Pedagogika nazariyasi, Pedagogika tarixi) (Pedagogika oliy ta’lim muassasalarining barcha bakalavriat ta’lim yo’nalishlari uchun) Toshkent 2019

17.4. Maktab ishini rejalashtirish
Maktabda tuzilgan ish reja mazkur maktab pedagoglar jamoasi har bir a’zosining faoliyatini tartibga soluvchi qonun, ko‘rsatkichlar tizimida ifodalangan davlat topshirig’idir. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, har qanday vazifani muvaffaqiyatli ravishda bajarish, tashkiliy tadbirlarni, Shu jumladan, xalq ta’lim va maktab ishiga oid bo‘lgan tadbirlarni amalga oshirish - to‘g‘ri rejalashtirish mahoratiga bog‘liq bo‘ladi. Xalq maorifi bo‘limining ishini, jumladan, maktab ishini rejalashtirish-avvalo uning vazifalarini, faoliyat mazmuni va metodlarini aniqlashdan iboratdir.
To‘g‘ri tuzilgan ish rejasi - xatoga yo‘l qo‘yishdan asrash bilan birga, ilgari yo‘l qo‘yilgan xato va kamchiliklarni tugatishni ham ta’minlaydi. To‘g‘ri tuzilgan reja rahbarlari uchungina emas, ayni vaqtda muallimlar jamoasining har bir a’zosi uchun ham yo‘l ko‘rsatuvchidir. Shuning uchun ham maktab ishini rejalashtirish maktab ichki boshqaruv tizimida muhim o‘rinni egallaydi va muhim pedagogik ahamiyatga molik bo‘lgan masaladir.
Maktab ish rejasining turlari
Umumtiy ta’lim maktablari uchun shartli ravishda qabul qilingan ish rejalari mavjud.
Ular quyidagi rejalardir:
1. Maktabning ma’lum istiqboli davrga mo‘ljallab (bir besh yillik uchun) tuzilgan ish rejasi. Bu maktabning istiqbol ish rejasi deb ataladi. Bu ish rejasi umummaktab xalq xo‘jalik reja (ko‘rsatkichlari asosida tuziladi. Bunda maktabning ma’lum davrga rivoji o‘quv moddiy va texnika bazasi,maktab qurilishi, o‘quvchi va o‘qituvchilar soni, sinflar soni, o‘quv kabinetlarining soni kabilar) turli raqamlar asosida ko‘rsatiladi.
2. Maktabning bir o‘quv yiliga mo‘ljallab tuziladigan ish rejasi. Mazkur reja maktabning istiqbol ish rejasining shu o‘quv yiliga tegishli bo‘lgan qismi hamda maktab oldida turgan vazifalarni hisobga olgan holda tuziladi. Maktabning bir o‘quv yiliga mo‘ljallangan ish rejasi maktab ish turlari asosida ishlanadi. Maktabning mazkur ish rejasining mazmuni va mundarijasi xususida biz keyinrok to‘xtaymiz.
3.Maktabning joriy ish rejasi. Mazkur reja maktabning bir o‘quv yiliga mo‘ljallab tuzilgan ish rejasi asosida ishlanadi. Bu reja turkumiga:
-maktab direktori va uning o‘rinbosarining bir o‘quv yiliga mo‘ljallab tuzadigan ish rejalari:
-maktabda fanlar bo‘yicha tashkil etilgan metodik birlashmalarning ish rejalari:
-sinf rahbarining ish rejalari:
-fan to‘garaklari yakuni uzaytirilgan guruppa rahbarlarining ish rejalari:
-maktab kutubxonasining ish rejalari;
-maktab ustaxonasining ish rejasi;
-maktabning ota-onalar komitetining ish rejasi;
-maktab vrachi va hamshirasining ish rejasi;
-har bir boshlang‘ich va fan o‘qituvchisining kalendar’ va kundalik darsni o‘tkazish rejasi kabi rejalar maktabning joriy rejalar tizimidan o‘rin oladi.
Shuni alohida o‘qitish lozimki, rejani to‘g‘ri tuzish bilan ish bitmaydi. Ishning muvaffaqiyati Shu rejani qanday amalga oshirishga, unda belgilangan tadbirlarni hayotga tadbiq etish mahoratiga ko‘p jihatdan bog‘liqdir. Maktab rejasini amalga oshirishda quyidagilar muhim pedagogik ahamiyat kasb etadi:
1. Maktabning yuqori tashkilotlar, xalq ta’limi bo‘limlari va maktabga yaqin bo‘lgan turli muassasalar bilan mustahkam aloqa o‘rnatilganligiga:
2. Boshqarish va rahbarlik ishiga bilimdon, o‘ta xalol, ishbilarmon va yaxshi ma’muriy qobiliyatga ega bo‘lgan pedagogik xodimlar jalb etilganligiga:
3. Kadrlar o‘rtasida ish taqsimotining to‘g‘ri tashkil etilganligiga:
4. Rahbar xodimlardan tortib eng quyi ijrochiga umumiy rejadan kelib chiqadigan Shaxsiy (joriy) ish rejasini tuzib, Shu asosda ish yuritishiga:
5. Rahbarning maktab ish rejalarining bajarilish yuzasidan samarali hamda uzluksiz nazoratni urnatganligiga.
Maktab rejasi ustida ishlash jarayonida o‘sib kelayotgan yosh avlod taqdiri haqida, ularning ma’naviy va jismoniy kamol toptirish haqida o‘ylash kerak. Maktab ishini rejalashtirishda o‘qituvchilar jamoasining ijodiy taqdiri haqida, ziyokorlarni ma’naviy jihatdan o‘stirish va ularning ilmiy, metodik va umum pedagogik mahoratini oshirish haqida o‘ylash lozim, maktabda o‘quv dasturlarining bajarilishi, o‘quvchilar bilimining sifati, ularning tarbiyalanganlik darajasi, umuman olganda o‘quv-tarbiya ishining hamma jihatlari o‘qituvchiga uning xalol mehnatiga bog‘liq.
O‘qituvchi - maktabdagi bosh siymo. Bundan keyin ham shunday bo‘lib qoladi. Shuning uchun ham maktabning ish rejasida o‘qituvchilar jamoasidagi kuchlarni Shunday taqsimlash kerakki, ularning har biri topshiriqlarni bajarishga butun kuch va g‘ayratlarini safarbar etish imkoniyatiga ega bo‘lsin. Shunday ekan, maktabning o‘quv-tarbiya ishlarini rejalashtirishda quyidagi uchta shartga rioya qilish maqsadga muvofiqdir:
1. Ishning boshlang‘ich ahvolini chuqur pedagogik tahlil qilish yo‘li bilan, ya’ni ish rejalashtirilayotgan paytda pedagogik jarayon tavsifini aniq bilish.
2. Ishning rejalashtirilishi oxirida maktab jamoasi tomonidan o‘quvchilarga berilgan ta’lim va tarbiyaning darajasini aniq tasavvur qilish.
3. Maktab ishini hozirgi kun talablari darajasiga ko‘tarmoq uchun, Shunga imkon beradigan pedagogik vositalarni eng maqbul tarzda tanlash.
Maktab ish rejasining mazmuni va mundarijasi
Rejalashtirish o‘z shakliga ko‘ra matnli, grafik va aralash (matnli va grafik) bo‘lishi mumkin. Reja qisqa, aniq va tushunarli, pedagogik maqsadlarga muvofiq tuzilib, yagona yo‘nalishlarni, qo‘yilgan masalalarni bajarish tadbirlarini o‘z ichiga olgan bo‘lishi kerak. Rejaning sifati rejalashtirish qanchalik oqilona va to‘g‘ri qo‘yilishiga bog‘liqdir. Odatda, maktab ishi rejalashtirilayotganda uning tuzilishini ikki qismdan iborat tuzish tavsiya etiladi: 1-qism analitik bo‘lib, unda maktab ishining o‘quv yilidagi yakunlari tahlili va yangi o‘quv yilidagi vazifalari o‘z aksini topadi; 2-qism esa amaliy xarakterda bo‘lib; unda bu vazifalarni bajarish tadbirlari rejalashtiriladi.