Pedagogikasi

25 Каримов И.Л. Юксак маънавият - енгилмас куч. Т.: Маънавият, 2008.-35-бет
57

---

Q urg‘oqchilik paytida y o m g ‘ir chaqirish m arosim i, shamol chaqi- 
rish va uni to ‘xtatish rasm -rusum lari o ‘tkazilgan. Q ishga tayyorgarlik 
tashvishlari bilan bog‘liq «O blo baraka» m arosim ida hasharchi - 
o ‘rim chilar bug 'doy o ‘rim ining oxirida bir parcha o ‘rilm agan yer 
qolgach, har tom ondan o ‘rib, o ‘sha yerga intiladilar. Har bir hasharchi 
oxirgi b u g ‘doy tutam ini o ‘rib olishga harakat qilgan va shu tutam ni «ona 
bug‘doy» deb ataganlar. Kim ki birinchi b o iib oxirgi tutam ga yetib 
kelsa, «yetdim , yetdim , yetdim , O blo baraka 
bersin», deb uni o ‘rib 
oladi. Ona bug‘doy shu holigacha b o g ‘lanib, uyga olib boriladi va 
bahorgi ekish paytigacha saqlanadi. Ekin ekish boshlanganda ona 
bug‘doy tozalanib, bir qism i u ru g iik donga, bir qismi yanchilib, unga 
aralashtirib, non-patir yopiladi. Yopilgan non-patir dalaga olib chiqilib, 
don sepishga chiqqan dehqonlarga ulashib berilgan.»24
Bu urf-odatlar va m arosim larda yoshi kattalar u lu g ia n g a n , halqim iz 
kelajakka umid va ishonch bilan qarashni o ‘rganganlar.
Jo ‘rachilik va ulfatchilik asosida tashkil qilinadigan «gap» 
hozirgacha saqlanib kelayotgan urf-odatlardan biri. Unda turli tarbiyaviy 
m azm undagi suhbatlar uyushtirilgan, ashula va raqslar ijro etilgan, 
m ehm onnavozlikning o ‘zbekona udum lariga rioya qilingan.
Diniy bayram larim izdan R am azon va Q urbon hayiti insonparvarlik 
xarakteriga ega b o ig a n bayram lar safiga kiradi. Bu bayram larning kelib 
chiqishi, mohiyati haqida ju d a k o ‘p m a iu m o tg a egasiz, shu bois hayit 
bayram lari bilan bog‘liq b a’zi bir urf-odat va udum lar haqida to ‘xtal- 
m oqchim iz. Ram azon hayiti R am azon oyining yakunida nishonlanadi. 
Ram azon oyining uchinchi kunidan boshlab eshikm a-eshik yurib «Yo 
ram azon» q o ‘sh ig ‘i ijro etiladi. Quyida shu qo ‘shiqdan nam unalar 
keltiram iz:
Yo ram azon aytib keldik eshigingizga ,
Q o ‘chqordek o ‘g ‘il bersin beshigingizga.
Yo ram azon, yo ram azon.
Sum-sum tilla, sum tilla, suvga solsa botmasin,
X udo bergan keng davlat tepkilasa ketmasin,
Yo ram azon, yo ramazon.
Q o ‘y -q o ‘zingiz boshiga chopsa otlar yetm asin,
Osm ondagi oyingiz m ing y ild a ham botmasin,
Yo ram azon, yo ramazon.
Farzandingiz ko ‘p bo ‘lsin, dushm aningiz ch o ‘g ‘ b o is in ,
O ltiningiz qop b o is in , qator-qator sa f b o is in ,
24 )Ka66opoß M. yiöeicnap. T.: IIIapK. 2008. 154-6.
58

---

Yo ramazon, yo ram azon.
Chopqillashsin toyingiz, m ingdan oshsin q o ‘yingiz,
Oppoq b o is in uyingiz, yerga yetsin molingiz,
Yo ramazon, yo ramazon.
Elga katta to ‘y bering, m ing yilgacha gap b o is in ,
G apginangiz doimo elu-yurtga ju p b o isin ,
Yo ramazon, yo ramazon.
Y aylovingiz h o i b o is in , bug‘doyingiz m o‘1 b o is in ,
Qush sayratib turgani b o g in g iz d a gul b o isin ,
Yo ramazon, yo ramazon.
Qaysi otga m insangiz uloq oling har to ‘ydan,
Buvingizni q o i i arim asin hech moydan,
Yo ramazon, yo ramazon.
Har yil boqqan q o ‘yingiz b o is in q o ‘sha q o ‘zidan,
Ichgangina suvingiz b o is in buloq k o ‘zidan,
Yo ramazon, yo ramazon.
0 ‘g io n in g iz sher b o is in , qizginangiz oy b o isin ,
Q adam bosgan joyida om ad doim yor b o is in ,
Yo ramazon, yo ramazon.
«Ramazon» q o ‘shig‘ini aytuvchilar inson zotiga, uning oilasiga shu 
tariqa yaxshi niyat bildirganlar, uy egalari ko'ngildan chiqarib bergan 
pul yoki oziq-ovqat m ahsulotlarini o ‘zaro teng b o iib , mahalladagi 
bem orlar, m uhtojlarga ham ulashganlar. Demak, «Ramazon» q o ‘shig‘ini 
aytishdan m aqsad odam larga ezgu niyat bildirish, sog'lik, omonlik, 
to ‘kin-sochinlik va osoyishtalik tilash ham da kam ta ’m inlangan 
oilalarga yordam berishdan iborat b o ig a n .
Hozirgi kunda ham bolalar bu q o ‘shiqni ijro etishm oqda, lekin qo ‘- 
shiq boshidagi ikki m israni biladilar, xolos. «Ram azon» q o ‘shig‘ining 
tarbiyaviy ahamiyatini e ’tiborga olib, m aktabgacha va b o sh lan g ich
ta ’lim tizim ida qo ‘shiqning matnini o ‘rgatish, m azmunini tushuntirish 
lozim b o ia d i.
X alqim izning ajoyib o ‘yin-odatlaridan biri «Qorxat» yozish b o iib , 
bu odat hozirgi kunda deyarli unutilgan. Bu o ‘yin-odat xalqim izning 
serhim m at, q o i i ochiq, saxiy, tanti xalq ekanligini namoyish etgan. 
U ning qoidasi va shartlari quyidagicha b o ig a n : «Avvalo qorxat birinchi 
qor yoqqan kuni jam oa b o iib , she’riy shaklda yozilgan, bu xalqim izning 
shoirta’bligidan darak beradi. 
Qorxat yozish y ig in id a shoirlar, 
baxshilar, zukko, hozirjavob va fozil kishilar ishtirok etishgan. Qorxat
59

---

yozish kechasi sh e’rxonlik, kitobxonlik, baxshichilik, askiyabozlik, 
donishm andlar suhbatiga aylanib ketgan. Q orxatda uning shartlari 
bitilgan. Q orxat yozuvchining vakili xatni egasiga qorxatligini bildirmay 
topshirgan-u, qo ‘lga tushib qolm aslik uchun belgilangan m asofagacha 
qochgan. A ks liolda maktub j o ‘natgan ta ra f shartlam i bajarishi lozim 
b o ‘lgan. Q orxat shartlarida noz-n e’matni dasturxonga to ‘kib, katta 
ziyofat berish aytilgan, bu ziyofat ham m a uchun bayram tusini olgan. 
Uy egalari qorxat yozgan tom onni izzat-ikrom bilan kutib olishgan.»
Q orxat, garchi hozirgi kunda unutilib borayotgan b o ‘lishiga 
qaram ay, xalq bag‘rining kengligi, o ‘zbek dasturxonining to ‘kinligi, 
zukko va sersahovat udum larim izdan biri sifatida milliy urf-odatla- 
rim izning ajoyib namunasi bo ‘lib qolaveradi.
X alqim izda shuningdek, raqam lar bilan b o g ‘liq turli urf-odatlar, 
e ’tiqodlar va tushunchalar hanuzgacha m avjud. Xalq o g ‘zaki ijodida 3,
4, 5, 7, 9, 40 raqam lari sehrii son hisoblanadi. Kelinni olov atrofidan uch 
m arta aylantirish, m arhum ning «uchi», «yettisi», «qirqi»ni o ‘tkazish, 
to 'y lard a « to ‘qqiz tovoq» berish, bem orlarni chillayosin qilish kabi 
udum lar xalqim izning aynan shu «sehrii sonlar» bilan b og ‘liq qarashlari 
asosida paydo b o ‘lgan. Xalqim iz o ‘ttiz (30) sonini unchalik yoqtirm aydi 
va « o 'ttizd a o ‘tin bo'lgan» deydi. Lekin qirq (40) soniga hurm at bildirib, 
«qirqida qirchillam a bo‘ldi», «qirqi chiqdi», «qirqiga chidagan qirq 
biriga ham chidaydi», - deydi. 0 ‘n besh (15) raqami xosiyatli sanaladi. 
Buni « o ‘n besh kunlik oydek», «boMaman deganning bolasi o 'n beshida 
bosh b o ‘lar» kabi m aqollarida k o ‘rishim iz m um kin. 0 ‘n sakkiz (18) 
raqam i ham xosiyatli. 0 ‘n sakkiz m ing olam , o ‘n sakkizga kirmagan 
kirn bor, o ‘n sakkiz yashar yigitdek kabi ifodalardan bu raqam ga hurmat 
bilan qaralganini ko^ramiz.
N asroniylar o ‘ttiz uch (33) sonini p ay g ‘am bar Isoning umr yoshi 
sifatida hurm at qilishadi (u 33 yoshida chorm ixga tortilgan), biz 
m usulm onlarda esa 63 sonini M uham m ad pay g ‘am barim izning m uborak 
yoshi deb e ’zozlanadi. Hozir ham xalqim izda 63 yoshga yetgan 
kishilarning «payg‘am bar yoshi»ga yetganligi munosabati bilan elga 
dasturxon yozish odati bor.
Yetti (7) raqam iga xalqim iz alohida e ’tibor bilan qaraydi. Oftobda 
yal-yal tovl.anuvchi kam alakning rangi qizil, z a ’faron, sariq, yashil, 
zangori, k o ‘k, binafsha kabi yetti xil ranglardan iboratligini, Q u r’onning 
birinchi «Fotiha» surasi ham yetti oyatdan iborat ekanligini ta’kid- 
lashadi.