Pedagogika tariyxı pán sıpatında. Eń áyyemgi dáwirlerden b e. VII ásirge shekemgi tálim-tárbiya hám pedagogikalıq pikirler. VII ásirden XIV ásirdiń birinshi yarımına shekem Orta Aziyada tárbiya, mektep hám pedagogikalıq pikirler

20. Nókis mámleketlik pedagogika institutı qashan shólkemlestirilgen?

A.1932; B. 1934; C. 1937; D.1940

21. «XXI ásirdiń belgili alımı» (London 2001) sertifikatın alıwǵa miyasar bolǵan pedagog-ilimpaz tómendegilerdiń qaysı biri?

A. S.Rajabov; B. Ó.Álewov; C. J.Orınbaev; D. S.Májitov

8.1. Ǵárezsiz Ózbekstanda bilimlendiriw tarawında ámelge asırılıp atırǵan reformalar, Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan Respublikaları Konstituciyalarında tálim-tárbiya máseleleriniń sáwleleniwi.
Ózbekstanda 1991 jıldıń 31 avgustı tariyx jılnamalarına altın háripler menen jazıladı. Sebebi tek ǵana ǵárezsizliktiń sharapatı menen jergilikli xalıqlardıń ásirler dawamındaǵı erkin hám ǵárezsiz, teńler ishinde teń bolıp jasaw ármanı iske astı. Biraq kóp jıllar dawamında burınǵı sovet respublikaları hám úlkelerde hámme ushın birdey bolǵan pedagogikalıq sistema húkimranlıq etip, bilimlendiriw procesi Oraydan jiberilgen sabaqlıq hám kórsetpeler, oqıw rejeleri, baǵdarlamalar tiykarında shólkemlestirildi. Ana tili, watan tariyxı, geografiyası, milliy úrp-ádet hám dástúrler sırtta qalıp, ata-babalar ótmishinen biyxabar oqıtıldı.

Ǵárezsizlikke erisilgennen keyin pedagogikamız tariyxında uzaq waqıt qadaǵan etilgen, dıqqat-itibardan shette qalǵan milliy miyrasqa qızıǵıwshılıq arttı. Olardaǵı aldıńǵı pedagogikalıq pikirler tálim-tárbiya processine engizile basladı. Jańa sabaqlıqlar, oqıw qollanbaları payda bola basladı, olardı jazıwda tariyxıy hújjetlerden, milliy-mádeniy, triyxıy ádebiyatlardan keń paydalanılmaqta.

1992 jılı 8 dekabr’ kúni on ekinshi shaqırıq Ózbekstan Respublikası Oliy Májilisiniń on birinshi sessiyasında Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń qabıl etiliwi xalqımızdıń ásirler dawamındaǵı arzıw-úmitlerin júzege shıǵarıwda úlken áhmiyetke iye boldı.

1992 jıl 2 iyulda ǵárezsizlikten keyingi birinshi «Bilimlendiriw haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikası Nızamı qabıl etildi (Aldın SSSR dáwirinde 1930, 1949, 1958, 1973, 1984 jılları qabıl etilgen edi). Bul nızam sol jılı qabıl etilgen «Ulıwma orta bilim beriw mektebi haqqına»ǵı Reje menen birgelikte elimizdegi júrgizilip atırǵan tariyxıy reformalar mazmunınan kelip shıǵıp bir qansha zamanagóy jańa principlerdi basshılıqqa aldı hám tálim-tárbiya processinde úlken ózgerislerdiń ámelge asıwına tiykar boldı.

Degen menen mámlekettegi siyasiy-ekonomikalıq, sociallıq-mádeniy rawajlanıwlar bilimlendiriw tarawında bir qansha óz sheshimin kútip turǵan máselelerdiń bar ekenligin kórsetti. Atap aytqanda shaxs, mámleket hám jámiyet mápleri menen kadrlar tayarlaw sisteması arasındaǵı muwapıqlıqtıń bolmawı, oqıwshılardıń máplerin qorǵaytuǵın hám múmkinshiliklerin esapqa alatuǵın mámleketlik ólshemlerdiń bolmawı, tálim-tárbiya processinde oqıwshılardıń erkin pikirlewge úyretilmewi, tálimniń úzliksizliginiń támiyinlenbegenligi, 9- hám 11-klass pitkeriwshileriniń kópshiliginiń oqıw yaki jumıs penen támiyinlnbegenligi hám t.b. bilimlendiriw hám kadrlar tayarlaw sistemasında túpkilikli ózgerislerdiń ámelge asırılıwın talap etti.

Nátiyjede 1997 jılı 29 avgustta Oliy Májilistiń 9 sessiyasında jańa redakciyadaǵı Ózbekstan Respublikasınıń «Bilimlendiriw haqqında»ǵı Nızamı hám sol Nızam tiykarında islep shıǵılǵan Kadrlar tayarlawdıń Milliy baǵdarlaması qabıl etildi. Usı Nızamǵa muwapıq 1997 jıldıń 15 dekabrinde Joqarǵı Keńestiń on birinshi shaqırıq on úshinshi sessiyasında Qaraqalpaqstan Respublikasınıń «Bilimlendiriw haqqında»ǵı Nızamı qabıllandı.

Jańa Nızam hám Kadrlar tayarlawdıń Milliy baǵdarlamasında kadrlar tayarlaw sistemasında, elimizdiń bilimlendiriw tarawında bir qansha túpkilikli ózgerislerdi engiziw kózde tutılǵan. Atap aytqanda, bilimlendiriw tarawında mámleketlik siyasattıń tiykarǵı principleri jańalandı, Mámleketlik bilimlendiriw standartları engizildi, jańa tiptegi oqıw orınları bolǵan-kásip-óner kolledjleri menen akademiyalıq liceylerdi shólkemlestiriw kózde tutıldı, joqarı bilimlendiriw sistemasında bakalavriat hám magistratura basqıshları payda boldı, bilimlendiriwdiń túrleri, Kadrlar tayarlawdıń Milliy baǵdarlamasınıń ámelge asırılıw basqıshları belgilendi, kadrlar tayarlawdıń Milliy modeli islep shıǵıldı, oqıw orınlarınıń materiallıq-texnikalıq bazaların bekkemlew, jańa áwlad sabaqlıq hám oqıw ádebiyatların jaratıw hám t.b. kózde tutıldı.

Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 1998 jılı 13 maydaǵı qararı menen «Ózbekstan Respublikasında ulıwma orta bilimdi shólkemlestiriw haqqına»ǵı, 1999 jıl 16 avgusttaǵı «Ulıwma orta bilimniń mámleketlik bilimlendiriw standartın tastıyıqlaw haqqında»ǵı qararları, Ózbekstan Prezidentiniń 2006 jıl 31 maydaǵı «Ulıwma bilim beriw mektepleri oqıwshıların sabaqlıqlar menen támiyinlew sistemasın jetilistiriw boyınsha qosımsha ilájlar haqqında»ǵı qararı, 2004 jıl 21 maydaǵı «2004-2009 jıllarda mektep bilimlendiriwin rawajlandırıwdıń mámleketlik baǵdarlaması haqqında»ǵı Prezident Pármanı hám t.b. huqıqıy normativ hújjetler qabıl etildi. Jańadan Ózbekstan Respublikası Mektepke shekemgi bilimlendiriw ministrligi shólkemlestirildi.

Ásirese Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017 jıl 7 fevralda qabıl etilgen PF-4947 sanlı «2017-2021 jıllarda Ózbekstan Respublikasın jánede rawajlandırıwdıń tiykarǵı baǵdarları boyınsha Háreketler strategiyası» atlı Pármanında tálim-tárbiya sistemasın bunnanda bılay rawajlandırıw baǵdarında júdá úlken wazıypalar belgilengen.

Ózbekstan hám Qaraqalpaqstanda bilimlendiriw sisteması Respublikamız Konstituciyası, Prezident Pármanları, húkimet qararları, bilimlendiriw haqqındaǵı Nızamlar, kadrlar tayarlawdıń milliy baǵdarlaması tiykarında dúzildi hám basqarıldı.

Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan Respublikaları Konstituciyalarınıń tiyislisinshe 41- hám 39-stat’yalarında «Hár bir adam bilim alıw huqıqına iye. Biypul ulıwma orta tálim alıwǵa mámleket tárepinen kepillik beriledi, mektep jumısları mámleket qadaǵalawında boladı» dep kórsetilgen. Sonday aq Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 64 stat’yasında «Mámleket hám jámiyet jetim balalardı hám ata-analarınıń ǵamqorlıǵınan ayrılǵan balalardı baǵıw, tárbiyalaw hám oqıtıwdı támiyinleydi» dep kórsetilgen.

«Bilimlendiriw haqqında» Nızamnıń 4-stat’yasında jınısı, tili, jası, rasası, xızmet túri, sociallıq jaǵdayı, jasaw ornı, aymaqta qansha waqıt jasaǵanlıǵınan biyǵárez, hár bir puqaraǵa bilim alıwda teń huqıqlar kepillikleri támiyinlenetuǵınlıǵı aytılǵan.

Bunıń ushın Respublikamızda mámleketlik hám mámleketlik emes oqıw-tárbiya orınları shólkemlestirilgen. Hár bir puqaranıń ózi qálegen oqıw ornında, pulsız yamasa shártnamalı baslamalarda tólemli oqıwına huqıq beriledi. Kelesi basqıshtaǵı oqıw orınlarına kirerde bilimlendiriw mákemeleriniń barlıq túrlerin pitkeriwshilerdiń teń huqıqlıǵı saqlanadı. Óz betinshe oqıp bilim alǵan puqaralarǵa belgilengen bilimlendiriw mákemelerinde eksternat tártibinde attestaciyadan ótip mámleketlik hújjet alıwǵa ruxsat etiledi. Studentlerge, oqıwshılarǵa nızamǵa muwapıq stipendiyalar hám jeńillikler beriledi. Uqıplı, ziyrek oqıwshılar, studentler hám jas oqıtıwshılarǵa «Úmit», «Ustaz», «Uluǵbek» hám basqa da fondlar arqalı dúńyanıń eń abıroylı oqıw orınlarında bilimin jetilistiriwge qolaylı jaǵdaylar jaratıladı. Ózbekstanda ózbek tili, Qaraqalpaqstanda qaraqalpaq tili mámleketlik til esaplanıp oqıwshılardıń, studentlerdiń qaysı tilde oqıwına teńdey huqıq beriledi.

8.2. «Bilimlendiriw haqqında»ǵı Nızam hám «Kadrlar tayarlawdıń Milliy baǵdarlaması»-Respublikamızda tálim-tárbiyanı shólkemlestiriw hám kadrlar tayarlawdıń huqıqıy tiykarı sıpatında.
Jámiyet tárepinen belgilengen tárbiyanıń maqseti hám wazıypaları, jas áwladtı turmısqa hám miynetke tayarlaw mashqalaları arnawlı oqıw-tárbiya mákemelerin dúziwdi talap etedi. Jámiyettegi social-ekonomikalıq qatnasıqlar, óndiristiń rawajlanıwı túrli-túrli oqıw-tárbiya orınlarınıń payda bolıwına hám olardıń tarmaqlarınıń tez pát penen kóbeyip barıwına sebep boladı. Nátiyjede bilimlendiriw sisteması qáliplese baslaydı.

Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan Respublikalarınıń bilimlendiriw haqqındaǵı Nızamlarında bilimlendiriw sisteması respublikalarımızdı sociallıq, ekonomikalıq hám mádeniy rawajlandırıwdıń aldıńǵı baǵdarı dep járiyalandı. Ózbekstan Respublikasınıń Birinshi Prezidenti Islam Karimov «Bul saladaǵı jumıslarımızdıń baslı maqseti—iyman-isenimi pútin, erki bekkem, erkin puqaralıq ruwxıyattı qáliplestiriw, yaǵnıy erkin kóz-qarasqa iye, ata-babalarımızdıń biybaha miyrasına hám zamanagóy pikirge tiykarlanıp jasaytuǵın kámil shaxstı-jetik insandı tárbiyalawdan ibarat»—degen edi.