“CΩmiyyΩt mΩdΩniyyΩti müdafiΩ edΩrsΩ

  

12 mart 2015-ci ildԥ qarúÕdan gԥlԥn “Novruz” Milli bayramÕ münasibԥ-

tilԥ, “Simurq” AMA vԥ Azԥrbaycan Kulturoloqlar Cԥmiyyԥti BakÕda Rusiya 

ønformasiya vԥ Mԥdԥniyyԥt Mԥrkԥzi ilԥ birlikdԥ  “AzԥrbaycanÕn müasir mu-

siqi incԥsԥnԥti” mövzusunda musiqili seminar keçirdi. Seminarda Azԥrbay-

canÕn xalq artisti, professor Musa Mirzԥyev, ԥmԥkdar incԥsԥnԥt xadimi Ca-

van ZeynallÕ, “Humay” mükafatÕ laureatÕ Rafiq Seyidzadԥ vԥ digԥr gԥnc is-

tedadlÕ musiqiçilԥr iútirak edirdilԥr. RespublikanÕn tanÕnmÕú incԥsԥnԥt xa-

dimlԥri, Azԥrbaycanda Tatar icmasÕnÕn nümayԥndԥlԥri, hԥmçinin “Simurq” 

AMA-nÕn fԥxri üzvü, Kuba RespublikasÕnÕn AzԥrbaycandakÕ Fövqԥladԥ vԥ 

Sԥlahiyyԥtli sԥfiri, cԥnab Ömԥr Medina dԥvԥt olunan qonaqlar arasÕnda idi.  

Yubiley ilindԥ ԥn maraqlÕ vԥ praktik cԥhԥtdԥn vacib kulturoloji seminar-

lardan biri, 21 aprel 2015-ci ildԥ “Simurq” AMA vԥ Azԥrbaycan Kulturoloq-

lar Cԥmiyyԥtinin Azԥrbaycan Milli EnsiklopediyasÕ ilԥ birlikdԥ “Mԥdԥniyyԥt, 

kulturologiya vԥ multikulturalizm” mövzusunda keçirdiyi seminar oldu.   

Azԥrbaycan Milli EnsiklopediyasÕnÕn direktoru, akademik Tofiq Na-

÷Õyev, “Simurq” Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕ vԥ Azԥrbaycan Kul-

turoloqlar Cԥmiyyԥtinin rԥhbԥrlԥri vԥ üzvlԥri, Milli Elmlԥr AkademiyasÕnÕn 

ԥmԥkdaúlarÕ vԥ AzԥrbaycanÕn ali mԥktԥb müԥllimlԥri – akademik Maqsud 

Ԥliyev, professorlar – Fuad Mԥmmԥdov, Fԥrman øsmayÕlov, ùahlar Ԥsgԥrov, 

Ԥsԥdulla Qurbanov, Elmira ølyazova, tarix elmlԥri doktoru MinaxanÕm Ԥsԥd-

li, dosentlԥr Tahir Behbudov, Fidan Fԥrԥcova, A÷azԥki Mԥlikov, Taliyԥ 

202 

Mԥmmԥdova, Beynԥlxalq Multikulturalizm Mԥrkԥzinin müúaviri Aynur Bԥ-

úirli, AzԥrbaycanÕn xalq artisti, rejissor Vasif Babayev, ԥmԥkdar mԥdԥniyyԥt 

iúçisi, Azԥrbaycan YaradÕcÕlÕq Fondunun birinci vitse-prezidenti Rafiq Ka-

úanlÕ, ԥmԥkdar incԥsԥnԥt xadimi øsmayÕl Mԥmmԥdov, “Simurq” AMA-nÕn 

mԥtbuat katibi ùԥlalԥ Kԥsԥmԥnli, “Simurq” AMA-nÕn ekspertlԥri – dosent 

Fԥrzanԥ QasÕmova, Faiq Abbasov, respublika Tatar øcmasÕnÕn nümayԥndԥlԥ-

ri, BakÕda Rusiya ønformasiya vԥ Mԥdԥniyyԥt Mԥrkԥzinin ԥmԥkdaúlarÕ, jur-

nalstlԥr vԥ ali mԥktԥb tԥlԥbԥlԥri seminarÕn iúindԥ iútirak edirdilԥr. 

Seminarda: AR Prezidenti yanÕnda Dövlԥt ødarԥçilik AkademiyasÕnÕn 

professoru, “Simurq” AMA-nÕn prezidenti Fuad Mԥmmԥdov, BakÕ Dövlԥt 

Universitetinin Beynԥlxalq münasibԥtlԥr fakultԥsinin Politologiya kafedrasÕ-

nÕn dosenti, Azԥrbaycan Kulturoloqlar Cԥmiyyԥtinin sԥdr müavini, respubli-

kanÕn Ԥmԥkdar müԥllimi Tahir Behbudov vԥ BakÕ Beynԥlxalq Multikultura-

lizm Mԥrkԥzinin müúaviri Aynur Bԥúirli mԥruzԥlԥrlԥ çÕxÕú etdilԥr. 

 “Kulturologiya vԥ multikulturalizm: sԥmԥrԥli siyasԥt üçün elmi meto-

dologiyanÕn ԥhԥmiyyԥti” mövzusunda ԥsas mԥruzԥdԥ (prof. Fuad Mԥmmԥ-

dov) dünya sivilizasiyasÕnÕn qlobal ça÷ÕrÕúlarÕ vԥ dԥyiúikliklԥri úԥraitindԥ 

Azԥrbaycanda multikulturalizm dövlԥt siyasԥtinԥ elmi yardÕm mԥsԥlԥlԥri nԥ-

zԥrdԥn keçirildi. Mԥruzԥçi multikulturalizmin elmi tԥrifini, onun mahiyyԥti, 

xüsusiyyԥtlԥri vԥ imkanlarÕnÕ açÕqladÕ, ictimai münasibԥtlԥrin gԥlԥcԥk har-

monizasiyasÕ vԥ ölkԥnin davamlÕ inkiúafÕ üçün, AzԥrbaycanÕn milli maraqla-

rÕna cavab verԥn vԥtԥndaú mԥdԥniyyԥtinin vԥ  dövlԥtin  titul  mԥdԥniyyԥti     

identikliyinin formalaúmasÕ üçün bu cür siyasԥtin ԥhԥmiyyԥtini göstԥrdi. 

Professor qeyd etdi ki, multikulturalizm - AzԥrbaycanÕn müasir dövlԥt siya-

sԥtinin, Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Prezidenti ølham Ԥliyev tԥrԥfindԥn for-

mulԥ edilmiú vԥ azԥrbaycançÕlÕq ideologiyasÕ çԥrçivԥsindԥ hԥyata keçirilԥn 

aparÕcÕ istiqamԥtlԥrindԥn biridir. Belԥ müdrik yanaúma hԥm ölkԥmizin tari-

xinin hԥlԥ qԥdim dövründԥ ԥn yaxúÕ multikulturalizm modeli olan tarixi in-

kiúaf reallÕqlarÕ ilԥ, hԥm dԥ müasir dünya sivilizasiyasÕnÕn mԥkan vԥ zama-

nÕnda AzԥrbaycanÕn davamlÕ inkiúaf tԥlԥbatlarÕ ilԥ ԥsaslanmÕúdÕr. Mԥdԥniy-

yԥtlԥrin vԥ dinlԥrin harmonizasiyasÕ ԥnԥnԥvi siyasԥti sayԥsindԥ, Azԥrbaycan 

hԥr zaman müxtԥlif etnos nümayԥndԥlԥrinin mԥdԥniyyԥtlԥri vԥ dinlԥrinin in-

teqrasiyasÕ üçün mԥkan olmuúdur. Müsԥlman, xristian vԥ yԥhudi ԥhalisinin 

nümayԥndԥlԥri arasÕnda tolerantlÕq vԥ dostluq münasibԥtlԥri Azԥrbaycan 

xalqÕnÕn humanist ruhi mԥdԥniyyԥti üçün hԥmiúԥ xarakterik olmuúdur. Vԥ 

bu, zamanÕn sÕna÷Õndan çÕxmÕú düzgün, mԥntiqԥ uy÷un münasibԥtlԥrdir, 

çünki insanÕn hԥqiqi dԥyԥr meyarÕ - milliyyԥti, dini, do÷uldu÷u yer, yaúadÕ÷Õ 

yer yaxud peúԥsi deyil, onun mԥdԥniyyԥtidir.  

203 

Fuad Mԥmmԥdov hԥr bir Azԥrbaycan vԥtԥndaúÕnÕn, multikulturalizm 

siyasԥtini ԥldԥ rԥhbԥr tutaraq, bu siyasԥtin nԥcib mԥqsԥdlԥri, proqramlarÕ vԥ 

layihԥlԥrinin hԥyata keçirilmԥsinԥ úüurla vԥ mԥsuliyyԥtlԥ ԥlindԥn gԥlԥn töh-

fԥni vermԥsi, öz biliklԥri vԥ nüfuzu, xoú mԥramÕ, intellektual vԥ istehsal nai-

liyyԥtlԥri, bacarÕ÷Õ vԥ ustalÕ÷Õ ilԥ onlarÕn gerçԥklԥúmԥsinԥ yardÕm etmԥsi ar-

zusunu ifadԥ etdi. O qeyd etdi ki, hԥrԥkԥtlԥrin (fԥaliyyԥtlԥrin) ԥsasÕnÕ düzgün 

tԥfԥkkür tԥúkil edir ki, o, düzgün anlamanÕ, dürüst mԥlumatÕ, qarúÕ tԥrԥfin 

mԥdԥniyyԥti vԥ psixologiyasÕ haqqÕnda biliklԥri, bünövrԥsini universal bilik-

lԥrin tԥúkil etdiyi, yaxúÕ tԥhsilԥ ԥsaslanan kifayԥt qԥdԥr erudisiyanÕ tԥlԥb 

edir. Buna görԥ dԥ uúaq ba÷çalarÕndan baúlamÕú dövlԥt tԥúkilatlarÕ vԥ müԥs-

sisԥlԥrinԥdԥk, ԥhalini, milli insan kapitalÕnÕn özԥyini tԥúkil edԥn - biliklԥr, 

bacarÕqlar, mütԥúԥkkillik, mԥnԥviyyat vԥ yaradÕcÕ fԥaliyyԥtin lazÕmi sԥviyyԥ-

sinԥ malik mԥdԥni insanlarÕn keyfiyyԥt vԥ kԥmiyyԥt artÕmÕna imkan verԥn 

sistemli kulturoloji bilik vԥ maariflԥ ԥhatԥ etmԥk lazÕmdÕr. Milli vԥ dünya 

mԥdԥniyyԥti vԥ sivilizasiyasÕnÕn tarixi, nԥzԥriyyԥsi vԥ praktikasÕnÕn geniú vԥ 

hԥrtԥrԥfli öyrԥnilmԥsi, Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn mili maraqlarÕna cavab 

verԥn düzgün strategiya kimi nԥzԥrdԥn keçirilmԥlidir.   

Bu reallÕ÷Õ nԥzԥrԥ alaraq alim, elmi ԥsaslanmÕú multikulturalizm siyasԥ-

tinin formalaúdÕrÕlmasÕ vԥ reallaúdÕrÕlmasÕ, bu sahԥdԥ proqramlar vԥ layihԥ-

lԥrin müvԥffԥqiyyԥtlԥ iúlԥnmԥsi vԥ hԥyata keçirilmԥsi üçün kulturologiyanÕn 

metodologiyasÕ vԥ metodlarÕnÕn fundamental ԥhԥmiyyԥtinԥ diqqԥt yetirdi. 

Kulturologiya – mԥdԥniyyԥtin mahiyyԥti, xüsusiyyԥtlԥri, tarixi, nailiyyԥtlԥri, 

inkiúaf qanunlarÕ, texnologiyalarÕ vԥ dԥyiúdirici imkanlarÕ haqqÕnda elm ki-

mi, müxtԥlif xarakterli insanlarÕn qarúÕlÕqlÕ anlaúmasÕna ԥsaslanan sԥmԥrԥli 

davranÕú modellԥrinin iúlԥnib hazÕrlanmasÕ üçün ԥvԥzsiz ԥhԥmiyyԥtԥ malik-

dir. Sistemli kulturoloji yanaúma müxtԥlif mԥdԥniyyԥtlԥr vԥ etnoslarÕn nü-

mayԥndԥlԥrinin davranÕú motivlԥri, qanunauy÷unluqlarÕ vԥ xüsusiyyԥtlԥrini 

dԥrk etmԥk, daha hԥyat qabiliyyԥtli ictimai inkiúaf texnologiyalarÕnÕ yarat-

maq vԥ gԥlԥcԥyi u÷urla proqnozlaúdÕrmaq imkanÕnÕ verir.  

Kulturologiya elminin müsbԥt cԥhԥtlԥri vԥ danÕlmaz üstünlüklԥri hԥr 

úeydԥn ԥvvԥl onunla úԥrtlԥnmiúdir ki, o, effektiv hԥllinin yalnÕz – tarix, an-

tropologiya, fԥlsԥfԥ, filologiya, pedaqogika, psixologiya, sosiologiya, polito-

logiya, iqtisadiyyat, hüquqúünaslÕq vԥ digԥr bu kimi ayrÕ-ayrÕ elmlԥrin 

metodlarÕ ilԥ mümkün olmayan mürԥkkԥb vԥzifԥlԥri hԥll etmԥyԥ imkan 

verir. O, xüsusi tԥdqiqatlar, tԥhsil vԥ maarifçilik texnologiyalarÕ vasitԥsilԥ 

müxtԥlif yaú, millԥtlԥr, dinlԥr, sosial mԥnúԥ vԥ etiqadlardan olan insanlarÕn 

yüksԥk mԥdԥniyyԥt “istehsalÕnÕ” tԥmin etmԥyԥ qadirdir.  Müԥyyԥn sosial úԥ-

rait vԥ uy÷un mԥdԥniyyԥt siyasԥti úԥraitindԥ sistemli kulturoloji yanaúma bԥ-

204 

zi mԥnfi xüsusiyyԥtli insanlarÕn, ölkԥnin insan kapitalÕnÕn ԥsasÕnÕ tԥúkil edԥn 

pozitiv düúünԥn vԥ dԥrk edԥn xeyirxah vԥtԥndaúlara çevrilmԥsinԥ sԥbԥb olur. 

Belԥ yanaúma müxtԥlif sԥviyyԥli úԥxsiyyԥt vԥ liderlԥrin peúԥkar vԥ etik mԥ-

dԥniyyԥti, vԥ vԥtԥndaúlarÕn ԥmԥk mԥdԥniyyԥtinin formalaúmasÕna yardÕm 

edir ki, onsuz müasir dövlԥt fԥaliyyԥt göstԥrԥ bilmԥz. ønsanÕn pozitiv hԥyat 

fԥaliyyԥtinin tam görünüúünü açan universal elm kimi, kulturologiya digԥr 

xalqlarÕn tԥfԥkkürü, dünyagörüúü, hԥyat tԥrzindԥki elmi inkiúaf sԥviyyԥsinԥ, 

mԥntiqli tԥlԥbatlara vԥ müasir dövrün tendensiyalarÕna uy÷un mütԥrԥqqi dԥ-

yiúikliklԥri tԥmin edԥn pozitiv nailiyyԥtlԥrin vԥ yeniliklԥrin milli mԥdԥniy-

yԥtlԥrԥ uy÷unlaúmasÕ prosesini asanlaúdÕrÕr. Buna görԥ dԥ kulturologiyanÕn 

dԥyiúdirici imkanlarÕndan istifadԥ etmԥklԥ, zamanÕn tԥlԥblԥrinԥ uy÷un, müx-

tԥlif etnos vԥ dinlԥrin nümayԥndԥlԥri tԥrԥfindԥn tanÕnan vԥ bԥyԥnilԥn, baza 

mԥdԥni dԥyԥrlԥri kimi,  universal xarakterli ümummԥdԥni standatrtlarÕ bun-

dan sonra da formalaúdÕrmaq, tԥkmillԥúdirmԥk vԥ yaymaq lazÕmdÕr. Biz mԥ-

dԥniyyԥtlԥrin mütԥrԥqqi dԥyiúdirilmԥsi vԥ bir-birinԥ yaxÕnlaúdÕrÕlmasÕ, uni-

versal mԥdԥni standartlarÕn hazÕrlanmasÕ vԥ identiklik, azԥrbaycançÕlÕq ideo-

logiyasÕna vԥ ölkԥmizin milli maraqlarÕna cavab verԥn tolerantlÕq, hԥmrԥylik 

vԥ vԥtԥnpԥrvԥrliyin inkiúafÕ yolu ilԥ getmԥliyik.  

Multikulturalizm siyasԥti sahԥsindԥ düzgün diskresion qԥrarlarÕn qԥbul 

edilmԥsi, sabit vԥ münaqiúԥsiz yaúama texnologiyalarÕnÕn iúlԥnib hazÕrlan-

masÕ üçün kulturoloqlar, psixoloqlar, filoloqlar, tarixçilԥr, etnoqraflar, sosio-

loqlar, pedaqoqlar, hüquqúünaslar, iqtisadçÕlar, politoloqlar vԥ digԥr mütԥ-

xԥssislԥrin iútirakÕ ilԥ uy÷un kulturoloji ekspertizanÕ hԥyata keçirmԥk zԥruri-

dir. Alimlԥr vԥ mütԥxԥssislԥr tԥrԥfindԥn lazÕmÕ qiymԥtlԥndirmԥlԥr verilmԥli 

vԥ insanlarÕn hԥyat fԥaliyyԥti vԥ dünyagörüúünԥ, dԥyԥrlԥr sisteminԥ tԥsir 

edԥn amillԥrin uy÷un ölçmԥlԥri aparÕlmalÕdÕr. Multikulturalizmin u÷urlarÕ 

bir çox cԥhԥtdԥn, xüsusi tԥhsili, interaktiv treninqlԥri vԥ mԥdԥni insanlarÕn 

tԥrbiyԥ edilmԥsini, ekspert-analitik materiallarÕn hazÕrlanmasÕnÕ, innovativ 

ictimai inkiúaf modellԥri vԥ texnologiyalarÕnÕn iúlԥnmԥsini, ictimai münasi-

bԥtlԥr mԥdԥniyyԥti sahԥsindԥ düúünülmüú siyasi qԥrarlarÕn qԥbul edilmԥsi 

üçün lazÕm olan proqnozlar vԥ tövsiyԥlԥri nԥzԥrdԥ tutan kulturoloji proqram-

lar vԥ layihԥlԥr ilԥ ba÷lÕdÕr. Ekspertlԥrin tԥdqiqatçÕlÕq vԥ maarifçilik fԥaliy-

yԥti xalqÕn ümumi mԥdԥni sԥviyyԥsinin yüksԥldilmԥsinԥ, yüksԥk ԥmԥk mԥ-

dԥniyyԥti vԥ insan münasibԥtlԥri mԥdԥniyyԥtinin formalaúmasÕna xidmԥt 

etmԥlidir. O, müxtԥlif etnoslar, dinlԥr vԥ ԥhalinin sosial qruplarÕnÕ fԥal surԥt-

dԥ cԥlb etmԥ ԥsasÕnda -  intellektual, etik, hüquq, idarԥetmԥ, istehsal, mԥiúԥt, 

millԥtlԥrarasÕ, siyasi vԥ sosial mԥdԥniyyԥtin yüksԥk standartlarÕnÕn yaradÕl-

masÕ prosesinԥ yardÕm etmԥlidir.  

205 

 “Simurq” Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕ tԥrԥfindԥn ԥvvԥllԥr 

irԥli sürülmüú ölkԥ ԥhalisinin akkulturasiyasÕ vԥ inkulturasiyasÕ üzrԥ tԥklifin 

reallaúdÕrÕlmasÕ - multikulturalizm milli mԥdԥniyyԥtinԥ yardÕm vasitԥlԥrin-

dԥn biri ola bilԥrdi. Söhbԥt “Homo sapiens” tipli insandan, yüksԥk in-

tellektual vԥ etik mԥdԥniyyԥtin, empatiya vԥ altruizmin xarakterik oldu÷u 

“Homo culturalis” tipli insana keçid proqramÕnÕn iúlԥnmԥsi vԥ tԥtbiq edilmԥ-

sindԥn gedir. QloballaúmÕú proseslԥrin qeyri-sabitliyi úԥraitindԥ Azԥrbaycan-

da belԥ insanlarÕn ardÕcÕl “istehsalÕ” vԥ yayÕlmasÕ – mԥdԥni identikliyin, çox-

ԥsrli tolerantlÕq ԥnԥnԥlԥrinin qorunmasÕ vԥ saxlanmasÕ, Azԥrbaycan cԥmiy-

yԥtinin davamlÕ vԥ münaqiúԥsiz inkiúafÕ üçün ԥlveriúli mühitin formalaúma-

sÕna yardÕm edԥcԥkdir. 

Bu proqramÕn hԥyata keçirilmԥsi çԥrçivԥsindԥ inkiúaf resurslarÕ, texno-

logiyalarÕ, risklԥrÕ vԥ yeni imkanlarÕnÕn tԥhlilini nԥzԥrdԥ tutan milli vԥ dünya 

mԥdԥniyyԥtinin inkiúaf problemlԥrinin komparativ tԥhlili lazÕmdÕr. Bu mԥq-

sԥdlԥ BakÕda vԥ AzԥrbaycanÕn regionlarÕnda xüsusi ԥdԥbiyyat, mühazirԥlԥr, 

seminarlar vԥ interaktiv treninqlԥr vasitԥsilԥ hԥr yerdԥ universal kulturoloji 

biliklԥrin yayÕlmasÕnÕ hԥyata keçirmԥk mԥqsԥdԥuy÷undur. Akkulturasiya vԥ 

inkulturasiyaya belԥ yanaúma, vԥtԥndaúlarÕmÕzÕn hԥyat fԥaliyyԥti üçün yeni 

imkanlar açan mԥdԥniyyԥtin inkiúaf qanunlarÕ vԥ texnologiyalarÕnÕn mahiy-

yԥti, xüsusiyyԥtlԥri, tarixi vԥ nailiyyԥtlԥrini dԥrk etmԥyԥ sԥbԥb olacaqdÕr. O, 

ruhi mԥdԥniyyԥtin  mahiyyԥtini vԥ böyük missiyasÕnÕ, azԥrbaycançÕlÕq ideo-

logiyasÕnÕn müdrikliyini düzgün qavrama÷a vԥ obyektiv qiymԥtlԥndirmԥyԥ, 

dünyanÕ vԥ gԥlԥcԥyimizi, hԥyatÕn mԥnasÕnÕ vԥ yüksԥk mԥdԥniyyԥtli insanÕn 

dԥyiúdirici imkanlarÕnÕ pozitiv úԥkildԥ görmԥyԥ, Azԥrbaycan cԥmiyyԥti vԥ 

dövlԥtinin gԥlԥcԥk sabitliyi vԥ tԥhlükԥsiz inkiúafÕnÕ  tԥmin  edԥn  mԥdԥni      

identikliyi ԥldԥ etmԥyԥ yardÕm edԥcԥkdir.   

Professor Fuad Mԥmmԥdov multikulturalizmin aktual problemlԥrinin 

tԥdqiqatÕnda auditoriyanÕn diqqԥtini “kulturologiya piramidasÕ” universal 

metodu vԥ 12 tԥdqiqat metodunun mühüm metodoloji roluna cԥlb etdi ki, bu 

prinsiplԥrin arasÕnda antropoloji, psixoqrafik vԥ demoqrafik yanaúmalar xü-

susi ԥhԥmiyyԥtԥ malikdir.  Bu yanaúmalar: hԥyat tԥrzi, ԥnԥnԥlԥr vԥ adԥtlԥr, 

sosial münasibԥtlԥr sistemi, mԥdԥniyyԥtin inkiúaf dinamikasÕnÕ vԥ nԥsil vasi-

tԥsilԥ onun ötürülmԥsi mexanizmlԥri kimi etnoloji xarakterin xüsusiyyԥtlԥri 

vԥ qanunauy÷unluqlarÕnÕ aúkar etmԥyԥ imkan verir.  Onlar hԥmçinin, sosial-

mԥdԥni mühit, mԥdԥni dԥyԥrlԥr sistemi, insanlarÕn anadangԥlmԥ mԥdԥni 

keyfiyyԥtlԥri ilԥ úԥrtlԥnԥn motivlԥr vԥ üstünlüklԥri müԥyyԥn etmԥyԥ, müxtԥ-

lif mԥdԥniyyԥt nümayԥndԥlԥrinin yaúÕ, cinsi, tԥhsili, gԥlir mԥnbԥyi, uzun-

ömürlülüyü vԥ digԥr parametrlԥri haqqÕnda informasiya alma÷a imkan verir.  

206 

Belԥ tԥhlildԥ “davranÕú”, “sistemli” vԥ “situasiyalÕ” yanaúmalarÕn, Piter 

ÇeklandÕn “yumúaq tԥfԥkkür” vԥ Lütfi Zadԥnin “qeyri-sԥlis mԥntiq” nԥzԥ-

riyyԥlԥrinin tԥtbiqi, milli tarixin müasir mԥrhԥlԥsindԥ AzԥrbaycanÕn milli 

mԥdԥniyyԥtinin inkiúaf proseslԥrinin situasiyalÕ dԥyiúԥn idarԥçiliyini daxil 

etmԥklԥ, bütün amillԥrin hesaba alÕnmasÕna imkan verԥcԥkdir.   

Yekunda Fuad Mԥmmԥdov qeyd etdi ki, multikulturalizm siyasԥtinin 

sԥmԥrԥliliyi bir çox cԥhԥtdԥn Azԥrbaycan cԥmiyyԥtinin ruhi mԥdԥniyyԥt sԥ-

viyyԥsindԥn, onun vԥtԥnpԥrvԥrliyi vԥ xoú mԥramÕndan asÕlÕdÕr. O, alimlԥri-

mizin milli maraqlara cavab verԥn yaradÕcÕ fԥaliyyԥti, xalqÕmÕzÕn etibarlÕ gԥ-

lԥcԥyini formalaúdÕrmaq üçün onlarÕn hazÕrlÕ÷Õ, sosial-mԥdԥni vԥ siyasi qԥ-

rarlarÕn düzgünlüyü ilԥ, sülh mԥdԥniyyԥtini, Azԥrbaycan cԥmiyyԥti vԥ döv-

lԥtinin harmonik, davamlÕ vԥ tԥhlükԥsiz inkiúafÕnÕ tԥmin edԥn innovativ kul-

turoloji strategiyalar vԥ texnologiyalarÕn iúlԥnib hazÕrlanmasÕ vԥ hԥyata keçi-

rilmԥsi ilԥ hԥlledici dԥrԥcԥdԥ úԥrtlԥnir. Bunu nԥzԥrԥ alaraq, Azԥrbaycanda 

multikulturalizm siyasԥtinin u÷urlu reallaúdÕrÕlmasÕna yardÕm mԥqsԥdilԥ, 

Fuad Mԥmmԥdov BakÕ Beynԥlxalq Multikulturalizm Mԥrkԥzinԥ, insanÕn 

fundamental hԥyat fԥaliyyԥti problemlԥrinin tԥdqiqindԥ çoxillik tԥcrübԥsi 

olan “Simurq” AMA vԥ Azԥrbaycan Kulturoloqlar Cԥmiyyԥti ilԥ birlikdԥ 

multikulturalizm sahԥsindԥ sԥylԥri birlԥúdirmԥyi vԥ birgԥ tԥdqiqatçÕlÕq vԥ 

ekspert fԥaliyyԥtini hԥyata keçirmԥyi tԥklif etdi.  

Dosent Tahir Behbudovun “Qԥrb ölkԥlԥrindԥ multikulturalizm prob-

lemlԥri” mԥruzԥsindԥ Qԥrb ölkԥlԥrindԥ multikulturalizmin tarixi vԥ müasir 

vԥziyyԥtinin maraqlÕ müԥllif tԥhlili tԥqdim edildi. Bu tԥzahürün mahiyyԥti 

vԥ xüsusiyyԥtlԥrini açÕqlayaraq, Tahir Behbudov qeyd etdi ki, XX ԥsrin son-

larÕndan baúlayaraq, multikulturalizm Qԥrbi Avropa ölkԥlԥrindԥ yeni ideolo-

giya kimi nԥzԥrdԥn keçirilmԥyԥ baúlandÕ. Lakin bu ideologiya öz funda-

mentallÕ÷ÕnÕ qazanmadÕ, o, siyasԥtԥ çevrildi. 

Mühacirlԥrin Qԥrbin dominant mԥdԥniyyԥtinԥ uy÷unlaúaca÷Õna 

hesablanmÕú Qԥrbin “açÕq qapÕ” siyasԥti özünü do÷rultmadÕ. Qԥrb alimlԥri 

vԥ siyasԥtçilԥrinin fikrincԥ, “mԥdԥni dözümlülük” siyasԥtinin öldüyü kimi,  

ԥnԥnԥvi anlamda multikulturalizm “ölür”. Qԥrbin aparÕcÕ ölkԥlԥrindԥ pa-

ralel cԥmiyyԥtlԥr – öz qanunlarÕ ilԥ yaúayan, öz dillԥrindԥ danÕúan, onlarÕn 

ikinci vԥtԥni olan ölkԥlԥrin tarixi, mԥdԥniyyԥti vԥ dԥyԥrlԥrindԥn tam ayrÕl-

mÕú milli, etnik vԥ mԥdԥni-dini icmalar yarandÕ. Bu proses üçün xarakterik 

cԥhԥt odur ki, mühacirlԥrin milli mԥdԥniyyԥtlԥri inteqrasiya prosesindԥ ya 

itir, ya da mövcud mԥdԥniyyԥtԥ münasibԥtdԥ ԥks mԥdԥniyyԥtԥ çevrilԥn 

müxtԥlif submԥdԥniyyԥtlԥrԥ inteqrasiya olunurlar. Belԥ úԥraitdԥ sosial-psi-

xoloji vԥ milli-mԥdԥni ziddiyyԥtlԥr asanlÕqla siyasi münaqiúԥlԥrԥ transfor-

207 

masiya olunurlar. Asiya, Afrika, ùԥrqi Avropa vԥ digԥr ölkԥlԥrin nümayԥn-

dԥlԥrinin sԥnaye istehsalÕna cԥlb edilԥn ԥmԥyi – az qiymԥtlԥndirilԥn, ucuz 

vԥ az effektli hesab olunur. Qԥrbi Avropa ölkԥlԥrinin vԥtԥndaúlarÕ ilԥ mü-

qayisԥdԥ onlarÕn sosial hԥyatÕna münasibԥtdԥ sosial ayrÕ-seçkilik siyasԥti 

buradan yaranmÕúdÕr. Ԥmԥk miqrantlarÕnÕn narazÕlÕ÷Õ multikulturalizm si-

yasԥtinin böhranÕna gԥtirib çÕxardÕ. Bugün bu etnik icmalar daha möhkԥm, 

daha güclüdür. Etnik hԥmrԥylik dini, icma, kriminal birliklԥrin ԥtrafÕnda 

cԥmlԥúir. Musiqi, din, dil, adԥtlԥr, vԥ hԥtta ritual cinayԥtlԥr onlarÕ qԥrb dԥ-

yԥrlԥrindԥn güclü surԥtdԥ ayÕrÕr. Qԥrbi Avropada son 10 ilin hadisԥlԥrinin 

tԥhlili etnik ԥmԥk cԥmiyyԥtlԥri tԥrԥfindԥn izhar olunan tԥcavüzkarlÕq vԥ 

ekstremizmi göstԥrdi. Sosial-siyasi prosesin zԥhmԥtkeúlԥrin hԥmrԥyliyin-

dԥn, faktik olaraq, istismardan vԥ mԥcburi assimilyasiyadan (qarÕúmasÕn-

dan) azad olmaq u÷runda mübarizԥdԥ mühacirlԥrin hԥmrԥyliyinԥ transfor-

masiyasÕ baú verir.    

Mԥruzԥsinin yekununda qԥrb multikulturalizminin tԥhlili vԥ proqnozlaú-

dÕrÕlmasÕna ԥsaslanaraq, Tahir Behbudov Qԥrbi Avropada dözümün sÕfÕr dԥrԥ-

cԥsi vԥ mԥcburi mԥdԥni inteqrasiya dövrünün baúlanmasÕ haqqÕnda fikrini bil-

dirԥrԥk, qeyd etdi ki, demokratiya dԥyԥrlԥrinin ԥsaslarÕnÕ tԥbli÷ edԥn, bütün 

millԥtlԥrin vԥ etnik qruplarÕn hüquqlarÕnÕn carçÕsÕ olan Avropa, iddialÕ mԥdԥni 

uy÷unluq vԥ identiklik siyasԥtinin qurbanÕ olmuúdur.  

“BakÕ Beynԥlxalq Multikulturalizm Mԥrkԥzinin vԥzifԥlԥri vԥ strukturlarÕ 

haqqÕnda” mԥzmunlu mԥruzԥsindԥ Aynur Bԥúirli Mԥrkԥzin mԥqsԥdlԥri, proq-

ramlarÕ vԥ ölkԥmizdԥ vԥ xaricdԥ aktiv fԥaliyyԥti haqqÕnda danÕúdÕ.   

  14-15  may  2015-ci  ildԥ Sankt-Peterburqda “Qlobal ça÷ÕrÕúlar vԥ milli 

maraqlar” probleminԥ hԥsr edilmiú Beynԥlxalq Llixaçov Elmi OxumalarÕnda 

“Simurq” AMA yenidԥn AzԥrbaycanÕ tԥmsil etmiúdir. Oxumalarda Azԥrbay-

can Kulturoloqlar Cԥmiyyԥtinin sԥdri, Beynԥlxalq Lixaçov elmi OxumalarÕ 

Tԥúkilat komitԥsinin üzvü, AR Prezidenti yanÕnda Dövlԥt ødarԥçilik Akademi-

yasÕnÕn professoru, Rusiya Pedaqoji vԥ Sosial Elmlԥr  AkademiyasÕnÕn hԥqiqi 

üzvü Fuad Mԥmmԥdov  “Qlobal ça÷ÕrÕúlar úԥraitindԥ milli maraqlara kulturo-

loji yanaúma haqqÕnda” mövzusu üzrԥ çÕxÕú etmiúdir. Sankt-Peterburqda oldu-

÷u zaman Fuad Mԥmmԥdov Rusiya EA-nÕn Fԥlsԥfԥ vԥ hüquq bölmԥsinin rԥh-

bԥri, görkԥmli Rusiya filosofu, akademik V.S. Stepinlԥ görüúdü vԥ müxtԥlif 

xalqlarÕn nümayԥndԥlԥrinin mԥdԥni identikliyinin formalaúdÕrÕlmasÕ beynԥl-

xalq proqramÕnÕn iúlԥnib hazÕrlanmasÕnda onunla ԥmԥkdaúlÕq imkanlarÕnÕ mü-

zakirԥ etdi. TanÕnmÕú Rusiya kulturoloqu, RF Prezidenti yanÕnda Rusiya Xalq 

tԥsԥrrüfatÕ vԥ dövlԥt qullu÷u AkademiyasÕnÕn professoru O.N. Astafyeva ilԥ 

kulturologiya sahԥsindԥ ԥmԥkdaúlÕq haqqÕnda mԥsԥlԥlԥr müzakirԥ edildi.   

208 

Rusiya FederasiyasÕnÕn úimal mԥdԥni paytaxtÕnda Fuad Mԥmmԥdov 

hԥmçinin, Sankt-Peterburq Dövlԥt Mԥdԥniyyԥt vԥ øncԥsԥnԥt Universitetindԥ 

konfransda çÕxÕú etdi. Oz çÕxÕúÕnda o, vԥtԥndaúlarÕn innovativ fԥaliyyԥti üçün 

yeni imkanlar açan mԥdԥniyyԥtin cԥmiyyԥtdԥ düzgün elmi anlamÕnÕn yayÕl-

masÕ zԥruriliyi haqqÕnda, insan kapitalÕnÕn inkiúafÕ üçün kulturologiyanÕn 

strateji ԥhԥmiyyԥti haqqÕnda, hԥmçinin Böyük Vԥtԥn müharibԥsindԥ SSRø-nin 

tarixi qԥlԥbԥsindԥ AzԥrbaycanÕn rolu vԥ respublikada müsbԥt multikultura-

lizm tԥcrübԥsi haqqÕnda mԥsԥlԥlԥrԥ toxundu. Universitetin Mԥdԥniyyԥtin tari-

xi vԥ nԥzԥriyyԥsi kafedrasÕnÕn müdiri S. N. økonnikova ilԥ kulturologiya sahԥ-

sindԥ qarúÕlÕqlÕ ԥmԥkdaúlÕq maraqlarÕ müzakirԥ edildi.   

12-28 iyunda AzԥrbaycanÕn paytaxtÕnda, BakÕ úԥhԥrindԥ, Avropa Olim-

piya Komitԥsinin prezidenti Patrik Hikkinin “AvropanÕn idman tarixindԥ ԥn 

böyük hadisԥlԥrdԥn biri” adlandÕrdÕ÷Õ birinci Avropa OyunlarÕnÕn keçirilmԥsi 

(milli vԥ dünya mԥdԥniyyԥti tarixindԥ ilk dԥfԥ olaraq),  2015-ci ilin möhtԥúԥm 

mԥdԥni hadisԥsi oldu. Oyunlarda AvropanÕn hԥr tԥrԥfindԥn altÕ mindԥn artÕq 

idmançÕ iútirak edirdi. Azԥrbaycan, ölkԥmizdԥ Avropada vԥ dünyanÕn digԥr 

hissԥlԥrindԥ geniú surԥtdԥ translyasiya edilԥn oyunlarÕn yüksԥk tԥúkilat vԥ ida-

rԥetmԥ mԥdԥniyyԥti standartlarÕnÕ nümayiú etdirdi. Qonaqlar BakÕ úԥhԥrinin 

gözԥlliyinԥ, onun sakinlԥrinin yüksԥk mԥdԥniyyԥti vԥ qonaqpԥrvԥrliyinԥ, 

hԥmçinin OyunlarÕn heyranedici tԥúkilat sԥviyyԥsinԥ valeh olmuúdular. øsrail 

jurnalisti Mark Kriçevski BakÕda birinci Avropa OyunlarÕnÕn açÕlÕú mԥrasimi-

ni, Qԥrblԥ ùԥrqin rԥqabԥt etdiyini deyil, bir-birini tamamladÕ÷Õ ԥsl úah ԥsԥr ad-

landÕraraq, onu superfantastik kimi qiymԥtlԥndirmiúdir.  

OyunlarÕn tԥúkilat komitԥsinԥ, Azԥrbaycan MOK (Milli Olimpiya Komi-

tԥsi) øcraiyyԥ  Komitԥsinin üzvü, YUNESKO vԥ øSESKO-nun xoú mԥramlÕ 

sԥfiri, AzԥrbaycanÕn  müasir tarixi dövründԥ onun mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕnda 

çox böyük xidmԥtlԥri olan Mehriban xanÕm Ԥliyeva rԥhbԥrlik edirdi. Rԥsmi 

açÕlÕú mԥrasimindԥ çÕxÕú edԥrkԥn, AzԥrbaycanÕn birinci xanÕmÕ bu hadisԥni 

Avropa olimpiya hԥrԥkatÕ tarixindԥ yeni sԥhifԥ kimi xarakterizԥ etdi: “Bu sԥ-

hifԥni Azԥrbaycan xalqÕ yazÕr. Qoy TanrÕ hԥr zaman AzԥrbaycanÕ qorusun. 

Azԥrbaycan fԥxr edir ki, ilk Avropa OyunlarÕ BakÕda keçirilir. Atԥúgahda 

alovlanan ruh hԥr birimizi bir araya gԥtirir”.  Mehriban xanÕm mԥdԥniyyԥtlԥ-

rarasÕ dialoqun inkiúafÕnda AzԥrbaycanÕn rolunu, respublikanÕn iqtisadi sabit-

liyi vԥ davamlÕ inkiúafÕnÕ, BakÕda OyunlarÕn tԥúkilatçÕlarÕnÕn iúԥ sadiqliyini, 

coúqun ruhunu vԥ yorulmaz fԥaliyyԥtini yüksԥk qiymԥtlԥndirdi. 

Azԥrbaycan yarÕúlarda 56 medal (21 qÕzÕl, 15 gümüú vԥ 20 bürünc) qaza-

naraq, Avropa qitԥsinin ikincisi oldu. 79 qÕzÕl medal qazanmÕú Rusiya birinci, 

18 qÕzÕl medal ԥldԥ edԥn Böyük Britaniya isԥ üçüncü yeri tutdu. Oyunlar bit-

209 

dikdԥn sonra dövlԥt baúçÕsÕ ølham Ԥliyev “BakÕ – 2015” birinci Avropa 

OyunlarÕnÕn keçirilmԥsindԥ xüsusi xidmԥtlԥri olan tԥúkilatçÕlarÕ, idmançÕlarÕ, 

mԥúqçilԥri mükafatlandÕrdÕ. Mԥdԥniyyԥtin, tԥhsilin, sԥhiyyԥnin vԥ idmanÕn in-

kiúafÕnda sԥmԥrԥli fԥaliyyԥtinԥ, Azԥrbaycan xalqÕnÕn mԥdԥni irsinin beynԥl-

xalq miqyasda geniú tԥbli÷inԥ, hԥmçinin birinci Avropa OyunlarÕnÕn tԥúkilin-

dԥ böyük xidmԥtlԥrinԥ görԥ Mehriban xanÕm Ԥliyeva “Heydԥr Ԥliyev” ordeni 

ilԥ tԥltif edildi.  

BakÕ Avropa OyunlarÕ  Azԥrbaycan vԥ dünya mԥdԥniyyԥti tarixindԥ ԥla-

mԥtdar hadisԥ vԥ Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn sԥmԥrԥli dövlԥt siyasԥti vԥ 

yüksԥk beynԥlxalq nüfuzunun inandÕrÕcÕ dԥlillԥrindԥn biri oldu. OyunlarÕn Ba-

kÕda keçirilmԥsi – dünya mԥdԥniyyԥti vԥ beynԥlxalq sosial-mԥdԥni ԥmԥkdaúlÕ-

÷Õn inkiúafÕnda yalnÕz Azԥrbaycan xalqÕnÕn xidmԥtlԥrinin tanÕnmasÕ deyil, 

hԥm dԥ AzԥrbaycanÕn tԥdricԥn dünya mԥdԥniyyԥti vԥ sivilizasiyasÕ mԥrkԥzlԥ-

rindԥn birinԥ çevrilԥcԥyini tԥsdiqlԥyԥn daha bir ciddi addÕm oldu.  

Qeyd etmԥk xoúdur ki, OyunlarÕn loqotipinin ԥsas simvollarÕndan biri - 

“Feniks” quúu - Azԥrbaycan xalqÕnÕn XeyirxahlÕq vԥ Dirçԥliú simvolu olan 

“Simurq”un sinonimidir. Möhtԥúԥm ba÷lanÕú mԥrasiminin bir hissԥsi Simurq 

haqqÕndakÕ ԥfsanԥyԥ hԥsr olunmuúdur.  TamaúaçÕlar sԥhnԥdԥ görünԥn ԥzԥmԥt-

li vԥ möhtԥúԥm, yanar Simurq quúunu böyük coúqu hissi ilԥ qarúÕladÕlar...