Pedagogikasi

«Ib n S in o 
va 
ilon » 
afsonasida aytilishicha, Ibn 
Sino ju d a yoshligidanoq zehni o ‘tkir, didi baland, ishi bilan so ‘zi bir 
bola b o ‘lib o ‘sgan ekan. B ir kuni otasi o ‘g ‘li bilan gaplashib o ‘tirib:
?7 M.Mvpo/iOB. 3TH0MaaaHHüT. —
T.: 
AaonaT, 
2003. 133-6.
122

---

«Bolam katta boMsangiz kim b o ‘lasiz?» - deb so ‘rab qolibdi. Ibn Sino 
avvaliga nima deb javob berishni bilmay, duduqlanib qolibdi. Keyin:
-T abib boMaman, sizni, enamni, davolab yuram an, - deb javob 
beribdi.
-B oshqalarni-chi, boshqalarni davolam aysizm i? - so ‘rabdi otasi. 
Ibn Sino:
-H am m a-ham m ani davolaym an, katta tabib bo'lam an, - debdi. Ibn 
Sino kunu tun tabiblikni o ‘ylabdi, o ‘t-giyohlarni, m eva-chevalarni yeb, 
suvidan 
ichibdi. 
Am m o 
tabib 
boMolmabdi. 
Otasi 
katta-kichik 
shaharlarga olib borib, tabiblarga shogird beribdi, am m o ulardan biron- 
bir narsa o ‘rganishga aqli yetm agan Ibn Sino qayerga borsa, u yerdan 
qochib kelaveribdi. M endan tabib chiqmas ekan-da, deb o ‘ylabdi. Ota- 
onasi ham o ‘g ‘limizdan tabib chiqm as ekan, boshqa hunarga o ‘rgatsak 
bo‘larkan, degan xulosaga kelishibdi. Shu orada ibn Sino oltidan o ‘tib. 
yettiga kiribdi. Yetti yoshga to ‘lgan kuni kechasi tush ko‘ribdi. Tushida 
iloniar ko ‘p bo ‘lgan «lion o ‘rda»da yurgan yemish. Oq ilon unga oq suv 
berib, u dardga davo dermish; qizil ilon unga qizil suv berib bu dardga 
davo dermish; qora ilon ibn Sinoga qop-qora sut berib, falon kasalga 
davo dermish; sariq ilon sariq suv berib, piston dardga shifo dermish. 
iloniar bilan o ‘ralib-o‘ralib, yum alab-dum alab, o ‘ynab-kulib turib 
u yg‘onib ketibdi. U yg‘onib ketgach, tundayoq ilon izlab ketibdi. Izlay- 
izlay ilonlardan bir-ikkitasini ushlab kelib, ulardan zahar olibdi-da, uni 
echki, q o ‘ylarning sutiga q o ‘shib, kasallarga davo bo'ladi, deb 
beraveribdi. Keyin esa har xil giyohlarni terib kelib, ezib, ilon zaharini 
q o ‘y-echki sutlariga qo'shib, kasalman deganlarga bera boshlabdi. Kim 
kasalm an deb kelsa, ibn Sino davosidan davolanaveribdi. Yetti 
yoshidayoq yetti iqlimga ovoza b o ‘lgan ibn Sino tabiblar tabibi degan 
unvonga sazovor b o lib d i. Keyin o ‘yIab-o‘ylab, tibbiyot timsoli sifatida 
ilon bilan uning zaharini tanlabdi.
Demak, hozirgi zam onaviy farm asevtika va tabobat ilmining asosi 
xalq tabobati ekanligini inkor etib bo‘lmaydi, zéro xalqim iz qadim dan 
turli xastaliklam i davolash usullarini bilishgan, bunda tabiatda mavjud 
barcha im koniyatlardan foydalanishgan. Shu bilan birga tabiatning xalq 
tabobatidagi ahamiyatini yoshlarga tushuntirib, ularni tabiatni e ’zozlash, 
undan oqilona foydalanishga o'rgatishgan.
SogMom turm ush tarzi ham har bir xalqning eng muhim tabiiy 
ehtiyoji hisoblanadi va tarixiy shakllangan an ’anaviy xalq mada- 
niyatining ajralmas qismi sanaladi.
123

---

A n'an aviy xalq m adaniyati m oddiy va m a'naviy yaxlitlikda inson- 
ning sog‘lom turm ush tarzini ta ’m inlashga qaratilgan, tarixiy jihatdan 
sinalgan k o ‘p asrlik xalq tajribasining ju d a katta bilim, k o ‘nikm a va 
m alakalariga ega. Xalq tajribasining bu im koniyatlarini uning am aliy 
aham iyatini hisobga olib, «X alqning salom atlik pedagogikasi» deb 
atasak ham boMadi.58
Xalq m adaniyati ijobiy im koniyatlarining barchasini hisobga 
olm asdan, eng asosiysi, yoshlikdan insonni m a’naviy-etik va jism oniy 
qiyofasini izchillik bilan shakllantirm asdan turib, ta ’lim va tarbiyada 
yaxlitlikka erishib b o ‘lmaydi. Bir so ‘z bilan aytganda, xalq tushun- 
chasiga k o ‘ra sogMom turm ush tarzi faqat jism oniy kuch, chaqqonlik, 
harakatchanlik va h.lam ing y ig ‘indisi em as, balki insonning jam iyatdagi 
jism oniy va ruhiy m uvozana\i, axloqiy va sanitar-gigienik ozodaligi, etik 
vazm inligi, psixologik xotirjam ligi va boshqalardir.
X alq pedagogikasi m anbalari, tarixiy-etnografik, m adaniyatshu- 
noslik, xalq o g ‘zaki ijodi va badiiy publitsistik adabiyotlar tahlili sliuni 
ko'rsatadiki, insonning sogMom turm ush tarzini ta ’minlashga qaratilgan 
xalq tajribasi ju d a ham k o ‘plab o g ‘zaki tarbiya vositalarida, jum ladan, 
allalar, m aqollar, m atallar, afsonalar, rivoyatlar, asotirlar, ertaklar, 
topishm oqlar, masallar, dostonlarda o ‘z aksini topgan.
M asalan, «SogMom tanda so g‘ aql», «Tozalik - sogMiq garovi», 
«Salom atlik - tum an boylik», «Bola sogMigi - ona boyligi», «Boshingni 
salqinda saqla, oyog'ingni - issiqda», «Y urakda o ‘t boMsin, m iyada muz 
boMsin» kabi m aqollar shular jum lasidandir.
Shuningdek, turli o ‘yinlar, m ehnat sayillari, kundalikdagi jam oaviy 
tadbirlar, 
shaxslararo 
o ‘zaro 
m unosabatlar, 
urf-odatlar. 
udum lar, 
a n ’analar, bayram tom oshalari kabi aralash va yaxlit holda birlashgan 
tarbiya vositalarida ham sogMom turm ush tarzi o ‘z ifodasini topgan.
O ila insonning tugMlishi va rivojlanishi, uning jism oniy va axlo- 
qiy-etik qiyofasini shakllantiruvchi bevosita m uhit sifatida asosiy, 
tarixiy yuzaga kelgan va asrlar davom ida m ustahkam langan ijtimoiy 
institutdir. 
Shu bois dunyo xalqlarining ju d a k o ‘p o ‘ziga xos 
yaratuvchan a n ’analari, urflari va udum larining «tugMlishi», birinchi 
qoMlanishi, barqaror sinovdan oMishi va m a’qullanishi aynan oilada 
am alga oshirilishi qonuniydir. Shunga k o ‘ra insonning sogMom turm ush 
tarzini shakllantirish bo ‘yicha xalq tajribasini aynan oiladan, uni 
rejalashtirish va har bir oila a ’zolarining sogMigMni saqlash tizim idan 
boshlab o ‘rganish m aqsadga muvofiqdir.