Academic Research in Educational Sciences volume 3

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
 
Boshqa davlatlar qatori O’zbekistonda ham so’ngi yillarda soya o’simligini 
yetishtirishga katta ahamiyat qaratilmoqda. Masalan, soya ekinlari maydonini 
kengaytrish, tuproq-iqlim sharoitiga mos keluvchi, zararkunandalarga chidamli 
navlarni yaratish va uni yetishtirishni yanada takomillashtirish bo’yicha qator qarorlar 
qabul qilinmoqda. Bundan maqsad esa soyaning keng tarmoqda ishlatilishi 

---

Academic Research in Educational Sciences 
VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89 
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-174-180 
Google Scholar 
Scientific Library of Uzbekistan 
Academic Research, Uzbekistan 175 www.ares.uz 
hisoblanadi. Asosan soya oziq ovqatda, texnikada, sut, qandolat mahsulotlari ishlab 
chiqarishda, konserva tayyorlashda keng foydalaniladi. Bundan tashqari chorva 
mollari va parrandalar uchun sifatli oziq vazifasida qo’llaniladi. Soyaning bunday 
ko’p sohada ishlatilishi uning tarkibi bilan bog’liq hisoblanadi. Ya’ni soya o’simligi 
tarkibida 30-52%, oqsil 17-27% moy, 20% gacha karbon suvlar mavjud hisoblanadi. 
Soya o’simligining oqsili boshqa dukkakdoshlar oilasi vakillaridan ozroq farq qiladi, 
ya’ni suvda yaxshi eriydigan, yengil hazm bo’ladigan yuqori sifatli bo’lib tarkibida 
glitsin aminokislotalar ko’p bo’ladi va aminokislotalar tarkibi bo’yicha go’sht 
oqsiliga yaqin bo’ladi [6]. 
Soya o’simligi oqsillarning asosiy 70% qismini globulinlar tashkil qiladi va 
qo’shimcha funksiyalarga ega bo’ladi. Soya o’simligi oqsilining boshqa bir qismini 
albuminlar tashkil qiladi. Ular sutruktura va fermentativ funksiyalarni bajaradi [7, 8]. 
Soya o’simligining ahamiyatli jihatlaridan yana biri donidan yog’ olinishi 
hisoblanadi. Aniqlangan ma’lumotlarga ko’ra jahon miqyosida o’simliklardan 
olinadigan moyning 40% soya o’simligi moyi hissasiga to’gri keladi[6]. Soya 
tarkibidagi uglevodlarga to’xtaladigan bo’lsak, uglevodning asosiy qismini 
kraxmalsiz polisaxaridlar tashkil qiladi. Lekin uning tarkibida oligosaxaridlar ham 
mavjud hisoblanadi [9]. 
Soya o’smligi bir qator zamonaviy tekshirish usullaridan so’ng olimlarning 
fikriga ko’ra soya janubiy-sharqiy Osiyo va sharqiy Afrika, Avstraliya mintaqasidan 
kelib chiqqan degan farazni olg’a sursa boshqa bir olimlar esa soyaning asl kelib 
chiqshini Xitoyning ba’zi hududlaridan, Koreya yarim orolidan Nepal, Hindiston va 
Yevropaning ba’zi hududlaridan kelib chiqqan deyiladi. Yuqoridagi olimlar 
farazlarini birlashtiradigan bo’lsak, soyaning asl kelib chiqishi Xitoy provinsiyalariga 
va Koreya, Yaponiyaga to’g’ri keladi. Hozirgi kunda dunyo miqyosida Argentina 
ekin maydoni bo’yicha birnchilikni qo’ldan boy bermaydi. Ushbu mamlakatda 
soyaning ekin maydoni 19418,8 ming gektarni tashkil etadi . Hosildorlik jihatidan esa 
25,3 s/ga ,yalpi hosildorlik esa 49309 mln tonnani tashkil qiladi. Boliviya ham 
Argentinadan qolishmaydigan ekin maydoniga ega hisoblanib, 1237700 ming gektar, 
hosildorligi 18,9 s/ga, yalpi hosildorligi 2347,2 mln tonnani tashkil etadi. Braziliyada 
ekin maydoni 27964,9 ming gektar, hosildorlik 29,3 s/ga, yalpi hosildorlik 81699,7 
mln tonnani tashkil qiladi. Kanadada ekin maydoni 1819600 ming gektar, hosildorlik 
28,5 s/ga, yalpi hosildorlik 598400 mln tonna hisoblanadi. 
Xitoy bu ko’rsatkichlar bo’yicha Rossiyadan oldinda turadi, ya’ni 6600 ming 
gektar ekin maydoniga,18,9,s/ga hosildorlikka, 125000mln tonna yalpi hosildorlikka 

---