291 iqtisodchi uchun kreativ fikrlash nima uchun kerak?

Mavzuga oid adabiyotlar tahlili. 
Iqtisod-
chi Pol Romerning fikricha, turmush darajasidagi 
eng katta yutuqlarga (bozordagi eng muhim raqo-
batdosh ustunliklarni hisobga olmaganda) faqat 
“porsiyalarni ko‘paytirish emas, balki retseptlarni 
yaxshilash” orqali erishish mumkin. Ikkinchidan, 
ijodkorlik texnologik innovatsiyalar yoki yangi 
biznes modellari bilan cheklanib qolmaydi, balki 
ko‘p qirrali va murakkabdir. Uni qutida saqlash 
va faqat ofisga kelgandan keyin ommaga namo-
yish qilish mumkin emas[4]. 
Ijodiy jarayon nafaqat individual, balki ijti-
moiy xususiyatga ega bo‘lib, uni tashkil etishning 
muayyan shakllariga ehtiyojni keltirib chiqaradi. 
Biroqtashkilotning ba’zi jihatlari ijodkorlikni 
bo‘g‘adi va ko‘p hollarda bo‘ladi. Ko‘pincha tash-
kiliy davr deb ataladigan XX asrning birinchi yar-
mini belgilovchi xususiyat yirik, yuqori darajada 
ixtisoslashgan byurokratik tuzilmalarning hukm-
ronligi edi. 1940-yillardayoq iqtisodchi Jozef 
Shumpeter yirik tashkilotlarning ijodkorlikka 
salbiy ta’siriga e’tibor qaratgan edi. Ijodkorlik 
umumlashtirish qobiliyatini nazarda tutadi [5]. 
Iqtisodchi tarixchi Joel Mokir shunday 
yozadi: “Iqtisodchilar va tarixchilar iqtisodiy kishi 
(homo ekonomikus) va ijodkor (homo creativus) 
o‘rtasida chuqur farq borligini tan olishadi. Birin-
chisi tabiat unga bergan narsadan maksimal dara-
jada foydalanadi. Ikkinchisi esa tabiat unga 
buyurgan narsaga norozilik bildiradi. Texnologik 
ijodkorlik, umuman ijodkorlik kabi, bo‘ysunmas-
lik harakatidir”[6]. 
Ijodiy jarayon ba’zida qanchalik rag‘batlan-
tiruvchi va ta’sirli bo‘lsa, bu juda mashaqqatli ish. 
Tomas Edison (texnik ijodkorlik modeli) va Jorj 
Bernard Shou (madaniy ijod namunasi) dahoning 
90 foizi ter va 10 foizi ilhom ekanligini aytishgan. 
Jurnalist Red Smit esa o‘z kasbining talablari 
haqida shunday degan edi: “Yozish oson. Yozuv 
mashinkasi oldiga o‘tirib, bilagingizni ochishingiz 
kerak, xolos”. Ixtirochi, dramaturg va sport bosh-
lovchisi bir xil fikrda: Ijodiy axloq intizom, diqqat 
va mashaqqatli mehnatga asoslanadi [7]. 
Ijodkorlik o‘ziga ishonch va tavakkal qilish 
qobiliyatini talab qiladi. Margaret Bouden o‘zi-
ning “Creative Mind” kitobida ijodkorlik ishtiyoq 
va o‘ziga ishonch uyg‘unligini o‘z ichiga oladi, 
deydi. “Yangi g‘oyalarni o‘ylab topish va tanqidga 
qaramay xatoga yo‘l qo‘yish uchun kishida o‘zini 
o‘zi qadrlash tuyg‘usi rivojlangan bo‘lishi kerak», 
deb yozadi u. - Umumiy qabul qilingan qoidalarni 
buzish, ulardan tashqariga chiqish o‘ziga ishonch-
ni talab qiladi. Qarshilarning fikriga va haqoratli 
so‘zlariga qarshi qayta-qayta buni qilish uchun 
sizga ko‘proq ishonch kerak. Margaret Bouden-
ning so‘zlariga ko‘ra, “Zarur ruhiy mexanizmlarni 
ishlab chiqish va ularning imkoniyatlarini o‘rga-
nish uchun siz ko‘p vaqt va kuch sarflashingiz 
kerak. Bu har doim ham oson emas (Betxoven 
uchun ham oson bo‘lmagan). Ammo bu osonlik 
bilan kelgan bo‘lsa ham, hayotda boshqa diqqatga 
sazovor joylar mavjud. O‘z ishiga (musiqa, mate-
matika, tibbiyotga) qat'iy berilishgina kishini ku-
chini boshqa narsaga sarflashning oldini oladi [8]. 
Ken Robinsonning fikriga ko‘ra, “kreativlik 
– o‘z qiymatiga ega original g‘oyalar majmui” 
sanaladi. Gardner esa o‘z tadqiqotlarida tushun-
chani shunday izohlaydi: “kreativlik – shaxs to-
monidan amalga oshiriladigan amaliy harakat 
bo‘lib, u o‘zida muayyan yangilikni aks ettirishi va 
ma’lum amaliy qiymatga ega bo‘lishi lozim”[9]. 
Patti Drapeau fikricha, kreativ fikrlash, 
avvalo, muayyan masala yuzasidan har tomon-
lama fikrlash sanaladi. Patti Drapeau “Agarchi 
o‘zingizni kreativ emasman deb hisoblasangizda,