“CΩmiyyΩt mΩdΩniyyΩti müdafiΩ edΩrsΩ

AssosiasiyanÕn hԥyat fԥlsԥfԥsi, missiyasÕ vԥ 

ԥsas vԥzifԥsinin formalaúdÕrÕlmasÕ 

Onun tԥrԥfindԥn “SøMURQ” adÕnÕn vԥ baúlÕca prioritet olan 

intellektual mԥdԥniyyԥtin seçim motivlԥri 

 

Lakin hԥyat davam edirdi. Bir müddԥt keçdikdԥn, Azԥrbaycan xalqÕ-

nÕn yaúadÕ÷Õ faciԥli yanvar hadisԥlԥrindԥn bir az sonra, 1990-cÕ ilin ya-

zÕnda Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕnÕn yaradÕlmasÕ üzrԥ iú da-

vam edirdi. Gündԥlikdԥ Assosiasiya üzvlԥrinin milli maraqlara cavab 

verԥn hԥyat fԥlsԥfԥsinin formalaúdÕrÕlmasÕ haqqÕnda vԥ onlar tԥrԥfindԥn 

kulturologiyanÕn - elmi dünyagörüúü, sistemli elmi tԥdqiqat texnologiya-

larÕ, tԥhsil, maarif vԥ sosial idarԥetmԥnin metodoloji ԥsasÕ kimi seçilmԥsi 

mԥsԥlԥsi dururdu.  

40 

Dünya mԥdԥniyyԥti vԥ sivilizasiyasÕ tarixinin sonrakÕ öyrԥnilmԥsi bizi 

bir daha inandÕrdÕ ki, xalqlarÕn zԥnginliyinԥ, tԥrԥqqi vԥ hakimiyyԥtԥ yol - 

tԥhsil vԥ tԥrbiyԥdԥn, elmdԥn vԥ onunla úԥrtlԥnԥn, ruhi mԥdԥniyyԥtin qabaq-

layÕcÕ inkiúafÕnÕn baúlÕca hԥrԥkԥtverici qüvvԥsi olan texnologiyalardan keçir. 

Bԥúԥriyyԥtin gԥlԥcԥyi, onun inkiúafÕ vԥ tԥrԥqqisi elm vԥ mԥdԥniyyԥtdԥn 

keçir. øntellektual mԥdԥniyyԥtin lazÕmi qԥdԥr qiymԥtlԥndirilmԥmԥsi cԥmiy-

yԥtin  inkiúafÕna vԥ rifahÕna mԥnfi tԥsir göstԥrir, bilmԥmԥk isԥ baha baúa gԥ-

lir. ønsanÕn intellektindԥ maddi rifah istehsalÕnÕn baúlÕca mԥdԥni resursu, cԥ-

miyyԥtin inkiúafÕ vԥ rifahÕn yüksԥldilmԥsi vardÕr. “Qüvvԥt – elmdԥdir, baúqa 

cür heç kԥs, Heç kԥsԥ üstünlük  eylԥyԥ bilmԥz”. Bu sözlԥr hԥlԥ XII ԥsrdԥ da-

hi Nizami Gԥncԥvi tԥrԥfindԥn “øqbalnamԥ” kitabÕnda deyilmiúdir. Hԥlԥ o 

vaxt planetin ԥn yaxúÕ mütԥfԥkkirlԥri dԥrk edirdilԥr ki, intellekt vԥ mԥdԥniy-

yԥt cԥmiyyԥtin hԥr bir üzvünün vԥ bütövlükdԥ dövlԥtin hԥrtԥrԥfli inkiúafÕ 

üçün birinci dԥrԥcԥli, hԥlledici ԥhԥmiyyԥtԥ malikdir.   

Yüksԥk incԥsԥnԥtԥ malik, lakin intellektual inkiúaf prioritetlԥrini tԥmin 

etmԥyԥn bir sÕra xalqlar hԥyat rifahÕ vԥ keyfiyyԥt sԥviyyԥsinԥ görԥ dünya si-

vilizasiyasÕ çevrԥsindԥ qalmÕúlar. XalqÕn rifah sԥviyyԥsi yüksԥk olan ölkԥ, 

hԥr úeydԥn ԥvvԥl, yüksԥk ruhi mԥdԥniyyԥtli ölkԥdir ki, onun ԥsasÕnÕ in-

tellektual fԥaliyyԥtin prioritet inkiúafÕ, ilk növbԥdԥ, sosial-iqtisadi inkiúaf  

u÷urunun inkiúaf sԥviyyԥsindԥn birbaúa asÕlÕ oldu÷u tԥhsil vԥ elm tԥúkil edir. 

Vԥ ԥksinԥ, ruhi mԥdԥniyyԥt vԥ “ruhi istehsal” sԥviyyԥsinin aúa÷Õ oldu÷u, ca-

hilliyin üstünlük tԥúkil etdiyi yerdԥ biz ictimai inkiúafda gerilik, misginlik, 

zԥiflik vԥ mԥnԥvi düúgünlüyün üstünlük tԥúkil etdiyini görürük. 

Bu anlam öz dövlԥt müstԥqilliyinin bԥrpasÕ vԥ inkiúafÕ yoluna qԥdԥm 

qoymuú Azԥrbaycan RespublikasÕnda - intellektual, etik, idarԥetmԥ, hüquq, 

siyasi, iqtisadi, ekoloji, bԥdii, mԥiúԥt, tibbi, úԥxsiyyԥtlԥrarasÕ vԥ beynԥlxalq 

mԥdԥniyyԥtin düzgün formalaúdÕrÕlmasÕna daha artÕq yardÕm etmԥyԥ qadir 

olan  kulturologiyanÕn tԥrԥfimizdԥn seçimini úԥrtlԥndirdi. 

KulturologiyanÕn elmi vԥ praktik dԥyԥrini vԥ milli inkiúaf üçün onun 

tükԥnmԥz dԥyiúdirici imkanlarÕnÕ ilk dԥfԥ özümüz üçün aúkar edԥrԥk vԥ layi-

qincԥ qiymԥtlԥndirԥrԥk, biz bu yeni elmi, qloballaúmaya xas olan sosial-mԥ-

dԥni, siyasi vԥ iqtisadi hԥyatÕn daimi dԥyiúikliklԥri úԥraitindԥ Azԥrbaycan 

Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕnÕn yaradÕcÕ fԥaliyyԥtinin aparÕcÕ istiqamԥti vԥ 

metodoloji ԥsasÕ qismindԥ seçdik. 

AssosiasiyanÕ Azԥrbaycan mifologiyasÕnda HԥyatÕn, XeyirxahlÕ÷Õn, 

Qurtuluúun vԥ Yenidԥn törԥmԥnin (dirçԥlmԥnin, tԥzԥlԥnmԥnin) qԥdim sim-

41 

volu olan ԥfsanԥvi Simurq quúunun

7

 

adÕ ilԥ adlandÕrmaq qԥrara alÕndÕ.     

”Simurq” obrazÕ böyük qartalabԥnzԥr quú – sԥmadan yaxud müqԥddԥs da÷-

dan ilk dԥfԥ Yerԥ “hԥyat a÷acÕnÕn” pöhrԥsini gԥtirmiú quúlarÕn úahÕ haqqÕnda 

qԥdim Avrasiya ԥfsanԥsi ilԥ sÕx ba÷lÕdÕr.

8

 “Simurq” hԥm ùԥrqdԥ, hԥm dԥ 

Qԥrbdԥ yeni, ԥbԥdi hԥyatÕn ümumdünya simvolu kimi qԥbul olunmuú, allah-

larÕn mԥrhԥmԥti vԥ ölkԥnin çiçԥklԥnmԥsinin qԥdim simvolu – sԥkkizguúԥli 

ulduzun mԥna sinonimlԥrindԥn biridir.

9

 

Azԥrbaycan xalqÕnÕn mentalitetindԥ 

“Simurq” hԥmçinin, özünü tԥkmillԥúdirmԥni, yüksԥk mԥnԥvi ideallara sadiq-

liyi, qԥlԥbԥ ԥzmini, mücahidliyi vԥ fԥdakarlÕ÷Õ, nԥcib mԥqsԥdlԥrԥ nail olma 

u÷runda mübarizԥni simvollaúdÕrÕr.

10

 

Biz  simvolik olaraq, quúun bir qanadÕnÕ – intellektual, digԥrini – mԥnԥ-

vi mԥdԥniyyԥt kimi tԥsԥvvür edԥrԥk, “Simurq”u Azԥrbaycan xalqÕnÕn ruhi 

mԥdԥniyyԥti ilԥ eynilԥúdirdik. Quúun sԥrbԥst uçmasÕ üçün hԥr iki qanad har-

moniyada inkiúaf etmԥlidir. Ԥgԥr insanÕn mԥnԥvi mԥdԥniyyԥti üstünlük tԥú-

kil edԥrsԥ, o zaman xeyirxahlÕq daúÕyÕcÕsÕ olmaqla yanaúÕ o, zԥif intellekt vԥ 

elmi biliklԥrlԥ nԥ özü, nԥ cԥmiyyԥt, nԥ dövlԥt üçün kifayԥt qԥdԥr faydalÕ ola 

bilmԥz. Ԥgԥr insan inkiúaf etmiú intellektual mԥdԥniyyԥtԥ malikdirsԥ, lakin 

aprior mԥnԥvi dԥyԥrlԥrԥ laqeyd yanaúÕrsa, onda o, cԥmiyyԥt vԥ dövlԥt üçün 

                                                            

7

 Simurq - Xeyir vԥ Dirçԥliú simvoludur, sԥkkizguúԥli ulduzun sinonimlԥrindԥn biridir. 

“QuúlarÕn söhbԥti”ndԥ Simurq – hԥqiqi biliyin alleqorik ifadԥsi, yaradanÕn vԥ xaliqin 

bԥnzԥrlik simvoludur. Sonralar “Simurq” hԥmçinin, Azԥrbaycan dünyԥvi mԥdԥniyyԥtindԥ, 

ԥsasԥn, tԥtbiqi incԥsԥnԥtdԥ vԥ Azԥrbaycan na÷ÕllarÕnda tԥcԥssüm olunma÷a baúladÕ: Simurq 

quúu Mԥlikmԥmmԥdi QaranlÕq dünyadan øúÕqlÕ dünyaya keçirdi vԥ onu hԥyata qaytardÕ.  

8

 “Simurq” AMA-nÕn kulturoloji konsepsiyasÕna uy÷un olaraq, Hԥyat A÷acÕ hԥm insan 

hԥyatÕnÕn simvolu, hԥm insan mԥdԥniyyԥtinin simvoludur. A÷acÕn budaqlarÕ insanÕn a÷lÕ, 

hissi vԥ ԥmԥyindԥn ibarԥt olan vahid köklԥ qidalanÕrlar. A÷Õl insana bioloji vԥ sosial varlÕq 

kimi inkiúaf etmԥk imkanÕ verir. O, hisslԥrԥ vԥ ԥmԥyԥ münasibԥtdԥ tԥyinedici ԥhԥmiyyԥtԥ 

malikdir. Hisslԥr insanÕn mԥnԥvi vԥ estetik seçimini müԥyyԥn edir. Ԥmԥk ruhi vԥ maddi 

dԥyԥrlԥri yaradÕr. A÷acÕn budaqlarÕ – dil, elm, mԥnԥviyyat, insan münasibԥtlԥri, tԥhsil, 

iqtisadiyyat, incԥsԥnԥt, din, hüquq,

 

siyasԥt, informasiya vԥ s. kimi mԥdԥniyyԥtin müxtԥlif 

sosial institutlarÕ vԥ sahԥlԥridir. A÷acÕn meyvԥlԥri – insanÕn hԥyat fԥaliyyԥtinin mԥdԥni 

dԥyԥrlԥri, texnologiyalarÕ, formalarÕ vԥ normalarÕdÕr, biliklԥrԥ, bacarÕqlara, mütԥúԥkkilliyԥ, 

mԥnԥviyyata vԥ yaradÕcÕ fԥaliyyԥtԥ malik olan insanÕn özüdür. 

9

 

ԤcdadlarÕmÕz tԥrԥfindԥn simvol kimi ùumer-Mesopotamiya sivilizasiyasÕndan 

mԥnimsԥnilmiú sԥkkizguúԥli ulduzun fԥlsԥfԥsi onlar tԥrԥfindԥn hԥlԥ Azԥrbaycan 

 

mԥdԥniyyԥt tarixinin zԥrdüútlük dövründԥ formulԥ edilmiúdir, sonralar isԥ hԥm Qԥrbdԥ, 

hԥm dԥ ùԥrqdԥ yayÕlmÕúdÕr. “Simurq” – øúÕ÷a, Biliyԥ, Hԥqiqԥtԥ vԥ XeyirxahlÕ÷a do÷ru 

yoldur. Bu isԥ hԥm dini, hԥm dünyԥvi mԥdԥniyyԥtin simvollarÕdÕr. Qeyd etmԥk kifayԥtdir 

ki, sԥkkizguúԥli ulduz – hԥmçinin müasir, demokratik Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn gerbidir. 

Belԥliklԥ, “Simurq” Azԥrbaycan xalqÕnÕn yalnÕz milli dԥyԥrlԥrini deyil, hԥm dԥ ümumbԥúԥri 

humanizm mԥdԥni dԥyԥrlԥrini özündԥ tԥcԥssüm etdirir. “Simurq” ønam vԥ Ümid yolunu 

simvollaúdÕrÕr, Dirúԥliúԥ, xalqÕn inkiúafÕna vԥ mԥdԥni tԥrԥqqisinԥ do÷ru yoldur.      

10

 Fuad Mԥmmԥdov.  Kulturologiya. BakÕ, 2002, s. 383. 

42 

tԥhlükԥli ola bilԥr. Belԥliklԥ, vԥtԥndaúlarÕn vԥ cԥmiyyԥtin ruhi – intellektual 

vԥ mԥnԥvi mԥdԥniyyԥtinin davamlÕ vԥ harmonik inkiúafÕ – üzԥrindԥ dövlԥtin 

rԥqabԥt  qabiliyyԥtli iqtisadiyyatÕ, sosial rifahÕ vԥ siyasi sabitliyinin quruldu-

÷u  bünövrԥdir.

11 

 

 

Özünün praktik fԥaliyyԥtindԥ Assosiasiya - mԥntiqi (buraya ilk dԥfԥ 

olaraq Lütfi Zadԥnin qeyri-sԥlis mԥntiqini daxil edԥrԥk), tarixilik vԥ dialekti-

ka prinsipini, hԥmçinin cԥmdԥ obyektiv elmi dünyagörüúün formalaúmasÕna, 

insanÕn, cԥmiyyԥtin vԥ dövlԥtin inkiúafÕnÕ dünya sivilizasiyasÕ mԥkanÕ vԥ za-

manÕ daxilindԥ bütöv görmԥyԥ imkan verԥn 12 universal tԥdqiqat prinsipini 

daxil edԥn kulturoloji metodologiyaya ԥsaslanma÷a baúladÕ. AssosiasiyanÕn 

rԥhbԥrlԥrinin dünya inkiúaf tԥcrübԥsinin tԥhlilinԥ ԥsaslanan ideyasÕna görԥ 

bu “kulturoloji açar” - siyasi müstԥqilliyin yeni úԥraiti ilԥ Azԥrbaycan 

RespublikasÕ qarúÕsÕnda qoyulmuú, mԥzmun vԥ xarakterinԥ görԥ mürԥkkԥb 

olan bir çox problemlԥrin hԥlli üçün keyfiyyԥtcԥ yeni imkanlar açmalÕ idi. 

  Tԥrԥfimizdԥn seçilԥn elmi metodologiyanÕn praktik ԥhԥmiyyԥti 

onunla úԥrtlԥnmiúdir ki, sosial-mԥdԥni hԥyatda kulturologiyanÕn, ԥsasԥn, 

Lütfi Zadԥnin demokratik prinsiplԥrilԥ ahԥngdԥ olan baza nԥzԥriyyԥlԥrinin 

yaradÕcÕ istifadԥsi müasir sivilizasiyada keyfiyyԥtcԥ yeni situasiyanÕn yaran-

masÕna imkan verir. Belԥ yanaúma mԥdԥni inkiúafÕn iki: insan tԥrԥfindԥn tԥ-

biԥtin dԥyiúdirilmԥsinԥ ԥsaslanan - qԥrb, vԥ insanÕn ona “üzvi surԥtdԥ daxil 

edilmԥsi”nԥ istiqamԥtlԥnmiú úԥrq tԥrzi arasÕnda harmoniyaya nail olmaqda 

yeni kreativ imkanlar açÕr. O, humanist dԥyԥrlԥrin, stsientizm (elm, bilik) vԥ 

antistsientizm (elmԥ tԥnqidi münasibԥt) mövqelԥrinin harmonizasiyasÕnÕn 

qorunmasÕ sayԥsindԥ, texnogen sivilizasiyaya xas da÷ÕdÕcÕ proseslԥrdԥn mü-

                                                            

11

“Simurq” AMA-nÕn diplomlarÕ vԥ fԥxri fԥrmanlarÕnda ԥsas rԥsmlԥr “su iúarԥlԥri” 

formatÕnda tԥsvir edilmiúdir. ”ønsan vԥ Ulduz” su iúarԥsi ønsanÕn vԥ KainatÕn ayrÕlmaz 

harmonik vԥhdԥtini simvollaúdÕrÕr. ønsan  -“ikinci, süni tԥbiԥt” olan, insanÕn a÷lÕ, hisslԥri vԥ 

fiziki ԥmԥyi ilԥ yaradÕlan ruhi vԥ maddi mԥdԥniyyԥtin ayrÕlmaz vԥhdԥtinin simvoludur.  

  “Simurq”  AMA-nÕn  diplomlarÕ vԥ fԥxri fԥrmanlarÕnÕn daxili çԥrçivԥsinin xԥtlԥri, özündԥ 

qԥdim Azԥrbaycan kainat fԥlsԥfԥsini vԥ alov, od vԥ ԥbԥdilik kimi qԥdim Azԥrbaycan 

simvolunu tԥcԥssüm etdirԥn Simurq quúu vԥ Buta tԥsvirlԥri ilԥ növbԥlԥnԥn úԥkildԥ verilmiú 

“Yüksԥk mԥdԥniyyԥt qapÕsÕ”nÕ simvollaúdÕrÕr.  

  “Simurq” fԥlsԥfԥsinԥ uy÷un olaraq, “Yüksԥk mԥdԥniyyԥt qapÕsÕ” tԥsvirli diplomlar vԥ fԥxri 

fԥrmanlarla - xalqÕn ԥqli vԥ mԥnԥvi inkiúafÕ, insanlarÕn hԥyat rifahÕnÕn yüksԥldilmԥsi, 

mԥdԥniyyԥtin, ԥmԥkdaúlÕ÷Õn vԥ sülhün harmoniyasÕ naminԥ yüksԥk ruhi mԥdԥniyyԥt 

dԥyԥrlԥri vԥ yaradÕcÕlÕq prinsiplԥrinԥ sadiq olan Azԥrbaycan vԥ xarici ölkԥlԥrin vԥtԥndaúlarÕ 

tԥltif olunurlar. Belԥ insanlar qismindԥ özünü yüksԥk mԥdԥniyyԥtԥ xidmԥt etmԥyԥ hԥsr edԥn 

vԥ “Kulturologiya piramidasÕ”nÕn  öyrԥnmԥ, dԥrk etmԥ vԥ yaratma pillԥlԥri ilԥ irԥlilԥyԥn, 

insanÕ müdrikliyԥ vԥ daha yaxúÕ gԥlԥcԥyԥ aparan insanlar seçilirlԥr. 

 

 

43 

dafiԥ olunan humanist sivilizasiya yaradÕlmasÕna do÷ru ümumi hԥrԥkatda 

xalqlarÕn mԥdԥni müxtԥlifliyinin qorunmasÕna, milli dövlԥtlԥrin mütԥrԥqqi 

texnoloji inkiúafÕna nail olma÷a yardÕm edir. 

Bunu nԥzԥrԥ alaraq vԥ müasir kulturologiya elminin nailiyyԥtlԥri, 

metodologiyasÕ vԥ imkanlarÕna ԥsaslanaraq, “Simurq” AMA Azԥrbaycan cԥ-

miyyԥtindԥ elmin, tԥhsilin, maarifin vԥ demokratiya mԥdԥniyyԥtinin forma-

laúmasÕna vԥtԥndaú yardÕmÕnÕ özünün ԥsas missiyasÕ kimi tԥyin etdi. Ԥsas 

vԥzifԥsi qismindԥ vԥtԥndaúlarÕn intellektual vԥ etik mԥdԥniyyԥtinin qabaqla-

yÕcÕ inkiúafÕna yardÕm müԥyyԥn edildi ki, onun sԥviyyԥsi ilԥ ԥmԥk mԥdԥniy-

yԥti vԥ milli inkiúafÕn effektivliyi tԥyin olunur. AssosiasiyanÕn úüarÕ kimi 

“CΩmiyyΩt mΩdΩniyyΩti müdafiΩ edΩrsΩ, mΩdΩniyyΩt cΩmiyyΩti xilas edΩr” 

formulu tԥsdiqlԥndi. Burada bütöv sosial sistem olan mԥdԥniyyԥt anlayÕúÕnÕn 

ԥsasÕnÕ, mԥdԥniyyԥti insanÕn yaradÕcÕ prosesinin; onun nԥticԥlԥrinin (ԥqli, 

mԥnԥvi, estetik vԥ maddi dԥyԥrlԥrin) vԥ hԥyat fԥaliyyԥti texnologiyalarÕnÕn 

(istehsal, qoruma, istifadԥ vԥ ötürmԥ) üçlüyü kimi görmԥni nԥzԥrdԥ tutan 

kulturoloji yanaúma tԥúkil edirdi. 

ønsanÕn vԥ cԥmiyyԥtin inkiúafÕnda mԥdԥniyyԥtin xilasedici rolu haqqÕn-

dakÕ devizi ԥldԥ rԥhbԥr tutaraq, “Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥtinin fԥdakarlarÕ” 

ruhi vԥ maddi mԥdԥniyyԥtin modernlԥúdirilmԥsi vԥ inkiúafÕnda, ictimai-siya-

si sistemin dԥyiúmԥsi úԥraitindԥ Azԥrbaycan xalqÕnÕn sabit vԥ tԥhlükԥsiz hԥ-

yatÕnÕn tԥmin edilmԥsindԥ cԥmiyyԥtԥ vԥ dövlԥtԥ ziyalÕlarÕn vԥtԥndaú yardÕmÕ 

formasÕ kimi, Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕnÕn yaradÕlmasÕ ideyasÕ 

ԥtrafÕnda birlԥúdilԥr.  

 

 

“SøMURQ” AMA-nÕn ilk, tԥsis qurultayÕ, 

onun mԥqsԥdlԥri vԥ fԥaliyyԥt planÕnÕn  

formalaúdÕrÕlmasÕ 

 

Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕnÕn yaradÕlmasÕnÕn innovativ 

kulturoloji layihԥsi AzԥrbaycanÕn onlarla nüfuzlu úԥxsiyyԥtlԥrinin, elmi, 

pedaqoji vԥ bԥdii sahԥdԥ tanÕnmÕú  ziyalÕlarÕn nümayԥndԥlԥri, elmi müԥssi-

sԥlԥr, ali mԥktԥblԥr, dövlԥt strukturlarÕ, fondlar vԥ ictimai tԥúkilatlarÕn iúçilԥ-

ri tԥrԥfindԥn nԥzԥrdԥn keçirilmiú vԥ bԥyԥnilmiúdir. Bu tԥúkilatlarÕn arasÕnda: 

Azԥrbaycan Elmlԥr AkademiyasÕ, Azԥrbaycan Alimlԥr øttifaqÕ, Mԥdԥniyyԥt 

Nazirliyi, Bԥdԥn tԥrbiyԥsi vԥ ødman üzrԥ Dövlԥt Komitԥsi, Azԥrbaycan Mԥt-

buat Komitԥsi, “Bilik” Respublika Cԥmiyyԥti, Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt fon-

44 

du, Azԥrbaycan Dünya fondu, “Dostluq” Cԥmiyyԥti, “Vԥtԥn” Cԥmiyyԥti vԥ 

s.

  

vardÕr.

  

Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕnÕn yaradÕlmasÕnÕ dövlԥt vԥ din 

xadimlԥri, diplomatlar, yaradÕcÕ ziyalÕlarÕn nümayԥndԥlԥri – müԥllimlԥr vԥ 

alimlԥr, memarlar vԥ rԥssamlar, ruhi vԥ maddi mԥdԥniyyԥtin müxtԥlif sahԥ-

lԥrinin mütԥxԥssislԥri dԥ dԥstԥklԥmiúlԥr. OnlarÕn arasÕnda: Azԥrbaycan 

Elmlԥr AkademiyasÕnÕn prezidenti, ak. E.Y. Salayev, respublika xarici iúlԥr 

naziri H.M. SadÕqov, AkademiyanÕn baú akademik-katibi A.A. Nadirov, 

Azԥrbaycan Neft vԥ Kimya ønstitutunun rektoru, ak. T.M. Ԥliyev, EA 

MemarlÕq vԥ øncԥsԥnԥt ønstitutunun direktoru M.A. Useynov, respublika 

Mԥdԥniyyԥt fondunun sԥdri, ak. B.Ԥ. Nԥbiyev, EA “Bilik” Cԥmiyyԥtinin 

sԥdri, ak. M.ø. Ԥliyev, EA Botanika ønstitutunun direktoru, ak. U.K. Ԥlԥkbԥ-

rov, øncԥsԥnԥt Muzeyinin direktoru, Azԥrbaycan xalq rԥssamÕ K.M. KazÕm-

zadԥ, XøN-nin baú mԥslԥhԥtçisi T.S. A÷ayev, Azԥrbaycan KP MK-nin mԥsul 

iúçisi R.D. Mԥmmԥdov, Bԥdԥn tԥrbiyԥsi vԥ idman Komitԥsi sԥdrinin müavi-

ni F. Q. Ԥliyev, Azԥrbaycan øncԥsԥnԥt ønstitutunun prorektoru A. M. Ԥzi-

zov,  ùeyxülislamÕn müavini H.S. Hԥsԥnli, AR ùԥrqúünaslÕq ønstitutunun 

direktoru R.Y. Ԥliyev vԥ baúqalarÕ vardÕ. 

Simurq” AMA-nÕn yaradÕlmasÕ layihԥsinԥ Azԥrbaycan Elmlԥr Aka-

demiyasÕnÕn, onun prezidenti, ak. Eldar Salayev tԥrԥfindԥn 28 fevral 1990-cÕ 

ildԥ imzalanmÕú resenziyasÕnda qeyd edilirdi: “...F.T. Mԥmmԥdovun  kon-

sepsiyasÕnda qaldÕrÕlmÕú mԥsԥlԥlԥri, tԥhlili vԥ tԥklif olunan respublikada mԥ-

dԥni quruculuq modelini, ԥsasԥn, Azԥrbaycan Kulturoloqlar Cԥmiyyԥtinin 

vԥ AzԥrbaycanÕn mԥdԥni, sosial-iqtisadi vԥ siyasi inkiúafÕ üçün hԥyati vacib 

olan uy÷un mԥdԥniyyԥt institutlarÕnÕn yaradÕlmasÕ ideyasÕnÕ dԥstԥklԥyirԥm”.    

  Respublika Xarici øúlԥr Nazirliyinin 5 aprel 1990-cÕ ildԥ Azԥrbaycan 

XøN-nin baú mԥslԥhԥtçisi Tofiq A÷ayev tԥrԥfindԥn imzalanmÕú rԥyindԥ qeyd 

olunmuúdur: “Biz ictimai tԥrԥqqinin bütün sahԥlԥrindԥ mԥdԥniyyԥtin müԥy-

yԥnedici rolu haqqÕnda müԥllifin fikrini bölüúürük... Fikrimizcԥ, F.T. Mԥm-

mԥdov tԥrԥfindԥn tԥklif olunmuú ideyalar ԥsasÕnda Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt 

AssosiasiyasÕnÕn yaradÕlmasÕ milli mԥdԥniyyԥtin yüksԥliúinԥ vԥ onun 

ümumbԥúԥri dԥyԥrlԥrlԥ zԥnginlԥúmԥsinԥ yardÕm edԥcԥkdir”. 

 “Simurq” AMA-nÕn ilk, tԥsis qurultayÕ 20 aprel 1990-cÕ ildԥ oldu. Qu-

rultay Azԥrbaycan Elmlԥr AkademiyasÕ Rԥyasԥt heyԥtinin konfrans zalÕnda, 

XX ԥsrin ԥvvԥlindԥ Azԥrbaycan úԥhԥr mԥdԥniyyԥtinin ԥn gözԥl memarlÕq 

abidԥlԥrindԥn biri olan “øsmailiyyԥ” binasÕnda keçirildi. QurultayÕn iúindԥ: 

respublika Elmlԥr AkademiyasÕnÕn prezidenti, ak. Eldar Salayev, Akademi-

yanÕn baú akademik-katibi, ak. Asԥf  Nadirov, AkademiyanÕn ictimai elmlԥr 

45 

bölmԥsinin akademik-katibi, ak. Aslan Aslanov, Mԥdԥniyyԥt Fondu Azԥr-

baycan úöbԥsinin sԥdri, ak. Bԥkir Nԥbiyev, Elmlԥr AkademiyasÕ “Bilik” Cԥ-

miyyԥtinin sԥdri, ak. Maqsud Ԥliyev, mԥdԥniyyԥt nazirinin müavini Fԥrԥh 

ùԥkinskaya, BakÕ Dövlԥt Universitetinin kafedra müdiri, prof. Abuzԥr Xԥlԥfov, 

Azԥrbaycan Tarix Muzeyi Elm tarixi úöbԥsinin müdiri, Alimlԥr øttifaqÕ sԥdrinin 

müavini, t.e.d. Fuad Mԥmmԥdov, Muzeyin Numizmatika úöbԥsinin müdiri, 

ԥmԥkdar mԥdԥniyyԥt iúçisi, t.e.n. Ԥli Rԥcԥbli, Alimlԥr øttifaqÕnÕn mԥsul katibi, 

f.e.d. Rafiq Y. Ԥliyev, hԥmçinin Bԥdԥn tԥrbiyԥsi vԥ ødman Komitԥsi, Sülh fon-

du, Xarici ölkԥlԥrlԥ dostluq cԥmiyyԥti, “Vԥtԥn” cԥmiyyԥti, M. Ԥliyev adÕna 

Azԥrbaycan Dövlԥt øncԥsԥnԥt ønstitutu, øqtisadiyyat ønstitutu, Kosmik tԥdqiqat-

lar QHT-nÕn nümayԥndԥlԥri vԥ baúqalarÕ iútirak edirdilԥr. 

Qurultayda AzԥrbaycanÕn ruhi mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕna vԥtԥndaú yar-

dÕmÕnÕn kulturoloji konsepsiyasÕ müzakirԥ olundu, onun ԥsas müddԥalarÕna 

qiymԥt verildi, AssosiasiyanÕn ԥsas fԥaliyyԥt istiqamԥtlԥri, proqramlarÕ, layi-

hԥlԥri, nizamnamԥsi, strukturu, tԥrkibi vԥ iú formalarÕna dair tԥkliflԥr söylԥ-

nildi.  

Qurultay konsultativ (mԥslԥhԥtçi) úuranÕ, rԥyasԥt heyԥtini vԥ tԥftiú ko-

missiyasÕnÕ seçdi, “Simurq” AMA-nÕn Nizamnamԥsini vԥ ԥsas fԥaliyyԥt isti-

qamԥtlԥrini tԥsdiq etdi. Qurultay tԥrԥfindԥn seçilԥn AssosiasiyanÕn konsulta-

tiv úurasÕnÕn tԥrkibinԥ: Elmlԥr AkademiyasÕnÕn prezidenti, ak. Eldar Sa-

layev, ak. Aslan Aslanov, respublika xarici iúlԥr naziri Hüseyna÷a SadÕqov, 

Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt fondunun sԥdri, ak. Bԥkir Nԥbiyev, MemarlÕq vԥ 

øncԥsԥnԥt ønstitutunun direktoru, ak. MikayÕl Useynov, Neft vԥ Kimya ønsti-

tutunun direktoru, ak. Tofiq Ԥliyev, Azԥrbaycan Dövlԥt KonservatoriyasÕ-

nÕn rektoru, prof. Elmira Abbasova, Nԥúriyyat üzrԥ Dövlԥt Komitԥsinin sԥd-

ri Rԥúid Mahmudov, øncԥsԥnԥt Muzeyinin direktoru, Azԥrbaycan xalq rԥssa-

mÕ KazÕm KazÕmzadԥ, mԥdԥniyyԥt naziri Polad Bülbülo÷lu, Bԥdԥn tԥrbiyԥsi 

vԥ ødman Komitԥsinin sԥdri Yuri Mԥmmԥdov, Sovet Sülh fondu Azԥrbay-

can úöbԥsinin sԥdr müavini Namiq Sԥfԥrԥliyev, “Dostluq” Cԥmiyyԥtinin 

sԥdr müavini Furman Qurbanov, Mԥdԥniyyԥt Fondunun direktor müavini 

Rafiq KaúÕyev, mԥdԥniyyԥt nazirinin müavini Zülfüqar Fԥrzԥliyev, respubli-

ka “Bilik” cԥmiyyԥtinin sԥdri Elúad Quliyev, M. Ԥliyev adÕna øncԥsԥnԥt 

ønstitutunun rektoru, prof. Timuçin Ԥfԥndiyev, “øskra” zavodunun direktor 

müavini Yaqub Kԥrimov vԥ baúqalarÕ daxil idilԥr.   

AssosiasiyanÕn Rԥyasԥt heyԥtinin tԥrkibinԥ: akademiklԥr - Asԥf Nadi-

rov, Maqsud Ԥliyev, xalq rԥssamÕ KazÕm KazÕmzadԥ, t.e.d. Fuad Mԥmmԥ-

dov, ԥmԥkdar mԥdԥniyyԥt iúçisi Ԥli Rԥcԥbli, ԥmԥkdar incԥsԥnԥt xadimi, 

professor Arif Ԥzizov, i.e.n. Ԥli Mԥsimov, hԥkim Mirhԥmzԥ Ԥfԥndiyev, 

46 

memar Aqil Ԥhmԥdzadԥ, menecer Cavid Kԥrimov, mühԥndis Zaur Kԥsԥ-

mԥnli, sԥnԥtúünas Rafiq KaúÕyev, tex. e. n. Fԥqan Ԥliyev, k.e.n. Heydԥr 

Mԥmmԥdԥliyev vԥ baúqalarÕ seçilmiúlԥr. AssosiasiyanÕn Tԥftiú komissiyasÕ-

na tanÕnmÕú numizmat, Azԥrbaycan Tarix muzeyi numizmatika úöbԥsinin 

müdiri, ԥmԥkdar mԥdԥniyyԥt iúçisi Ԥ.M. Rԥcԥbli baúçÕlÕq edirdi.  

Tԥsis qurultayÕnda Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕ kulturoloji layihԥsinin 

müԥllifi, tarix elmlԥri doktoru Fuad Mԥmmԥdov “Simurq” AMA-nÕn prezi-

denti seçildi. Qurultay “Simurq” AMA-nÕn 1991-1995-ci illԥr vԥ gԥlԥcԥk 

üçün ԥsas fԥaliyyԥt istiqamԥtlԥrini tԥsdiq etdi. Müԥllif tԥrԥfindԥn iúlԥnib ha-

zÕrlanmÕú “Simurq” AMA-nÕn Nizamnamԥsi Ԥdliyyԥ nazirliyi, Maliyyԥ Na-

zirliyi vԥ respublika Dövlԥt Plan Komitԥsi  ilԥ razÕlaúdÕrÕlmÕú vԥ respublika 

Nazirlԥr Sovetinin 17 avqust 1990-cÕ il, 374 saylÕ qԥrarÕ ilԥ qeydԥ alÕnmÕú-

dÕr. Tԥsis qurultayÕnÕn protokolu akademik Asԥf Nadirov tԥrԥfindԥn imza-

lanmÕúdÕr. 

AzԥrbaycanÕn milli maraqlarÕna cavab verԥn birgԥ fԥaliyyԥtin hԥyata 

keçirilmԥsi mԥqsԥdilԥ, sonrakÕ dövrdԥ: BakÕ Sosial ødarԥetmԥ vԥ Politologi-

ya ønstitutu, Azԥrbaycan Memarlar øttifaqÕ, øncԥsԥnԥt Muzeyi, Azԥrbaycan 

Tarix Muzeyi, “Baklift” tԥúkilatÕ, BakÕ Metropoliteni, Toksikologiya Mԥr-

kԥzi, 5 saylÕ Do÷um evi, “Selen” elmi-istehsalat birliyi, øncԥsԥnԥt Gimnazi-

yasÕ, Avropa liseyi, ønúaat MateriallarÕ ønstitutu vԥ baúqalarÕ könüllü ԥsaslar-

la AssosiasiyanÕn tԥrkibinԥ daxil olmuúlar.  

“Simurq” Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕnÕn tԥsis edilmԥsi, 

özünün ictimai-siyasi sisteminin demokratik dԥyiúikliklԥri yoluna qԥdԥm 

qoymuú Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn hԥyatÕnda ԥlamԥtdar tarixi hadisԥ oldu. 

Assosiasiya özünün layihԥ vԥ proqramlarÕnÕ milli inkiúafÕn hԥyat maraqlarÕ 

vԥ tԥlԥbatlarÕnÕ nԥzԥrԥ almaqla iúlԥyib hazÕrlama÷a sԥy göstԥrirdi. Bu fԥaliy-

yԥtin baúlÕca mԥqsԥdi ölkԥnin milli sԥrvԥti olan yüksԥk ruhi mԥdԥniyyԥtli in-

sanlarÕn hazÕrlanmasÕna vԥ tԥrbiyԥ edilmԥsinԥ yardÕm etmԥk idi. Söhbԥt 

yüksԥk sԥviyyԥli universal kulturoloji biliklԥrԥ, professional vԥrdiúlԥrԥ, mü-

tԥúԥkkillik vԥ mԥnԥviyyata malik, sosial cԥhԥtdԥn fԥal, yԥni keçԥn yüzilliyin 

50-ci illԥrinin ikinci yarÕsÕndan insan kapitalÕ adlandÕrmaq qԥbul edilԥn in-

sanlarÕn formalaúmasÕna yardÕm haqqÕnda gedir. 

Bu mԥqsԥdԥ uy÷un olaraq iúlԥnmiú fԥaliyyԥt proqramÕ - ruhi mԥdԥniy-

yԥtin, hԥr úeydԥn ԥvvԥl – intellektual, etik, hüquqi vԥ idarԥetmԥ mԥdԥniyyԥ-

tinin prioritet inkiúafÕ, hԥmçinin dünya mԥdԥni ictimaiyyԥtinin ölkԥyԥ fasilԥ-

siz inteqrasiyasÕ hesabÕna Azԥrbaycan cԥmiyyԥti vԥ dövlԥtinin dinamik inki-

úafÕnÕ tԥmin edԥ bilԥcԥk innovativ milli layihԥlԥrin hԥyata keçirilmԥsini nԥ-

zԥrdԥ tuturdu. Bu layihԥlԥrdԥ xalqÕn mԥdԥni irsinin qorunmasÕna vԥ sԥrhԥd-

47 

lԥrdԥn kԥnarda onun populyarlaúmasÕna, davamlÕ milli inkiúafa ԥlveriúli úԥ-

rait yaradan amil kimi, beynԥlxalq ԥmԥkdaúlÕ÷Õn inkiúafÕna böyük ԥhԥmiyyԥt 

verilirdi. Ümumi konsepsiya çԥrçivԥsindԥ tԥhsil vԥ maarif, ailԥ vԥ mԥiúԥt, 

fԥrdi vԥ beynԥlxalq münasibԥtlԥr mԥdԥniyyԥtinin, tibbi vԥ ekoloji mԥdԥniy-

yԥtin, qadÕnlar, gԥnclԥr vԥ uúaqlarÕn mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕna elmi yardÕm 

göstԥrmԥk planlaúdÕrÕlÕrdÕ.  

Ԥvvԥllԥr AzԥrbaycanÕn ictimai inkiúaf yollarÕ vԥ formalarÕnÕ müԥyyԥn 

edԥn marksizm-leninizmdԥn imtina ilԥ ԥlaqԥdar olaraq, Assosiasiya öz fԥa-

liyyԥti üçün yeni metodologiya seçdi. Dünya mԥdԥniyyԥti vԥ sivilizasiyasÕ-

nÕn tarixi, nԥzԥriyyԥsi vԥ praktikasÕnÕn nailiyyԥtlԥrinԥ ԥsaslanaraq o, Azԥr-

baycanda ilk dԥfԥ insanÕn vԥ cԥmiyyԥtin, dövlԥt quruculu÷u vԥ idarԥçiliyinin 

ruhi (ԥqli vԥ mԥnԥvi) vԥ sosial-iqtisadi inkiúafÕnÕn ԥsasÕnÕ vԥ mahiyyԥtini 

tԥúkil edԥn fenomen kimi, mԥdԥniyyԥt anlayÕúÕna kulturoloji, sistemli yanaú-

manÕ iúlԥyib hazÕrladÕ vԥ elmi ictimaiyyԥtԥ tԥqdim etdi.   

ProqramÕn tԥdqiqat hissԥsindԥ Azԥrbaycan elmi vԥ mԥdԥniyyԥtindԥ, 

ölkԥnin milli maraqlarÕna cavab verԥn innovativ istiqamԥt olan, vԥ keçid 

dövrü úԥraitindԥ cԥmiyyԥtin mԥdԥni hԥyat fԥaliyyԥtinin tԥkmillԥúdirilmԥ-

si instrumenti, respublika vԥtԥndaúlarÕnÕn akkulturasiya vԥ inkulturasiya-

sÕnÕn effektiv üsulu olan kulturologiya elmi, tԥhsili vԥ maarifinin forma-

laúdÕrÕlmasÕ vԥ inkiúafÕna prioritet yer ayrÕlmÕúdÕr.

12

 Bununla  ԥlaqԥdar, 

AzԥrbaycanÕn ruhi vԥ maddi mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕna, XXI ԥsrin huma-

nist sivilizasiyasÕ, demokratiya mԥdԥniyyԥtinԥ, elm tarixi vԥ incԥsԥnԥtԥ, 

tԥhsilin vԥ elmin aktual problemlԥri, ԥhalinin kulturoloji maariflԥndiril-

mԥsi, gԥnclԥrin inkiúafÕna, sosial ekologiyaya, müasir dinlԥrԥ hԥsr olunan 

bir sÕra kulturoloji konfranslarÕn vԥ seminarlarÕn keçirilmԥsi, milli mԥdԥ-

niyyԥt mԥclislԥrinin, xarici ölkԥlԥrdԥ Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥti günlԥri-

nin, beynԥlxalq telekörpülԥrin, gԥnclԥr festivallarÕnÕn, sԥrgilԥrin vԥ bir 

çox digԥr tԥdbirlԥrin keçirilmԥsi, o cümlԥdԥn beynԥlxalq tԥúkilatlarÕn fԥa-

liyyԥtindԥ iútirak etmԥk nԥzԥrdԥ tutulmuúdur.   

AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥt proqramÕ kifayԥt qԥdԥr geniú vԥ iddialÕ idi. 

Proqramda hԥmçinin, dünya dövlԥt quruculu÷u vԥ idarԥçiliyi tԥcrübԥsinin 

kulturoloji tԥdqiqatlarÕnÕn, ԥn yeni kompüter texnologiyalarÕnÕn öyrԥnilmԥsi-

                                                            

12

 

Rusiya Kulturologiya ønstitutu 1992-ci ildԥ Rusiya Mԥdԥniyyԥt Mԥrkԥzinin 

MuzeyúünaslÕq vԥ abidԥlԥrin qorunmasÕ ETø-nun bazasÕnda yaradÕlmÕúdÕr. 1993-cü ildԥ 

Omskda institutun filialÕ, 1997-ci ildԥ - Sankt-Peterburqda úöbԥ, 2012-ci ildԥ isԥ 

Krasnodarda  filial yaradÕldÕ. 2006-cÕ ildԥ Rusiya Kulturologiya Cԥmiyyԥti yaradÕldÕ. 

(https://ru.wikipedia.org/wiki/Ɋɨɫɫɢɣɫɤɢɣ_ɢɧɫɬɢɬɭɬ_ɤɭɥɶɬɭɪɨɥɨɝɢɢ) 

 

48 

nin, qeyri-ԥnԥnԥvi enerji növlԥrinin istifadԥ imkanlarÕnÕn hԥyata keçirilmԥsi 

planlaúdÕrÕlÕrdÕ. Bu mԥqsԥdlԥ monoqrafiyalarÕn, dԥrsliklԥrin, metodiki vԥsa-

itlԥrin hazÕrlanmasÕ vԥ respublikanÕn orta vԥ ali mԥktԥblԥri üçün xüsusi 

kurslarÕn açÕlmasÕ nԥzԥrdԥ tutulmuúdur. Bununla yanaúÕ Azԥrbaycan mԥdԥ-

niyyԥtinin ԥlamԥtdar günlԥrinin tԥqvimini, folklor atlasÕnÕ vԥ Azԥrbaycan 

xalq yaradÕcÕlÕ÷Õ sԥnԥtkarlarÕnÕn kataloqunu yaratmaq göstԥrilmiúdir.

 

Sosial 

mԥiúԥt mԥdԥniyyԥti sahԥsindԥ qԥrb ölkԥlԥrinin nümunԥsi üzrԥ ictimai istifa-

dԥ yerlԥrinin, zibilin emalÕ üzrԥ, kanalizasiya tullantÕlarÕ vԥ s. üçün müԥssi-

sԥlԥrin tikintisinԥ yardÕm etmԥk vԥzifԥsi qoyulmuúdur. 

Kulturoloji biliklԥrin yayÕlmasÕ, milli mԥdԥniyyԥtin inkiúafÕna vԥ onun 

nailiyyԥtlԥrinin dünyada tԥbli÷inԥ yardÕm mԥqsԥdilԥ, tԥúkilati münasibԥtdԥ 

kulturologiya mԥrkԥzlԥri vԥ milli mԥdԥniyyԥt parklarÕ, “Simurq” klubu, mil-

li mԥdԥniyyԥt klubunun, turist mԥrkԥzlԥri, xalq yaradÕcÕlÕ÷Õ mԥktԥblԥri, 

AzԥrbaycanÕn rayonlarÕnda vԥ xarici ölkԥlԥrdԥ “Simurq” AMA-nÕn filiallarÕ 

vԥ nümayԥndԥliklԥrinin, hԥmçinin “Simurq” mԥtbuat orqanÕnÕn yaradÕlmasÕ 

ehtimal edilirdi. Milli maraqlarÕ nԥzԥrԥ alaraq, “Simurq” AMA-nÕn yaradÕcÕ 

fԥaliyyԥtinԥ respublikanÕn, AssosiasiyanÕn üzvü olmayan aparÕcÕ mütԥxԥs-

sislԥrini cԥlb etmԥk nԥzԥrdԥ tutulmuúdur.   

  Rԥyasԥt heyԥtini qԥrarlarÕnÕn effektiv reallaúdÕrÕlmasÕ üçün rԥyasԥt 

heyԥti üzvlԥrinin rԥhbԥrliyi altÕnda idarԥçilik departamentlԥri vԥ tԥúkilati-

metodiki komissiyalar yaradÕldÕ. Bu, Konsultativ úuranÕn potensialÕndan isti-

fadԥ etmԥklԥ, hԥm ekspert, hԥm dԥ diskresion vԥtԥndaú fԥaliyyԥtini mövcud 

qanunvericilik çԥrçivԥsindԥ hԥyata keçirmԥk vԥ korrektԥ etmԥk imkanÕ 

verirdi. Azԥrbaycanda kulturologiyanÕn inkiúafÕ sahԥsindԥ vԥzifԥlԥrin hԥyata 

keçirilmԥsi üçün ilk olaraq, kulturoloji tԥdqiqatlar, tԥhsil vԥ “Simurq” 

AMA-nÕn mԥdԥniyyԥt siyasԥti departamenti yaradÕldÕ. 

Azԥrbaycan cԥmiyyԥtindԥ mütԥrԥqqi dԥyiúikliklԥri tԥmin etmԥk üçün 

yeni sosial etika vԥ qanun yaradÕcÕlÕ÷Õ mԥdԥniyyԥtini yalnÕz inkiúaf etdirmԥk 

deyil, hԥm dԥ ölkԥnin bütün vԥtԥndaúlarÕ tԥrԥfindԥn qanunlarÕn yüksԥk icra 

mԥdԥniyyԥtini yetiúdirmԥk lazÕm idi. Buna görԥ dԥ öz proqram vԥ planlarÕnÕ 

iúlԥyԥrkԥn Assosiasiya, xalqÕn ümummԥdԥni sԥviyyԥsinin, Azԥrbaycan cԥ-

miyyԥti vԥtԥndaúlarÕnÕn maraqlarÕ vԥ mԥdԥniyyԥtlԥrinin vԥ daxili siyasi sa-

bitliyinԥ, ictimai münasibԥtlԥrin humanistliyinԥ, hüquqi ümumrifah dövlԥti-

nin qurulmasÕna yardÕm edԥn  sosiumlarÕn harmonizasiyasÕnÕn yüksԥk dԥrԥ-

cԥsinԥ nail olmaq üçün sosial-mԥdԥni inkiúaf proseslԥrinin tԥnzimlԥnmԥsinԥ 

hԥm etik, hԥm dԥ hüquqi tԥsirin zԥruriliyini nԥzԥrԥ alÕrdÕ.