Pedagogika va psixologiya

Mavzu -7: Neofreydizm ta’limoti. 
Reja:

1.
K.Xorni, T.Salleven, E.Fromm ta’limoti. 

2.
Tugma harakter va ijtimoiy motivatsiya haqida tushuncha. 

3.
Psixoanaliz tushunchasiga tankidiy yondashish. 

4.
Neobixeviorizm haqida tushuncha. 
Bixeviorizm 
AKSH psixologiyasida vujudga kelgan bixeviorizm (xulk ma’nosini anglatadi) 
pisixologiyasi okimi 19-asrning axiridan boshlab yunalish sifatida xukm surib
kelmokda. Bixeviorizm vakillari emperik ( amaliy )psixologiyaga va uning 
interospektiv metodiga (uz-uzini kuzatish) karshi kurashdilar.Bixevioristlar
psixologiya filosofiyasiga emas,tabiatshunoslik fanlariga tayanib kuzatish, 
eksperement utkazish,ichki(sub’yektiv) metodan voz kechib tashki ( ob’yektiv)
metodga kochish goyalarini ilgari surdilar. Bixevioristlar insonlar va hayvonlar 
ruhiy dunyosini urganish bevosita xissiy organlar yordami bilan ks ettiriladigan
narsaar va xodisalarga yunaltirilishi kerak degan pozitsiyani egalladilar. 
Bixeviorizm psixologiya maktabi, psixologiya fani - inson va hayvonlar
organizmlarining fakattashki ifodali harakatlarini (mimika,imo- ishora, nutk 
kabilarni)tatbik kilish shart, undan tashkari na ob’yekt, na aspekt bulshi mumkin
emas, degan davo bilan chikdilar. Bixeviorizm psixologiya maktabi psixologiya 
fanining predmeti psixika emas, balki inson va hayvonlar xulkini urganishdan
iboratdir, degan goyani ilgari suruvchi va ximoya kiluchi okimdir. Bixeviorizm 
xulk deganda organizmning fakat tashki muxitdagi kuzgaluvchilarga nisbatan
kaytaradigan javob harakatlari yigindisini tushunadi.Demak, bixeviorizm 
nazariyasiga kura, psixologiyani bosh vazifasi fakat tashki stimul bilan unga
kaytariladigan reaksiyalar urtasidagi teng ma’nodli boglanishlarni aniklashdan 
iborat.Bixeviorizm okimining asoschilari AKShlik psixologlar Dj. Uotson (1878-
1958)va E.Torndayklardir(1871-1949).Keyinchalik bo`lar katoriga K.Leshli (1890-
1958), A.Veys(1874-1931) va boshkalar kelib kushildilar.

---

Xozirgi kunda bu okim bir necha psixologik maktablarga ajralib ketgan. Hamasi

uchun umumiy formula S-R,ya’ni stimul reaksiya xizmat kilib kelmokda. 
Bixeviorizmning asoschisi E.Torndayk hayvon (kalamush ) psixikasini
urganishdagi metodni inson ruhiy dunyosini tadkikotetishga tatbik kiladi.Uning 
fikricha,inson xulki hayvonlarnikiga uxshash bitta reaksiyalar yigindisi taikasida
emas, balki kuzgaluvchilarning bir guruh tizimi yordami bilan xosil kilinadi. E 
Torndayk organizamni javob reaksiyalari yigindisini - xulk, kuzgovchilarning
murakkab tizimini vaziyatlli tashki sharoit ekanligini tushuntiradi. Shuning uchun 
inson ruhi ong bilan emas, balki vaziyat bilan boshkariladi.
Dj. Uotson tafakkurning ichki nutk va noverbal ( tovushsiz, imo-ishora, mimika 
) kommunikatsiyani ( xabar yuli yoki muomala akti) birga kushib keng ma’noda
tushunadi va uni uchta shaklga ajratib urganadi.Nutk shakllaridan biri - nutk 
malakalarini asta-sekin avj oldirish deb ataladi, bunda she’rni yoki ibratli suzlarni
anik esga tushirish uz ifodasini topadi. Tafakkurning ikkinchi shakli - sub’yekt 
uchun yangi bulmagan topshirikni suz yordami bilan yechish ( yarim -yortisi
unutilgan she’rni eslashga harakat ) va nixoyat, yangi topshirikni yakkol ifodali 
harakat va suz yordami bilan yechish.
Dj. Uotson uchun malaka- bu individual urgatilgan xatti- harakatdir. Ushbu 
nazariya nuktai nazaridan karasak, tafakkkur malakaga yakinlashtirilib kuyiladi,
chunki she’rni esga tushurish ham tafakkur deb talkin kilinadi.
Dj. Uotson tilni uzlashtirishning ijjtimoiy jixatlarini umuman hisobga olganda,
nutkni tuzilishi va rivojlanishiga sira e’tibor kilmagan. Nutk bilan tafakkur birligi 
tugrisidagi prinsipni anglab yetmagan, tafakkur va ongning xulk kurinishi sifatida
olib karagan. 
Keyinchalik bixeviorizmning kognitiv nazariyasi vujudga keldi. Bixeviorizm
formulasi biroz uzgarilib S-S tarzda qo`llanila boshlandi, xulk kognitiv 
nazariyasida tafakkur mohiyatiini ochishga xizmat kiladigan kator tushuncha
ishlatildi; Jumladan, " bilish rejasi", "bilishga moyillik","ma’noga nisbatan 
belgining munosabati", " ahamiyati ", " maksad", " tayyorgarlik" bilish tuzilmasi
kutiladigan natija maxsuli va boshkalar. Afsuski, bu nazariyada tafakkur mustakil 
bilish jarayoni kilib ajratilmagan.Kuprok idrok fenomenlari ( noyob xodisalar),
xotira jarayoni yuzasidan ma’lumot olish mumkin xolos. Sanab utilgan 
tushunchalarning barchasi xulk psixologiyasiga tula-tukis buyin sundirilgan.

---