Pedagogika fakulteti pedagogika kafedrasyy

Mekdepde uklap bilersiňiz
Käwagt okuwçylaryň mekdebe ýassyk bilen gelmegi adaty zat. Mekdepde mugallymlary bilen uklaýarlar, film görýärler we bilelikde oýun oýnaýarlar, sport zallarynda ýatýarlar. Irden ýygnanýarlar we doňdurma bilen ertirlik edinýärler. Şeýle mekdebi ýigrenip bolarmy? Şonuň üçin fin okuwçylary mekdebini öýlerinden has gowy görýärler.
Güýjüklere çenli "okyjy"
Finlýandiýanyň mekdep kitaphanalarynda okuwçylaryň "okyjy güjükler" diýip atlandyrýan ýörite güjükleri hem bar. "Kitab Han" güjükleri çagalara kitap söýmegi öwredýär, sebäbi kitap okanyňyzda ýa-da gyzykly hekaýalar aýdanyňyzda üns bilen diňleýärler.
Soraglary gözden geçiriň
1. Finlýandiýanyň bilim ulgamy barada näme bilýärsiňiz?
2. Finlýandiýanyň bilim ulgamynyň artykmaçlyklary barada.
3. Finlýandiýanyň mugt bilim ulgamy barada bize aýdyň.


14-nji mowzuk: Singapurda we Türkiýede bilim ulgamynyň aýratynlyklary
Meýilnama:
1. Turkishurduň konstitusiýasynda türk bilim ulgamynyň wekilçiligi.
2. Türk bilim ulgamy we görnüşleri.
3. Türk liseýleri we olarda bilim programmalaryny durmuşa geçirmek.
4. Singapurda maşgala bilimi
Açar sözler: mekdebe çenli bilim; başlangyç mekdep; Orta mekdep;
maksatnama; liseý; ýokary bilim.
Özbegistan Respublikasy garaşsyzlyk alandan soň, doganlyk Türkiýe Respublikasy ilkinji bolup garaşsyzlygyny ykrar etdi. Countriesurtlarymyzyň arasyndaky ykdysady, syýasy, medeni gatnaşyklar, şol sanda bilim pudagyndaky hyzmatdaşlyk çalt ösdi we daşary ýurtlar bilen gatnaşyklarymyzda öňdebaryjy orny eýeledi.
Bu hyzmatdaşlygyň netijesinde respublikamyzda 20-den gowrak özbek-türk hyzmatdaşlygy döredildi we olar gowy işleýär. Her ýyl ýüzlerçe özbek okuwçysy we okuwçysy bilim almak üçin Türkiýä iberilýär. Şol bir wagtyň özünde, Türkiýeden gelen ýaşlaram respublikamyzyň bilim edaralarynda okaýarlar.
Şeýle hem, bu ýurt bilen giň gerimli bilim hünärmenleriniň alyş-çalşygy döredildi. Iki ýurtdan gelen hünärmenler, mugallymlar we mugallymlar, bilim edaralary we bilim gözlegleri we iki ýurtdan ylmy-usulyýet işleri biri-birine sapar gurnaýarlar we tejribe alyşýarlar. Bularyň hemmesi iki ýurduň mugallymlarynyň umumy bir maksada gönükdirilen işleriniň ösmegine goşant goşýar. Türkiýe Respublikasyndaky bilimiň öz taraplarynyň bardygyny göz öňünde tutup, bu barada doly maglumat bermegiň ýerliklidigine ynanýarys.

Respublikadaky häzirki bilim ulgamlaryny türk halkynyň asyl ogly Kemal Atatürk esaslandyrdy. Türk bilim ulgamlary ýurduň konstitusiýasynda, bilim baradaky kanunlarda, Milli bilim ministrliginiň gurluşy we borçlary baradaky 179, 208, 385 kanunlarda we hökümet maksatnamalarynda giňişleýin beýan edilýär.

Respublikanyň konstitusiýasynyň 42-nji maddasynda "peoplehli adamlaryň bilim almaga hukugy bar" we raýatlaryň bilim almak hukugy kepillendirilýär. Türkiýe Respublikasynda bilimiň ähli görnüşleri doly döwletiň gözegçiliginde, şeýle gözegçilige girmeýän bilim edaralaryny açmak mümkin däl. Hususy mekdepler hem döwlet bilim standartlarynyň talaplaryny ýerine ýetirmäge we döwlet maksatnamalaryny doly durmuşa geçirmäge borçludyrlar.
Başlangyç bilim hemmeler üçin hökmany, döwlet mekdeplerinde mugt. Hökmany bilimden soň, bilimini soňky döwürlerinde dowam etdirmek isleýändiklerini bildirýän pes girdejili maşgalalaryň çagalaryna döwlet tarapyndan stipendiýa berilýär we beýleki degişli ýeňillikler hem berilýär.
Bilim edaralarynda bilim işleri we ony kämilleşdirmek bilen baglanyşykly işleri ýerine ýetirýärler. Beýleki çärelere rugsat berilmeýär.
Türk milletinden bolan adamlara ene dili hökmünde başga daşary ýurt dilini öwredip bolmaz. Türkiýäniň milli bilim ulgamlarynyň umumy gurluşy aşakdaky ýaly: bu ýurtdaky bilim ulgamy iki esasy bölege bölünýär. Olaryň birinji bölümi mekdebe çenli bilim, başlangyç bilim, orta we ýokary bilimi öz içine alýan mekdep bilimi. Onuň düzümi aşakdaky ýaly:
1. Mekdebe çenli ýaşdaky çagalary mekdebe çenli bilim almak meýletin. Mekdebe çenli bilimiň maksady çagalaryň beden, akyl we ahlak taýdan ösmegini üpjün etmek, olary mekdep tapgyryna düýpli taýýarlamak, pes girdejili okuwçylar üçin şert döretmek we türkçe dogry we owadan gürlemegi öwretmek.
1992-nji ýylda Türkiýede 131 023 çagaly 7,763 çagalar bagy işledi. Bu, mekdebe çenli bilimdäki çagalaryň umumy sanynyň 5% -idir.
2. Başlangyç mekdepde çagalar 6 ýaşdan 14 ýaşa çenli bilim alýarlar. Mekdep şu etapda aşakdaky maksatlary we wezipeleri durmuşa geçirmäge hyzmat edýär;
a) her bir türk çagasyna gowy adam bolmaga, bilim almaga, milli buýsanç ruhunda terbiýelemäge we pikirlenmegi öwretmäge kömek etmek;
6) her bir türk çagasyna gyzyklanmalaryna, başarnyklaryna we zehinlerine laýyklykda terbiýe bermek, olary durmuşa we bilimiň indiki tapgyrlaryna düýpli taýýarlamak.
Mekdebe çenli döwürden soň başlangyç bilim edaralary iki bölege bölünýär: 5 ýyllyk başlangyç we 3 ýyllyk orta mekdepler. Okuwçylar mekdebiň iki derejesini tamamlandygy barada şahadatnama alarlar.
Bu iki dereje, mekdep şertlerine baglylykda bir mekdep bazasynda ýa-da iki aýry mekdepde guralyp bilner.
Az ilatly we dargadylan obalarda mekdep merkezi obalaryň birinde açylýar we toparlaşdyrmak mümkin bolmadyk etraplarda bilimiň bu basgançagy internat görnüşindäki okuw jaýlary görnüşinde amala aşyrylýar.
3. Orta bilim, başlangyç bilime esaslanýan azyndan üç ýyl bilim berýän umumy, hünär we tehniki bilim edaralaryny öz içine alýar.
Esasy maksady umumy orta bilimi we şoňa laýyklykda umumy medeniýeti, adam we jemgyýetçilik meselelerini ähli okuwçylara öwretmek, olary ýokary bilime, durmuşa we hünär ugurlaryna taýýarlamak.
Bu maksatlar orta bilimiň liseýlerinde, dürli maksatnamalarda hünär taýýarlygy, tehniki-gurluşyk oba hojalygynda amala aşyrylýar.
Bilimiň her bir basgançagy üçin aýratyn programmalar bar.
Programmalar boýunça:
- bilimiň ýokary basgançagyna taýýarlyk maksatnamasy;
- hünär we ýokary bilim okuw maksatnamasy;
- durmuşa, önümçilige we ş.m. taýýarlyk maksatnamasy;
Liseýler görnüşlerine we respublikanyň zerurlyklaryna görä ýöriteleşdirilen:
- umumy liseýler - okuwçylary ýokary bilime taýýarlamak, 3 ýyl;
- ylym liseýleri - zehinli we döredijilikli okuwçylaryň käbir derslerdäki bilimlerini we ukyplaryny ýokarlandyrmak, 5 ýyl;
- kiçi liseýler - gündelik liseýlerde okamak, 4 ýyl okamak mümkinçiligi bolmadyklar üçin;
- Hünär liseýleri - okuwçylara gyzyklanmalaryna görä dürli hünärleri öwrediň, okuw dowamlylygy 3 ýyl;
- Şekillendiriş sungaty liseýinde - ene dili we edebiýat, surat, aýdym-saz ýaly bölümler bar;
- mugallymlaryň liseýleri - mugallymlary başlangyç bilime taýýarlaň. Okuwyň dowamlylygy, 1 ýyllyk taýýarlyk kursuny göz öňünde tutup;
- täjirçilik we syýahatçylyk biliminiň liseýleri - öý hyzmaty, söwda, naharhana we beýleki ugurlar boýunça hünärmenleri taýýarlamak;
- dini bilim mekdepleri - ymam-hatib we dini mugallymlary taýýarlamak;
- ýörite bilim mekdepleri - fiziki we akyl taýdan kemis çagalar üçin döredilen düzediş mekdepleri;
- tehniki liseýler - umumy dersler bilen birlikde talyplara senagat hünär bilimini berýär.
Mundan başga-da, gyzlaryň hünär liseýleri, gyzlaryň tehniki liseýleri, gyzlar sungat orta mekdepleri, gyzlar we oglanlar hususy mekdepleri bar.
4. educationokary bilim - ýurt dürli hünär hünärlerine we ylmy gözleglere ukyply adamlary öndürýär.
Häzirki wagtda Türkiýede şeýle hünärler üçin 235 uniwersitet we ýokary tehnologiýa instituty işleýär. Bu uniwersitetleriň 2-si dini kazyýetleriň ygtyýaryndadyr.
Şeýle hem, daşary ýurtda ýaşaýan türk raýatlarynyň bilim almagyna uly ähmiýet berilýär (olaryň 2,5 milliondan gowragy). Häzirki wagtda şeýle adamlary taýýarlamak üçin Türkiýe hökümeti tarapyndan 1,236 mugallym bölünip berildi. Olaryň hemmesini döwlet töleýär.
Türk hökümetiniň "Milli bilimiň esasy kanuny" -da mekdep biliminden başga-da, okuwdan daşary bilime-de uly üns berilýär.
Okuwdan daşary bilimiň esasy talaby ululara okamagy we ýazmagy öwretmek; olara umumy we hünär bilimlerini bermek; sowatlylygyň kemçiliklerini ýok etmek ýaly meseleleri ýerine ýetirýär we şeýle guramalar raýatlara, esasanam ýaşlara jemgyýetçilik durmuşynyň ylmy, tehnologiki, ykdysady we medeni durmuşyna doly uýgunlaşmak üçin şert döredýär. Şeýle hem, MTM-ler dürli ugurlarda işleýän adamlara işden çykman hünär hünärlerini ýokarlandyrmak üçin mümkinçilik döredýär. Türkiýe Respublikasynda mekdepden daşary bilim iki çeşme arkaly berilýär. Olaryň biri mekdep, beýlekisi bolsa terbiýeçi.
Senagat boýunça maksatnamalary aşakdakylar:
1. Umumy bilim maksatnamalary;
2. Hünär we tehniki bilim maksatnamalary;
3. Okuw we ussat bilim maksatnamalary;
4. Açyk bilim programmalary we ş.m.
Bulardan başga-da, mekdebe degişli bolmadyk okuw jaýlary amaly sungat mekdeplerini, gyzlaryň amaly sungat mekdeplerini, kämillik institutlaryny we kämillik tehniki bilim merkezlerini öz içine alýar.
Mundan başga-da, indiki ýyllarda meýletinleriň we okuwçylaryň we okuwçylaryň boş wagtlaryny manyly geçirmegine uly ähmiýet berilýär.
Bu maksat bilen dil öwrediş merkezleri, aýdym-saz, halk oýunlary, fotosurat, teatr studiýalary, küşt we şaşka klublary, dürli gezelençleri guramak, şepagat uýalary we surat çekmek klublary açylýar, olaryň üsti bilen dürli bäsleşikler gurnalýar. Geçiş işleri dowam edýär.
Talyplar we okuwçylar üçin sportuň dürli ugurlary boýunça bölümler, köpçülikleýin sport görnüşlerinde ýaryşlar we ýaryşlar gurnalýar. Gyzlar üçin el trikota ,, tikin we nahar bişirmek klublary bar. Dokalan, tikilen we öndürilen önümler her ýyl Ankarada geçirilen uly sergide görkezilýär.
SINGAPOREDA ýokary bilim
Singapur, Gündogaryň medeni gymmatlyklaryny we Günbataryň ýokary durmuş derejesini birleşdirip biljek ajaýyp ýurt, bu köp daşary ýurtly dalaşgärleriň bu ýurtda ýokary bilime ünsi jemlemegine sebäp bolýar
Bu ýurtda okamagyň artykmaçlyklary barada aýtsak, ilki bilen: 2 dilde okamak mümkinçiligi. Lawsurduň kanunlaryna laýyklykda, Singapuryň ähli raýatlary öz halkynyň medeni gymmatlyklaryna has gowy düşünmek üçin ene dilini öwrenmeli, ýöne şol bir wagtyň özünde iňlis dilinde-de şol bir aýdylyşy bar. Hatda goşundaky programmalar we buýruklar iňlis dilinde berilýär. Umuman aýdanyňda, her bir dalaşgäriň ýurtda okamak üçin saýlan dilini saýlamaga hukugy bar.
Saýlaýan ugruňyza baglylykda, diňe şu ugur üçin zerur we zerur bolan çuňňur dersleri öwrenmegi teklip edýär. Bu, Singapur biliminiň iň möhüm aýratynlygydyr.
Oururdumyzda esasy üns bu ugurlar boýunça ýokary derejeli okuwlar barada gürleşmäge mümkinçilik berýän tebigy ylymlara gönükdirilendir. Mundan başga-da, Singapur iňlis dilini, matematika we ylymlary dürli usullar bilen öwretmek üçin ajaýyp ýerdir. Theeri gelende aýtsak, soňky birnäçe ýylda lukmançylyk bu sanawa goşuldy.
Garaşsyz okuw jaýlarynyň bolmagy. Bu çemeleşmäniň kömegi bilen uniwersitetler bilim programmasyny her ýyl häzirki talaplara laýyklaşdyrmaga mümkinçilik berýän bäsdeşlik baradaky habarlara hemişe gözegçilik edýärler we uçurymlaryň tiz iş tapjakdygyna kepillik berýär. Theeri gelende aýtsak, Singapuryň gündogarda Gündogar Boston bolmagy üçin özüni gaty çynlakaý wezipe goýandygyny bellemelidiris, bu ýurtdaky maksatnamalaryň örän çynlakaýdygyny görkezýär.
Döwletiň medeniýetine düşünmek ukyby. Singapur medeni gymmatlyklaryna çynlakaý çemeleşýär, ýurduň taryhyny we medeniýetini öwretmek möhüm döwlet wezipesine öwrüldi. Theeri gelende aýtsak, bu ýurtda islendik uçurymyň durmuşynda öz-özüňi ösdürmegiň zerurdygyny anyk kesgitleýär we şeýle pikirli hünärmenler dünýäniň islendik künjegine höwes bilen işe alynýarlar. Daşary ýurtly talyplar Edusave gaznasynyň üsti bilen stipendiýa almaga mümkinçilik alýarlar. Studenteri gelende aýtsak, talyp grant almasa, ýurtda ýokary bilimiň bahasy diňe bir Gündogarda däl, eýsem Europeewropada ösen ýurtlaryň köpüsinden has pesdir. Şeýle-de bolsa, talyp wizasynda okaýan daşary ýurtly talyp, meýletinçi hökmünde hem işlemäge hukugy ýok we ähli wagtyny okamaga sarp etmeli.
Möhüm artykmaçlyk, dürli ýurtlardaky uniwersitetleriň köpüsi Singapur bilen talyp alyş-çalşygy barada şertnama baglaşdy, bu uçurymlara dünýäniň ähli abraýly uniwersitetlerine ekzamensiz girmäge mümkinçilik berýär.
Mentionedokarda aýdylyşy ýaly, dalaşgär iňlis dilini gowy bilmeýän bolsa, uniwersitetinde dil kurslaryny alyp biler, ýöne iňlis dili ýurduň dört resmi diliniň biri bolansoň, islän dil kurslaryňyzy alyp bilersiňiz.
Dolandyryş soraglary:
1. Türkiýäniň milli bilim ulgamlarynyň umumy gurluşy barada näme bilýärsiňiz?
2. Türkiýe Respublikasynda okuwdan daşary bilim nähili geçirilýär?
3. Türkiýede liseýler haýsy hünärler bilen işleýär?
4. Türkiýede ýokary bilimiň tapgyryny düşündiriň.
5. Türkiýede bilim bilen baglanyşykly kanunlar haýsylar?
6. Singapuryň bilim ulgamy barada näme bilýärsiňiz?
Kitaplar:
1. J.G. Oldoldoşew "Daşary ýurtda bilim" T., 1995.
2. "Türk bilim ulgamy" T., 1994.