Pedagogika tariyxı pán sıpatında. Eń áyyemgi dáwirlerden b e. VII ásirge shekemgi tálim-tárbiya hám pedagogikalıq pikirler. VII ásirden XIV ásirdiń birinshi yarımına shekem Orta Aziyada tárbiya, mektep hám pedagogikalıq pikirler

9.3. XII ásirde Rossiyada pedagogikalıq ádebiyatlardıń basıp shıǵarılıwı. Rus pedagog-ilimpazlarınıń pedagogikalıq ideyaları.

VII ásirden baslap Rossiyada grek alfaviti tiykarında slavyan jazıwı qáliplese basladı. IX ásirdiń ekinshi yarımında Kirill hám Mefodiy slavyan jazıwın oylap tapqan hám káramatlı, diniy kitaplardı slavyan tiline awdarǵan.

VIII-IX ásirlerde rus mámleketiniń orayı Kievte jaylasqanlıǵı tariyxtan málim. 988 jılǵı letopislerde kórsetiliwinshe Kiev knyazı Vladimir Kievlilerdi shoqıntırǵannan keyin shirkewler qurıwǵa, poplardı tayınlawǵa, sonıń ishinde óz drujinası balalarına «kitap ilimin» uyreniwge buyrıq bergen. 1028 jılı knyaz Yaroslov Novgorod qalasında hámeldar hám poplardıń 300 den aslam balasın jıynap «kitap ilimin» uyretiwge buyrıq bergen. XI ásirdiń aqırına kelip Kievte hayal-qızlar uchilishesi ashıldı hám ol jerde jazıwǵa, oqıwǵa, qosıq aytıw hám tigiwshilik ónerine uyretilgen. Bular Rossiyadaǵı birinshi mektepler boldı.

XI-XIII ásirlerde Kiev mámleketinde qoldan jazılǵan, yaki kóshirilgen maqalalar, kitaplar payda bola basladı. Olardıń ishinde kópshiligi pedagogikalıq kórsetpeler hám maqalalardan ibarat boldı.

Sol dáwirde «Pchela», Svyatoslavtıń avtorlıǵındaǵı «Izbornik», «Izamragd» («Izumrud»), «Zlatostruy», «Zlotaust» toplamları tarqatılıp, olarda ullı grek filosofları Sokrat, Demokrit, Aristotellerdiń pedagogikalıq kóz-qarasları bayanlanǵan maqalaları berilgen. Ásirese XII ásirde «Vladimir Monomaxtıń balalarǵa ilimi» («Pouchenie Vladimira Monomaxa detyam») atlı kitap pedagogikalıq estelik sıpatında judá qádirlendi. Bul kitapta úlken danalıq iyesi, mámleketlik ǵayratker Vladimir Monomax balalarǵa qalay jasaw kerek, watan súyiwshilik degenimiz ne, onı qalay qorǵaw kerek h.t.b máseleler boyınsha másláhátler beredi hám olarǵa aqıllı, adamgershilikli, márt, miynetkesh bolıwǵa, úlken jastaǵılarǵa húrmet kórsetiw, jetim-jesirlerge ǵamxorlıq etiw lazımlıǵın úyretedi. Olardı oqıwǵa, bilim alıwǵa shaqıradı. Kóp tillerdi bilgen óz ákesin mısal etip kórsetedi.

Rossiyada, ásirese Novgorod qalasında «kitap kóshiriwshilik» júdá úlken kásip sanalıp, bul ónerge balalar jaslayınan shańaraqlarda úyrenilgen. Olar kitaplardı kóshiriw, túplew, bezew isleri menen shuǵıllanǵan. Novgorod qalasında ótkerilgen arxeologiyalıq qazılmalar waqtında aǵashqa súyek járdeminde tırnalıp jazılǵan 36 háripten ibarat alfavit, aǵash taxtalarǵa jazılǵan xatlar, gramotalar h.t.b. tabılǵan. Oqıwshılarǵa oqıwdı háriplerdi qosıw, esap shıǵarıwda barmaqlardan paydalanıw jolı menen úyretiw dástúrge aylanǵan. 1076-jılı basılıp shıqqan Svyatoslavtıń «Izbornik» kitabında balalarǵa oqıwdı úyretiw metodikası boyınsha túsinikler berilgenligin kóriwge boladı.

XII ásirde Kiev mámleketinde «sawat ustaları» («mastera gramotı») dep atalǵan kásip túri payda boldı. Olar óz úyinde yaki ata-analardıń ótinishine qaray jeke shańaraqlarǵa barıp, balalarǵa jazıwdı, sızıwdı, oqıwdı, diniy kalima qaytarıwdı tólemli túrde úyretken. Bunday geypara ustalarda tálim alıwshı balalardıń sanı 8-10 nan aslam bolıp, sol zamannıń ólshemi menen bul bir mektep esaplanǵan. «Sawat ustaları»nıń geyparaları bul ónerdi sawatqa iye bolǵanlıǵı ushın qosımsha jumıs sıpatında alıp barǵan, al ayırımları qurǵınlaw shańaraqlardıń balalarına jazıw, sızıwdan basqa grammatikanıda úyretken. Balalar oqıwǵa jeti jastan barǵan, al ayırım jerlerde oqıwǵa eresek adamlarda qatınaǵan.

Sol dáwirde barlıq aǵartıwshılıq hám tárbiya islerin óz qolına alıwǵa umtılǵan shirkewlerde diniy kóz qarastan bir-birine qarama-qarsı bolsada «sawat ustaları»nıń xızmetinen paydalanıwǵa májbúr bolǵan.

Dáwirdiń ótiwi menen basqa eller qatarı Rossiyadada kitap basıp shıǵarıw isleri alıp barıldı. Lekin birinshi baspa sabaqlıq 1574-jılı Ivan Fedorov tárepinen L’vov qalasında slavyan tilinde basıp shıǵarılǵan «Azbuka» (Álipbe) sabaqlıǵı boldı.

Bul dáwirlerde Rossiyada tálim-tárbiyanıń hám pedagogikanıń rawajlanıwına Vladimir Monomaxtan tısqarı Serafim Vladimirskiy, Mitropolit Illarıon, Feodosiy Pecherskiy hám taǵı basqalar ózleriniń shıǵarmaları, tárbiyalıq pikirleri menen úlken úles qostı.