O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3-Mavzu . Xorijda ijtimoiy ish asoslari
|
O‘zini tekshirish uchun savollar
1. Turli madaniyatlarda xayriya ijtimoiy hodisa sifatida. 2. Xayriyaning kasbiy ijtimoiy xizmatdan farqi . 3. Diniy xayriya. 4. Ijtimoiy ishning axloqiy va insonparvar xususiyati. 3-Mavzu . Xorijda ijtimoiy ish asoslari 1. Ijtimoiy ish institutsiallashuvining ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy zamini. Tashkiliy saxovat. 2. Settlmentlar harakati. 3. Ijtimoiy xodimlar tayyorlash maktablarining paydo bo‗lishi va rivojlanishi. 4. Ijtimoiy ish xususiyati. 20-asrda ijtimoiy ish rivojlanishi. 32 1. Ma'lumki, kasb o‗zida aholining ma'lum bir qatlami ehtiyojlariga mo‗ljallangan va ixtisoslashgan bilimlar majmuasi bilan muhim ijtimoiy muammolarni hal qilishga qaratilgan mashg‗ulot sanaladi. Adabiyotlarda ijtimoiy ishning kasb sifatida paydo bo‗lishi 19-asr oxiri va 20-asr boshlariga to‗g‗ri keladi. Aynan shu davrda bir qator sanaoti rivojlangan mamlakatlarda mutaxassislar guruhi paydo bo‗lib, ular ijtimoiy ish bilan professionala shug‗ullanishni boshladilar, o‗quv muassasalari yaratib, ijtimoiy xodimlarni o‗qitdilar. Muhim faoliyat turi sifatida ijtimoiy ish ancha oldin Buyuk Britaniya va AQShda shakllandi va keyinchalik u kasbiy asosda qo‗yildi. Ilmiy va o‗quv fani sifatida ijtimoiy ishning rivojlanishi va ijtimoiy xodimlarni tayyorlashga bo‗lgan ehtiyoj nima bilan asoslanadi. Tadqiqotchilar fikricha uning asosiy sabablari quyidagilar: 1. Borliqning umumiy tamoyillari va me'yorlari bilan bog‗liq yagona jamiyatning buzilishi. 2. Urbanizatsiya va sanoatlashish . 3. Ijtimoiy aloqalar va insoniy munosabatlarning kuchayishi. yevropa va AQSh da sanoat rivoji, urbanizatsiya jarayonining tezlashishi, jamiyatda yuqori daromadga ega qatlamning ko‗payishi, shahar hayotiga moslashishning osonligi, insonlar o‗rtasida, inson va jamiyat o‗rtasidagi munosabatlarda an'anaviy ijtimoiy aloqalarning buzilishi, shunday ijtimoiy muammolar paydo bo‗lishiga olib keldiki, an'anaviy jamiyatda sinovdan o‗tgan usullar bilan ularni hal qilish mumkin bo‗lmay qoldi. Jamiyatda munosabatlarning tezlik bilan kuchayishi sharoitida yanala ko‗proq ziyoli insonlar shakllanib, saxovatlik va bag‗rikenglik uslubiyoti bilan jamiyatni sog‗lomlashtirishga qaratildi. Ammo qachonki qashshoqlik darajasi keng miqyosda bo‗lsa, jamiyatga o‗tish- bu tabiiy jarayon sanaladi. Bu insonlar kasal hisoblanadi va ularni davolash zarur bo‗lib, u mavjud faoliyat sifatida o‗sib borayotgan jamiyat muammosi bilan birgalikda ko‗rildi. Shuningdek ijtimoiy ish doirasida parallel ravishda ikkita yo‗nalish rivojlanib, ijtimoiy muammolarni tushunishda bir-biriga qarama-qarshi 33 turadi. Mazkur jarayon mualliflar ko‗rsatishicha AQSh va bir qator yevropa mamlakatlari ayniqsa, Buyuk Britaniya, Gollandiya, Germaniya uchun xosdir. Ijtimoiy ishning rivojlanishi ikkala mintaqada bir-birini rag‗batlantirdi. Professional faoliyat sifatida ijtimoiy ish AQSh da tezkorlik bilan rivojlandi. Shahar atrofidagi qishloqlarning shaharga aylanishi, boshqa joydan keluvchilar, tayinsiz va omadsiz odamlarning ko‗payishi g‗aribxona va qamoqxonalarning ko‗payishiga olib keldi. Bu toifa shtatlar organlari himoyasi ostida bo‗lib, keyinchalik shtatlr o‗zgarish va xayriya kengashlariga o‗tkazilgan. Umumiy sektorda bolalarga qarash bo‗yicha ko‗ngilli tashkilot va agentliklar paydo bo‗ldi. Shtatlar xayriya va o‗zgarish kengashlari 19-asrning 60-yillarida paydo bo‗ldi. Ular turli tuzilma va majburiyatlarga ega bo‗lib, ammo ularning asosiy vazifasi turli tashkilotlarni boshqarish sohasida qonunchilik maslahat yordamini ko‗rsatish edi. Kengashlarga mashhur filantroplar, ko‗ngillilar, ziyolilar kirishgan. 1865-yilda turli shtatlardagi kengash a'zolari ijtimoiy fanlar Amerika Assotsiatsiyasiga birlashdilar. Ammo odamlarga yordam ko‗rsatish kabi bir xil ish bilan shug‗ullanadigan insonlarning turli guruhlari turli qarashlar va turlicha manfaatlarga ko‗ra ajratildi. Ko‗pchilik fikricha amaliy ijtimoiy muammolarni hal qilish inson to‗g‗risidagi ilmiy bilimlar asosida bo‗lishi kerak. Yordamga muhtoj shaxslarga qarovchi va nochorlarga yordam berishni nazoratini amalga oshiruvchi amaliy xodimlar amaliyotda qo‗llay oladigan oddiy usullarni ishlab chiqishdan manfaatdorlar. Manfaatlarning to‗qnashuvi tezkor shaklda bo‗ldi. 1874-yilda amaliy xodimlar Assotsiatsiyadan chiqishdi va o‗zlarining xususiy tashkilotlari- xayriya va o‗zgartirish milliy konferensiyasini tashkil etishdi. ( u bir qator manbalarda xayriya va tuzatilgan faoliyat konferensiyasi deb ham nomlangan.). Xayriya va o‗zgartirish milliy konferensiyasining yaratilishi professional ijtimoiy ishning ibtidosi bo‗ldi. Aynan shu vaqtdan boshlab, olimlar fikricha, tashkiliy ijtimoiy ish rivojlandi. Amerika adabiyotlarida uning rivojlanishining dastlabki bosqichi dastlabki ishonchsiz qadamlardan rasmiy uslublarga o‗tish bosqichi sifatida xarakterlanadi. 34 G‗arbda qo‗llangan ijtimoiy ish asosi har bir alohida holat bilan ishlashning qayta ishlangan va boyitilgan uslubi bo‗lib, bu bir tomondan ilmiy fanlar shu jumladan psixoterapiyaning turli elementlari, boshqa tomondan individ va shaxsga inqiroz holatida yordam ko‗rsatish tajribasini uyg‗unlashtiradi. AQSh da 19- asrning 80-yillarida ijtimoiy ishning ikkita yo‗nalishiga ega ikkita kasbif tashkilotlar paydo bo‗ldi. Ulardan biri tashkiliy xayriya London jamiyati shaklidagi muassasa bo‗lib, 1887-yilda Baffaloda tuzildi. Ikkinchisi qo‗shnilar (birga yashovchilar) Gildiyasi bo‗lib Nyu-Yorkda 1886-yilda tashkil etildi. Ikkila tashkilot o‗z g‗oyalarini Angliya viktorian an'analaridan olib, tezlik bilan rivojlandi. 1892-yilga kelib AQSh va Kanadaning yirik shaharlarida 92 ta xayriya tashkilotlari tuzilgan edi. Settlmentlar deb ataluvchi emigrant, ko‗chib keluvchilar shaharchalari 1986- yilga kelib 44 tani tashkil qildi va bu miqdor doimiy o‗sib bordi. Qayd etish kerakki, bunday manzilgog‗lar faqatgina AQSh da emas, balki Angliya, Germaniya, Finlyandiya va boshqa mamlakatlarda ham paydo bo‗ldi. Ikkala tashkilot va harakat kambag‗al va omadsiz insonlarning manfaatlarini himoya qilish uchun paydo bo‗ldi. Ular o‗ziga oliy va o‗rta ma'lumotga ega insonlarni jalb qildi. Ularning faoliyati asosan yosh ayollar uchun jozibali bo‗lib, ular ijtimoiy ishda o‗zining ijtimoiy maqomini oshirish va iqtisodiy mustaqillikka erishish imkoniyatini ko‗rishdi. Ikkala harakat cherkovga yaqin edi. Saxovat harakatiga Meri Richmond boshchilik qildi va ular bevosita ijtimoiy islohotlar uchun kurashmadilar. Bu harakatning g‗oyaviy asosi insonning kambag‗alligi va ijtimoiy muammolari edi. Aloqa o‗rnatish maqsadida ko‗ngillilarning tashrifi kambag‗allar bilan ishlashning eng ma'qul shakli bo‗lgan. Xayriya jamiyatlari a'zolari yaqin vaqtgacha asosiy yordam manbasi bo‗lgan ta'minotni borib ko‗rishga almashtirish zarur deb hisoblaganlar. AQSh da ko‗ngillilar deb atalgan do‗stona mehmonlar kelgan vaqtda kerakli yordamni aniqlash uchun o‗qitish, ro‗yxatga olish amalga oshirilgan, hamkorlik va muvofiqlashtiruvchi ishlar bajarilgan. Kambag‗al oilalarga boruvchi jamiyat a'zolari uchun konferensiyalar o‗tkazilgan, bunda ular boshqa xodimlar bilan 35 uchrashib, tajriba va fikr almashganlar. Ular uchun asosiy axloq qoidalari keltirilgan kam sonli qo‗llanmalar ham bo‗lgan. Amerikalik olimlarning fikricha bu tashkilotlar kam ta'minlangan oilalar hayotini o‗rganish va ularga yordam ko‗rsatish bo‗yicha bugungi tizimning ibtidosi edi. Umid beruvchi muhim maslahat eng maqbul ish uslubi bo‗lgan. Moddiy yordam faqatgina favqulodda holatlarda berilgan. Odatda birlamchi ehtiyoj buyumlari kam miqdorda berilib, ular eng zarur ehtiyojlarni qondirishga mo‗ljallangan edi. Nafaqalar mustaqil yashaydigan, mulkka ega bo‗lmaganlarga berilgan. Uyga tashrif buyuruvchilar odatda yosh va boy ayollar bo‗lib, ular o‗z mijozlarining holatini, ularning yashash tarzini o‗rganib keyin yordam berishgan. 2. Ko‘chib kelganlar (settlmentlar) harakati ijtimoiy islohotlar uchun qatnashgan. Bu harakatning asosiy g‗oyasi atrofdagi nosog‗lom muhit va uni o‗zgartirish zaruriyati, kambag‗al va nochor insonlarni bu holatdan chiqarish uchun harakatdir. Ish amerika dahalarida amalga oshirilib, bu harakat asoschilari Djeyn Adams va Elen Star g‗oyalari asosida ko‗ngillilar kambag‗allar dahalariga kelishgan va yordamga muhtoj insonlar bilan qo‗shni yashashgan. Agar xayriya tashkilotlari ularga yordam so‗rab murojaat qilgan insonlar hayotini o‗rganish bilan shug‗ullangan bo‗lsa, settlmentlar harakati vakillari asosan ta'lim faoliyati, kasbga yo‗naltirish bilan band bo‗lishgan. Ulardan eng mashhuri 1899-yilda tuzilgan Chikagodagi Xall-Xaus emigrantlar uyi edi. U 19 millat vakillariga xizmat qilib, ishlovchi qizlarga turar-joy bergan, bolalar uchun kunduzgi yaslilar, muzey, klub, kichik teatr bor edi. Amerikalik olimlarning fikricha settlmentlar harakati guruhli ijtimoiy ishning boshlanishiga xizmat qildi. Nochorlarga va omadsiz shaxslarga yordam ko‗rsatish kabi bir xil ish bilan shug‗ullangan xayriya tashkilotlari va settlmentlar turli ishlash uslublaridan foydalanishdi. Ammo faoliyatning turlichaligiga qaramasdan xayriya tashkilolari a'zolari va ko‗chib keluvchilar harakati vakillari ma'lum doirada hamkorlik qilishdi. Masalan settlment xodimlari xayriya tashkilotlari dasturlarida do‗stona mehmon vazifasini bajarishgan. 36 Ijtimoiy ishning kasb sifatida boshlanishi xayriya tashkilotlari o‗z vasiylari bilan tizimli ishlash modelini izlay boshlagan vaqtda sodir bo‗ldi. Emigrantlar, uchun uylar, xayriya tashkilotlari, pansionatlar ijtimoiy o‗zgarishlarni ta'minlovchi shaxslarni tayyorlash maktabi bo‗lib. So‗nggi o‗n yilda ijtimoiy islohotlar va ijtimoiy ish sohasidagi birinchi navbatdagi vazifa bo‗ldi. O‗zining nomiga qaramasdan xayriya tashkilotlari katta ko‗lamda yordam ko‗rsatish foydadan ko‗ra zarar olib keladi deb hisoblaganlar. Shuning uchun ular nochrlikning sababini bartaraf etish uchun vosita topishga harakat qilganlar. Ular ilmiy uslublar jamiyatdagi nochorlik kabi kasallikni davolaydi deb hisoblashgan. Xayriya jamiyati a'zolarining dalil va nazariyalar bo‗yicha bilimlarining katta qismi ishchi uchun og‗ir va qiyin bo‗lmagan hayotni ta'minlashda adolatga erishish bo‗yicha kuchli istakning borligi bilan ajralib turadi. Bundan tashqari, ular insonning yashashi va qadr-qimmati, dam olish va qariganda ijtimoiy ta'minot huquqlarini ko‗rsatib o‗tadilar. Bu ilmiy xayriya yoki ilmiy filantropiya deb nomlanuvchi g‗oyalar xayriya yetakchilarining o‗z konsepsiyalari hisoblanadi. Ilmiy xayriya AQSh mustaqillik deklaratsiyasida shakllangan liberalizm siyosiy falsafasidan kelib chiqqan. Ko‗pgina olimlar fikricha ―ilmiy‖ tushunchasi so‗nggi standartlar bo‗yicha tahlil qilinganda ancha oddiy darajada. Saxovat faoliyati yetakchilari qayd etadilarki ko‗rsatilayotgan yordam aniq vaziyatga mos bo‗lishi va yordam aniq maqsad va kutilayotgan natija bilan muvofiq kelishi kerak. Kasbiy ijtimoiy xizmat- tadqiqotchilar fikricha 19-asr oxirida ilmiy xayriya va ilmiy filantropiya targ‗ibotchilari harakatidan boshlandi. Xayriya faoliyatining yetakchilari turli tashkilot va dasturlar siyosatini, shuningdek ularni boshqarish tizimi, mahalliy jamoat va xususiy agentliklar, shtatlar tashkilotlarini tanqidiy tahlil qilishdi. Ilmiy filantropiya konsepsiyasining ko‗pgina himoyachilari ma'lumotga ega va halol mutaxassislar bo‗lib, saxovat tushunchasining mohiyati va natijalari ham shunga monanad bo‗ldi. 19-asrdagi ijtimoiy o‗zgarishlar va xayriya faoliyatining ustunligi professional ta'lim tizimini tashkil qilish, shifokor, o‗qituvchi, ruhoniy tayyorlash kabi mazkur soha xodimlarini tayyorlashning boshlanishiga olib keldi. Ixtiyoriy 37 faoliyat sifatidagi yordam berish g‗oyasi muhtojlarga yordam berish tizimi sifatidagi ijtimoiy ish g‗oyasiga o‗zgardi. Asr boshiga kelib bu yangi xizmatning mohiyati ixtiyoriy ko‗mak berishdan ilmiy filantropiyaga almashdi, kafolatlangan ish haqi va mos tayyorgarlik olish uchun ko‗ngilli xodim bo‗lishga kurash boshlandi. yevropada professional sohada yangi rivojlanayotgan faoliyat ijtimoiy tibbiyot sifatida tushuntirildi. Shimoliy Amerikada asr boshida ijtimoiy xizmat atamasi mavjud edi. 3. Turli agentliklarda ishlaydigan do‗stona mehmonlar tajribasining almashuvi bosqichma-bosqich o‗qitiladigan kurs shakliga o‗tdi. 1898-yilda M.Richmond g‗oyasi bo‗yicha amaliy filantropiyaning dastlabki milliy maktabi o‗z faoliyatini boshladi. (oldingi Kolumbiya universitetidagi ijtimoiy ish fakulteti). Ko‗chib kelganlarning harakati o‗z faoliyatini ta'lim muassasalari bilan birga bo‗lishini taqozo qildi. Jeyn Adam va uning ijtimoiy fanlar sohasidagi ko‗pgina olimlardan iborat jamoasi o‗rtasida doimiy aloqalar mavjud bo‗lgan. Bu aloqalar va intilishlar dastlab tajriba almashish bo‗yicha kurs sifatida keyinchalik Chikago fuqarolik va filantropiya maktabi yaratishga xizmat qildi. Keyinchalik u Chikago universiteti qoshidagi ijtimoiy boshqaruv maktabiga o‗zgartirildi. Ijtimoiy xizmat yevropada jadal rivojlandi. Londonda xayriya jamiyati bo‗lgan ijtimoiy xodimlarni tayyorlash uchun birinchi maxsus o‗quv muassasasi 1903-yilda ochildi va bu ―Sotsiologiya maktabi‖ nomini oldi. 1912-yilda bu maktab London iqtisodiyot maktabining ijtimoiy xizmat fakultetiga o‗zgartirildi. 1908-yilda yevropada ayollar harakati asoschisi Alisa Solomon rahbarligida Germaniyada ijtimoiy xodimlar uchun ayollar maktabi ochildi. 1910-yilga kelib yevropa mamlakatlarida va AQSh da ijtimoiy ishning 14 ta maktabi bor edi. Dastlabki ijtimoiy xodimlar maktablari qoidaga ko‗ra bir yillik tayyorgarlikka ega bo‗lgan. Ammo ijtimoiy xodimlar uchun birinchi haqiqiy o‗quv muassasasi Gollandiyada ochilgan. 1899-yil Amsterdamda ijtimoiy xodimlarni tayyorlash bo‗yicha institut ochildi. Bu yerda o‗qitish ikki yillik va kunduzgi shaklda bo‗lgan. Ham ayollar, ham erkaklar o‗qitilib, ular nazariy va amaliy tayyorlanganlar. 38 Birinchi jahon urushi uni yo‗qotmadi, ammo uning ishtirokchilari ichki muammolarini qiyinlashtirdi. Bu muammolarning kuchayishi ijtimoiy xodimlarni tayyorlashga qatnashuvchi mamlakatlar miqdorining o‗sishi bilan kuzatildi.Agar urushdan oldin 7 ta mamlakatda ular tayyorlangan bo‗lsa, urush oxirida maktablar soni o‗sdi. 1920-yillarda dastlabki ijtimoiy xizmat maktablari Belgiya, Norvegiya, Shvetsiya, Italiyada ochildi. Ijtimoiy xodimlarni o‗qitish bo‗yicha maktablar hattoki Chilida ham ochilib, uning asoschisi mashhur jamoat arbobi Rene Sandra bo‗ldi. O‗tgan asrning 30-yillarida ijtimoiy xodimlarni tayyorlovchi mamlakatlar o‗sishi davom etdi.: Ispaniya, Isroil, Irlandiya, Lyuksemburg, Gretsiya, Portugaliya, Daniya, Hindiston, Misr. Ko‗rib turibmizki, ijtimoiy xizmat kasb sifatida uchinchi dunyo mamlakatlarida allaqachon ma'lum. Ijtimoiy xodimlarni tayyorlash faqatgina tashkiliy emas, balki uslubiy jihatlarni ham o‗z ichiga oladi. Ishga tushirilgan o‗quv muassasalari hali malakali o‗qituvchilarga ega emas edi. O‗quv qo‗llanmalari deyarli yo‗q edi. AQSh da bu sohadagi dastlabki kitoblar A.Uornerning «Amerikaga xos xayriya» va M.Richmondning «Nochorlarga do‗stona tashrif: xayriya tashkilotlarida ishlovchilar uchun amaliy qo‗llanma» asarlari bo‗ldi. Amerikada ijtimoiy ish uchun kadrlar tayyorlash xayriya tashkilotlari imkoniyatiga katta darajada bog‗liq edi. Dastlabki o‗qituvchilar katta ish tajribasiga ega xayriya tashkilotlari a'zolari bo‗lib, ularda pedagogik ta'lim yo‗q edi. Talabalar ishlab chiqarishdan ajralmagan holda shug‗ullanib, o‗quv dasturlari turli sohalardagi amaliy ijtimoiy ish uchun maxsus mavzularni ham o‗z ichiga olgan edi. O‗sha vaqtda amaliy ijtimoiy ish sohasi quyidagilar bo‗lgan: Farovon bo‗lmagan oilalar hayot sharoitlarini o‗rganish Tibbiyotdagi ijtimoiy ish Maktablardagi ijtimoiy ish Ijtimoiy psixoterapiya 39 Amaliy ijtimoiy ishning ko‗rsatilgan sohalari mustaqil o‗quv dasturlari bo‗lib, bir amaliy ishdan boshqasiga o‗tishda qiyinchiliklar tug‗dirgan. Qayd etish kerakki, barcha dasturlar mijoz bilan individual ishlarni o‗rgatishga yo‗naltirilgan bo‗lgan. Guruhli xizmat ijtimoiy ishning mustaqil va nazariy asoslangan uslubi sifatida ijtimoiy xodimlarni o‗qitish dasturlariga faqatgina 40-yillarda kiritildi. 5. Ijtimoiy ishning o‗ziga xosligi nimada? U hamshira, shifokor, o‗qituvchi kasbidan nima bilan farqlanadi? Bu masala ham boshlovchi mutaxassis ham maktab o‗qituvchilarini o‗ylantirgan. Maktablarda ko‗pincha bazaviy ta'lim va uning amaliyot bilan aloqasi, kasbiy ta'lim darajasining zarurligi, umumiy tayyorgarlik va yuqori murakkablikdagi ixtisoslashuv to‗g‗risida fikr yuritilgan. Bir qator mutaxassislar ijtimoiy xodimlar uchun universitet ta'limi amaliyotiga qarshi chiqishgan. Jumladan, M.Richmond, katta miqdordagi universitet fanlari va ilmiy maktablarni o‗rganish zarurligi bilan bog‗liq universitet tayyorgarligi ijtimoiy ishning xayriyaga asoslangan ahamiyatiga, talabalarning xolisligiga putur yetkazadi deb hisoblagan. Ijtimoiy ishning amerika ensiklopediyasida J.Leybi qiziqarli faktni keltiradi. 1915-yilda Xayriya milliy konferensiyasi AQSh da kasb ta'limi sohasidagi yetakchi mutaxassis A.Fleksnerni ijtimoiy xizmat kasb yoki kasb emasligi to‗g‗risida o‗z fikrini bildirishga taklif qiladi. U aytadiki, uning mezoni bo‗yicha ijtimoiy xizmat-bu kasb emas. Ammo uning so‗zi ijtimoiy xizmat bilan shug‗ullanmoqchi bo‗lganlarga hyech qanday ta'sir ko‗rsatmadi va ijtimoiy ish maktablariga arizalar oqimini kamaytirmadi. Bundan tashqari bu mutaxassislarni yanada muvofiq va shakllantirilgan dasturlarni yaratish uchun rag‗bat bo‗ldi. Maktablar o‗rtasidagi aloqalarni qo‗llab-quvvatlash uchun 1919-yilda tuzilgan Amerikadagi ijtimoiy ish maktablari assotsiatsiyasi o‗quv ishlari me'yorlarini ishlab chiqish uchun forumga o‗zgartirildi. 1924-yilda Assotsiatsiya ijtimoiy xizmat sohasidagi mas'ul xodimlarni tayyorlash uchun, ularni o‗qitish kurslari uchun va universitetlardagi kurslar uchun me'yorlar (o‗quv rejalari) ishlab chiqdi. 40 Minimal yillik dastruda sinfda va amaliyotda o‗rgatiladigan o‗quv kurslari to‗plami nazarda tutildi. Mazku o‗quv kurslari ijtimoiy ishni o‗rgatish uchun me'yoriy kurs sifatida tan olindi. Universitet ta'limida ijtimoiy ish o‗quv dasturlarining kiritilishi 30-yillarning oxirida sodir bo‗ldi, bu Assotsiatsiyada oliy o‗quv yurtlari doirasida faoliyat yurituvchi maktab sifatida qabul qilingandan so‗ng amalga oshdi. Bu maktablarda o‗qitish ikki yilga mo‗ljallangan va magistr darajasini olish huquqini beruvchi dastur bo‗yicha amalga oshirildi. Assotsiatsiyaga faqatgina bunday dasturlarga ega maktablar qabul qilindi. 1974- yilgacha ikki yillik aspirantura bo‗yicha o‗qitish yagona shaklda bo‗lib, ijtimoiy xodim attestatsiyasi sifatida qabul qilindi. Boshqacha aytganda professionallik mezoni magistr darajasining mavjudligi bo‗ldi. 20-asrning birinchi yarmi ijtimoiy ishning institutsiyalashuvi, davlat ahamiyatining kuchayishi, davlat yalpi farovonligi nazariyasi va amaliyotining rivojlanishi bilan xarakterlanadi. Ijtimoiy xodim kasb faoliyatining boshlanishi odatda uning asosiy huquq va majburiyatlarini shakllantirish, rasmiy mehnatga haq to‗lashni kiritish, o‗quv muassasalari, kasbiy tashkilotlarni yaratish deb hisoblanadi. Ijtimoiy xodim kasbining ijtimoiy maqomi dastlab AQSh da keyinchalik G‗arbiy yevropa mamlakatlarida joriy qilindi, ammo dastlabki ixtisoslashgan o‗quv muassasalari, ijtimoiy xodimlarni tayyorlashning boshlanishi to‗g‗risida gapiradigan bo‗lsak, ular dastlab Gollandiya, keyinchalik AQSh, Buyuk Britaniya va Germaniyada tashkil qilindi. Birinchi va ikkinchi jahon urushlari oralig‗idagi davrda ijtimoiy xizmat maktablari ko‗pgina Osiyo mamlakatlari, yaqin va o‗rta sharq, G‗arbiy yevropa mamlakatlari va keyinchalik Afrika davlatlarida ochildi. 1910-yilda yangi harakat yevropa va Amerikada 14 ta ijtimoiy xizmat maktablari shakllanishiga olib keldi. 1920-yilda birinchi Lotin Amerikasidagi ijtimoiy xizmat maktabi Chilida ochildi. 10 . 30-yillarda ijtimoiy xodimlarni tayyorlashni amalga oshiruvchi mamlakatlar soni o‗sishda davom etdi. Uchinchi dunyo mamlakatlarini bosqichma-bosqich 10 Ижтимоий хизмат касб сифатида (таҳлилий тўплам ) //Ж. Ижтимоий тадқиқот. – М., 1993. №3. – С. 91. 41 vujudga kelishi, ularning an'anaviy iqtisodiyot asoslarini yemirilishi natijasida ijtimoiy ish sharq mamlakatlarida ham ma'lum bo‗ldi. 1936-yilda Hindistonda Ijtimoiy fanlar instituti, Misrda ijtimoiy ishning dastlabki kurslari ochildi. Shunday qilib muhtojlarga yordam ko‗rsatuvchi maxsus tayyorgarlik va moddiy rag‗batlantirishga mo‗ljallangan kasbga aylandi. Dastlabki ijtimoiy xodimlar keng turdagi muammolar- immigrantlarni ingliz tiliga o‗qitishdan tortib, industrial jamiyatda ish topish uchun zarur bo‗lgan ko‗nikmalarni egallashga yordam ko‗rsatishgan. Ular ijtimoiy adolatsizliklarga barham berib, insonlarga o‗z muammolarini samarali hal qilishga ko‗mak berishgan. Ijtimoiy xodimlarning kasbiy manfaatlarini aks ettiruvchi birinchi tashkilot Amerika Qo‗shma Shtatlarida paydo bo‗ldi. Bu 1917-yilda tuzilgan Ijtimoiy xodimlar milliy birjasidir. Keyinchalik ijtimoiy xodimlarning boshqa kasbiy tashkilotlari paydo bo‗ldi (shifokorlar, o‗qituvchilar). 1921-yilda ular dastlabki rasmiy ro‗yxatdan o‗tgan ijtimoiy ish Amerika assotsiatsiyasiga birlashdilar. Ijtimoiy ish tashkiliy tuzilmasini yaratish jarayoni G‗arbning boshqa mamlakatlaridan ham keng tarqaldi. 1928-yilda Parijda yettita yevropa mamlakatlari milliy assotsiatsiyalarini birlashtirgan ijtimoiy farovonlik bo‗yicha Halqaro kengash tuzildi. Bugungi ijtimoiy xodimlarning o‗tmishdoshlarining kuchi muhtojlarga yordam ko‗rsatishga qaratilgan edi. Faqatgina 20-asrga kelib, ijtimoiy ta'minot uslublari, tahlili va tavsiflash yo‗llariga jiddiy e'tibor qaratildi, xayriya va jamoat tashkilotlari o‗z istaklarini jamiyatning pragmatik maqsadlariga moslashtirdilar. Dastlab M.Richmond AQSh da buni o‗rgandi. U xayriyani individ va uning oilasiga e'tibor qaratish uslublari bilan birlashtirdi. 20-30- yillarda Z.Freyd va uning izdoshlarining psixo tahliliy g‗oyalari natijasida ijtimoiy hizmatning psixodinamik nazariyasi oldinga o‗ringa chiqdi. V.Robinson o‗zining «Ijtimoiy holatda o‗zgaruvchi psixologiya» asarida ijtimoiy hizmat uslublarida yangi psixologik tushunchani ko‗rsatib berdi. 42 20-asrning dastlabki choragi psixiatrik uslub va psixo tahlilga asoslangan davr bo‗ldi. Ijtimoiy xizmat biologiya, iqtisodiyot, tibbiyot, psixiatriya, sotsiologiya, antropologiya, statistika, pedagogika, ijtimoiy psixologiyaga tayanaishi kerak deb hisoblangan. 20-asrning ikkinchi yarmida tizimli, majmuaviy yondashuv asosiy o‗rinni egalladi. Endi ijtimoiy xodimdan faqatgina bir sohaga ixtisoslashgan tor mutaxassislik emas, universallik, turli uslub va sohalarni o‗zlashtirish talab qilindi. Shu bilan bir vaqtda uslubiy madaniyat, ishonchli empirik ma'lumotlarga ehtiyoj paydo bo‗ldi. Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|