  ya  tam  yerinə  yetirilməməsi 
zamanı bu Müqavilə yazılı xəbərdarlıq ilə tərəflərin hər hansı biri tərəfindən ləğv 
edilə bilər. 
5.
 
Bu Müqavilə hər bir tərəf üçün bir nüsxədə tərtib edilərək imzalanır.  

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
128 
 
 
IV. 2. Maliyyə öhdəlikləri 
Tərəflər  bu  Əməkdaşlıq  Müqaviləsi  çərçivəsində  bir-birləri  qarşısında  heç  bir  maliyyə 
öhdəliyi daşımır. SX İB-nin Layihəsinin maliyyələşməsi QF-un 9-cu Raund Vərəm Layihəsi 
çərçivəsində ƏN TBİ ilə SX İB arasında bağlanmış Müqavilə əsasında aparılır. 
 
IV. 3. Mübahisələrin həlli 
Bu  Müqavilənin  müddəalarının  tətbiqi  ilə  bağlı  Tərəflər  arasında  yaranan  bütün 
mübahisələr  və  fikir  ayrılıqları  danışıqlar  və  məsləhətləşmələr  yolu  ilə  həll  ediləcəkdir. 
Tərəflər mübahisələrin dostyana həllinə cəhd göstərməlidirlər. 
 
IV. 4. Bildiriş 
Hər hansı  Tərəfin digər  Tərəfə  bildirişi və  ya müraciəti  yazılı  şəkildə  olmalı və  şəxsən 
çatdırılarsa,  yaxud  faksla  ötürülərsə,  qeydiyyatlı  poçt  xidməti  vasitəsilə  digər  Tərəfin 
ünvanına düzgün şəkildə çatdırılarsa, müaviq şəkildə verilmiş hesab olunur. 
 
Müalicəni bitirmədən azadlığa buraxılan vərəmli xəstələrə dəstək layihəsinin standart 
əməliyyatlar prosedurları 
 
Giriş:  
- 
Azadlığa buraxıldıqdan sonra müalicənin izlənilməsinin vacibliyi 
Digər  keçmiş  Sovet  ölkələrində  olduğu  kimi,  vərəm  əleyhi  dərmanlara  davamlılıq 
(DD) Azərbaycanda da vərəmlə effektli mübarizə aparılmasında ciddi maneələr yaradır.  
2007-ci ilin aprel ayından başlayaraq Ədliyyə Nazirliyinin Tibb baş idarəsi (ƏN TBİ), 
İxtisaslaşdırılmış  müalicə  müəssisəsində  (İMM)  DD  vərəmli  xəstələrin  ikinci  sıra 
dərmanlarla  (İSD)  müalicəsini  təmin  edən  DD-Vərəm  layihəsinin  tətbiqinə  başlamışdır. 
Əvvəlcədən məlum idi ki, müalicə başa çatmadan azadlığa buraxılan və müvafiq nəzarət ilə 
müalicənin  tamamlanması  üçün  mülki  vərəm  əleyhi  dispanserlərə  göndərilməli  xəstələr 
olacaqdır. Onlar üçün müntəzəm laborator analizlər, müalicəyə nəzarət, əlavə təsirlərin idarə 
olunması və xəstəyə aid müfaviq məlumatların toplanması və hesabatı aparılmalı idi.  
Azadlığa  buraxıldıqdan  sonra  xəstələrin  müalicəni  sonadək  davam  etdirməsində 
məqsəd  onları  tam  müalicə  kursu  ilə  təmin  etmək,  mülki  əhali  arasında  DD-vərəm 
ştammlarının  ötürülməsinin,  xəstələnmə  və  ölüm  hallarını  azaltmaq,  DD-ın  daha  da 
genişlənməsinin və Geniş DD-Vərəm ştammlarının yaranmasının qarşısını almaqdır.  
Bunları  nəzərə  alaraq  2009-cu  ilin  mart  ayında  ƏN  TBİ,  SN  ETACXİ  və  BQXK 
arasında azadlığa buraxılan DD-vərəmli xəstələrin müalicəsinin izlənilməsinə dair üçtərəfli 
Anlaşma  Memorandumu  imzalandı.  Üçtərəfli  əməkdaşlıq  çərçivəsində  pilot  layihə  olaraq 
azadlığa  buraxılan  DD-vərəmli  xəstələrin  müalicələrinin  mülki  vərəm  əleyhi  tibb 
müəssisələrində davam etdirilməsinə dəstək göstərilməyə başlanıldı.  
2010-cu ilin sonunda BQXK-nin “Həbsxanada Səhiyyə” proqramının başa çatması ilə 
əlaqədar olaraq bu fəaliyyət davam etdirilməsi üçün ƏN TBİ-nə təhvil verildi. 2011-ci ilin 
yanvar ayında ƏN TBİ trəfindən QF-un 9-cu Raund qrant layihəsi üzrə keçirdiyi tenderdə 
“Sağlamlığa  Xidmət”  İctimai  birliyi  (SX  İB)  qalib  olmuşdur  və  azadlığa  buraxılan  bütün 
vərəmli  xəstələrin  müalicələrinin  davam  etdirilməsinə  dəstək  fəaliyyəti  SX  İB  (Qeyri 
Hökumət Təşkilatı) tərəfindən davam etdirilməyə başlanılmışdır. 
  Azadlığa buraxılan vərəmli xəstələrin  (ABVX) mülki sektorda müalicələrinin davam 
etdirilməsinə dair təlimatın məqsədi. 
Bu  təlimatın  əsas  məqsədi  azadlığa  buraxılan  vərəmli  xəstələrin  müalicələrinin 
mülki  vərəm  əleyhi  müəssisələrdə  izlənilməsi  işinin  təşkilini,  strukturunu,  fəaliyyət 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
129 
 
prioritetlərini  və  icra  mexanizmini  təqdim  etmək  və  layihənin  icrası  zamanı  istinad 
ediləcək mənbə kimi istifadə olunmasından ibarətdir. 
 
Azadlığa buraxılan xəstələr və onların statistikası 
- 
Keçmiş məhkum vərəmli xəstələrin səciyyəvi xüsusiyyətləri 
Vərəm  xəstəliyinə  tutulan  insanların  bu  xəstəliyə  və  müalicəyə  qarşı  münasibəti  çox 
zaman eyni olmur. Bu da insanları fərqli bilik və təfəkkür səviyyələrinə malik olmalarından, 
şəxsi vərdiş və davranışlarından və onları səciyyələndirən digər xüsusiyyətlərdən asılı olur.  
Dünya statistikasına əsasən, məhkum/vərəmli xəstələrin böyük əksəriyyəti orta yaxud 
natamam  orta  təhsilli,  inyeksiyon  narkotik  istifadəçiləri  (bunun  nəticəsində  hepatit  C/B  və 
QİÇS-ə yoluxmuş), spirtli içki düşkünü, aqressiv təbiətli, insanlara inamını itirmiş, istəyinə 
nail olmaq üçün yalan danışmağa meylli şəxslər təşkil edir. Bundan başqa, bir sıra hallarda 
məhkumlar azadlığa buraxıldıqdan sonra onların nə  yaşamağa  evi,  nə  onlara komək etmək 
istəyində olan yaxın adamı, nə də özünün və ailəsinin maddi ehtiyaclarını təmin etməyə pulu 
olur.  
Bu  səbəblərin  bilavasitə  təsirindən  həmin  şəxslər  çox  vaxt  müalicəni  davam 
etdirməkdən  yayınır  və  nəticədə  əhali  arsında  xəstəliyin  daha  çox  yayılmasına  səbəb  olur. 
Azadlığa buraxılan keçmiş məhkumların 8-10%-i təkrar cinayət əməli törədərək cəzaçəkmə 
yerlərinə  qayıdır.  Bu  qrupdan  olan  vərəmli  xəstələrə  daha  çox  diqqət  ayrılmalı  və  vərəm 
xəstəliyindən sağalmaları üçün onlara köməklik göstərilməlidir. 
- 
İMM-dən azadlığa buraxılan vərəmli xəstələrin statistikası (2007-2010) 
İl 
İMM-də 
müalicəyə  cəlb 
olunub 
Azadlığa buraxılan xəstələr 
“Yeni” 
xəstəlik halı 
“Təkrari 
müalicə” 
xəstəlik halı 
Cəmi 
2007 
778 
63 
56 
119 
2008 
746 
75 
63 
138 
2009 
793 
61 
48 
109 
2010 
521 
64 
17 
81 
Cəmi 
2838 
263 
184 
453 
 
Statistika  göstərir  ki,  hər  il  müalicəyə  cəlb  olunan  vərəmli  xəstələrin  təxminən  15-
20%-i  İxtisaslaşdırılmış müalicə müəssisəsindən müalicə başa çatmadan azadlığa buraxılır 
və  çox  vaxt  onların  müalicəni  davam  etdirməsi  barədə  sonradan  heç  bir  məlumat  əldə 
olunmur.  Müalicəsi  başa  çatmadan  ABVX  müalicələrinin  izlənilməməsi  sağlam  insanların 
bu xəstəliyə yoluxmasına gətirib çıxarır.    
- 
ABVX-nin müalicədən yayınmalarına səbəb olan amillər  
1. 
Xəstəlik və müalicə barədə məlumatın az və ya yanlış məlumatın olması 
2. 
Müalicə məntəqəsənin xəstənin yaşadığı yerdən uzaq məsafədə olması 
3. 
Sosial dəstəyin olmaması  
4. 
Müalicənin uzun müddətli olmasına xəstənin səbirsizliyi 
5. 
Vərəm əleyhi dərmanların əlavə təsirlərinin mövcud olması 
6. 
Bir müddət müalicə qəbul etdikdən sonra xəstənin özünü sağlam hiss etməsi,  yaxud 
ümidsizliyə qapılması 
7. 
Narkotik aludəçiliyi və içki düşkünü olması 
8. 
Tibb işçisinin onun müalicəsinə adekvat yanaşmaması və tibb işçisinə inamsızlıq 
9. 
Tibb işçisi tərəfindən xəstənin pulsuz müalicə alma hüququnun pozulması 
10. 
Bürokratik maneələr və s. 
11. 
İşsizlik və maddi imkansızlıq  
SX İB tərəfdən layihənin icrası zamanı müalicəyə sadiqliyi təmin etmək məqsədilə bu 
amillər nəzərə alınmışdır. 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
130