Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги термиз давлат университети

Makroiqtisodiyotni sektorlarga bo’lib o’rganish bozor munosabatlarini 
tartibga solish uchun zarur bo’lgan makroiqtisodiyot ko’rsatkichlar tizimini 
ishlab chiqishda,makroiqtisodiy tahlilni amalga oshirish va makroiqtisodiy 
qonuniyatlarini aniqlashda, makroiqtisodiyotni boshqarish uchun zarur 
bo’lgan tegishli tavsiyalarni tayyorlashda katta ahamiyat kasb etadi.
Bozor ehtiyoji va xususan shaxsiy ehtiyojni qondirish uchun tovar 
ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish Yuqorida qayd etilganlardan 
tashqari BMTining 1993 yilda qabul qilingan MSTida bozor iqtisodiyotiga 
o’tayotgan malakatlarda yagona iqtisodiyotni ikki sohaga ajratish tavsiya 
qilinadi, ya’ni: 
a) Tovar ishlab chiqarish sohasi-bunda buyum, gaz, suv, va energiya 
shaklida mahsulotlar ishlab chiqariladi, ishlab chiqarish xizmatlari 
ko’rsatiladi. Bu sohaga sanoat, qishloq xo’jaligi, o’rmon xo’jaligi, qurilish
tarmoqlari kiritiladi.

---

b) Xizmat ko’rsatish sohasi, bunga xizmat ko’rsatish bilan 
shug’ullanadigan tarmoqlar kiritilgan. 
Hozirgi paytda O’zbekiston Respublikasi statistika xizmati YaIM, 
bandlik, mehnat haqi va boshqa ko’rsatkichlar soha va tarmoqlar bo’yicha 
hisoblaydi va e’lon qiladi.
Shunday qilib, Milliy iqtisodiyot turli qism va bo’laklardan tashkil 
topgan murakkab tizimdir. Iqtisodiyotning turli qism va bo’laklari o’rtasidagi 
o’zaro nisbat iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishi  deb ataladi. Iqtisodiyotni 
alohida qismlarga bo’lish asosida turli belgilar yotadi, shuning uchun 
tarkiblarning tuzilishi bir necha turlarga ajratib o’rganiladi. 
1. Ijtimoiy tuzilishi. 
2. Tarmoq tuzilishi. 
3. Takror ishlab chiqarish tuzilishi. 
4. Xududiy tuzilishi. 
Ijtimoiy tuzilish- bu iqtisodiyotning turli mulkchilik shakllari o’rtasidagi 
o’zaro nisbatdir. 
O’zbekistonda mulkchilik turlari davlat, jamoa, xususiy va aralash 
mulkchilik tarzida shakllangan. 
Iqtisodiyotni barcha tarmoqlarida ish bilan band bo’lganlar soni, asosiy 
fondlar va ishlab chiqarish bo’yicha bu bo’g’inlarning har birini 
ulushi,-Respublika iqtisodiyotining ijtimoiy tuzilishini aks ettiradi.
Iqtisodiyotning tarmoq tuzilishi bu turli tarmoqlar o’rtasidagi o’zaro 
nisbatdir, ya’ni sanoat, qishloq xo’jaligi, qurilish, transport va aloqa o’rtasida 
yoki qazib oluvchi va qayta ishlovchi tarmoqlar o’rtasidagi, moddiy 
mahsulotlar ishlab chiqaruvchi va xizmat ko’rsatuvchi tarmoqlar va 
hokazolar o’rtasidagi nisbatdir. Tarmoq tuzilishi milliy iqtisodiyotning 
rivojlanish darajasini ifodalaydigan muhim ko’rsatkich bo’lib hisoblanadi. 
Yuksak rivojlangan mamlakatlar∗da uchun xizmat ko’rsatuvchi 
sohalarning hissasi yuqori, qayta ishlovchi tarmoqlarning hissasi esa- qazib 
oluvchi tarmoqlardan ustun bo’lgan iqtisodiyot tuzilishiga xosdir. 
U mehnat va kapitalning yuqori darajada unumdorligidan, tabiiy 
resurslardan oqilona foydalanganligidan va pirovard natijada aholini 

---

turmush darajasi yuqoriligidan dalolat beradi.
Iqtisodiyotning takror ishlab chiqarish  tuzilishi bu kengaytirilgan 
takror ishlab chiqarishni asosiy nisbatlari, ya’ni ishlab chiqarish vositalarini