21
Arab xalifaligi davri harbiy san’ati.
Arablar qadimdan jangovarliklari bilan shuhrat qozonganlar,
chunki
qarindosh-urug’chilik
munosabatlari
ularni
jangda
jipslashtirgan. Har bir balog’at yoshiga yetgan arab jangchi bo’lgan.
Shayxlar va saidlar o’zlarining jasurliklari va uddaburonliklari bilan
mashhur bo’lib, ularning kichik harbiy lashkarlari bo’lgan. Bu kichik
harbiy qismlar keyinchalik xalifa hokimiyati vujudga kelishiga imkon
yaratgan.
Ot sotib olish va uni boqishga
har bir arabning ham qurbi
yetmagan, shuning uchun arab xalifaligi qo’shini tarkibida piyodalar
ham bo’lgan. Arablar piyodalar va otliq qo’shin yurishini jadallashtirish
uchun tuyalardan foydalanganlar. Tuyalar itoatgo’y bo’lib, samum
(qum bo’ron) paytida yerlar sotib olib go’yo tirik to’siq rolini o’ynagan.
Tuyalarda jang qiluvchi askaralar uzun nayzalar bilan qurollanganlar.
Arab suvoriysining to’liq qurol-aslahasi ancha boy va turli-tuman
bo’lgan. Jangchining ikkita mustahkam va zo’r kamoni, sadog’ida uchi
o’tkir paykonli 30 ta o’qi bo’lishi, bambuk yog’ochidan qilingan uzun
nayzasi, nayza uchi yaxshi temirdan yasalishi, chetlari o’tkir bo’lgan
irg’ituvchi disk, sanchuvchi va chopuvchi o’tkir qilich, jangovar gurzi
yoki ikki tig’li bolta, ikki xurjunda 30 ta toshi bo’lishi shart edi.
Jangchining
mudofaa aslahasi sovut, qalpoq ustidan kiyiladigan
dubulg’a, ikki tirsakband, ikki tizzaband va ikki son yopqichdan iborat
edi. Otlarga yurish oldidan og’ir taqalar qoqilgan. Arab jangchilarining
jangovar qilichlari shu qadar o’tkir ediki,
dushman otini qoq ikkiga
bo’lib yuborardi.
Arablar urushda pistirma, chopqun va qo’qqisdan, tong saharda,
uyqu shirin paytida qilinadigan hujum qilish usullaridan keng
foydalanganlar.
Arablar qo’shini VII asrning birinchi yarmida ayrim qabila va
urug’lardan tashkil qilingan lashkarlardan iborat edi. Arab qo’shini
miqdori manbalarda odatda juda ham bo’rttirib ko’rsatiladi.
Amalda
qo’shin soni bir necha ming, kamdan kam hollarda o’n minglab
jangchini tashkil qilgan. Qutayba 20 ming sonli o’z qo’shinini
ukasi
Abdurahmon boshchiligida Samarqandni qiyinchiliksiz zabt etdi.
1
1
Асқаров.A. Ўзбекистон халқлари тарихи. -T.: “Фан”, 1992. -Б.74.
22
Arablar harbiy harakatlar natijasida aholining bir qismi halok
bo’ldi, bir qismi asirga olindi. Barcha shahar va qishloqlarda o’z harbiy
garnizonlarini joylashtirgan arablar, shu
harbiy kuchlarga tayanib
aholidan turli soliqlar undirishar, ularni turli jamoa ishlariga safarbar
qilishar edi.
1
Arab qo’shini o’nlik tizimi asosida tuzilgan.
Eng yirik harbiy
qo’shilma soni 10 ming kishidan iborat bo’lib, uning tepasida amir
turgan. Bu qo’shin 10 ta harbiy qismdan tashkil topgan. Ular
yuzliklarga ajratilib, tepasida maxsus boshliqlar bo’lgan.
Har bir
yuztalik ikkita ellik kishilik qismga ajratilgan. Eng kichik harbiy
bo’linma o’nlikdan iborat bo’lgan.
Arab qo’shini safarga chiqqanda uning tarkibiy tuzilishi avang’or,
asosiy kuchlar va arergarddan iborat bo’lgan. Masalan, 636-yilning
bahorida Said ibn Abu Baqqos sosoniylar qo’shinini o’nta jangovar
guruhga ajratib, ular tepasiga tegishli qo’mondonlarni qo’ygan. Quyida
musulmonlarning ana shu o’nta guruhning nomlari keltiriladi: a) al-
muqadama, avangard. b) al-maymana, o’ng qanot. v) al-maysara, so’l
qanot. s) al-qalb, markaz. d) as-soqa, qo’shining orqa tomoni. e) at-
talay, razvetka maqsadida foydalaniladigan kichik otliq bo’limma. j) ar-
rajl, k) ar-rukban, yuklarni tashish uchun mo’ljalangan tuyalar karvoni.
g) al-mujarrad, nayzalar bilan qurollangan
zahiradagi maxsus otliq
qism. y) al-muramiya, kamonchilar qismi.
Dostları ilə paylaş: