Pedagogs international research journal

“
PEDAGOGS
”
 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 
Volume-27, Issue-1, February - 2023
 
144
tayyorgarlik testlari hamda jismoniy rivojlanishning antropometrik ko`rsatkichlarini 
o`lchashga oid adabiyotlar tahlil qilinib tadqiqot modeli yaratildi.Tanlashning uch 
tomoni: mezoni, uslubiyati va tashkil etilishi farqlanadi.Shaxsning tanlash vaqtida 
o’lchanadigan yoki tekshiriladigan sifatlari va hislatlari mezon deyiladi. Masalan, 
sportchi harakatining tezligi futbolda tanlashning muhim mezonidir.Oz navbatida 
mezon uch turga: qobilyat nishonalari, istedod va qobilyatga bolinadi.Qobilyat 
nishonalari bu tug’ma va hayotning dastlabki yillarida egallangan anatomic va 
fizialogik hususiyatlaridir. Masalan, gavdaning, ayniqsa mushak yoki yurak qon-tomir 
tizimin
ing bazi nisbatlari futboldagi bo’lajak muvaffaqiyatlar uchun qobilyat 
nishonalari bo’lib hizmat qilishi mumkin.Istedod shaxsning sifat va hislatlari 
kompleksidan iborat bo’lib, sportda katta yoki kichik muvaffaqiyatlarga erishish 
imkoniyati shunga bog’liq
dir. Tanlashda istedod asosiy mezon hisoblanadi. Texnika 
va taktika mahorati emas, balki mahoratni muvaffaqiyatli egallab olishni 
ta’minlaydigan sifatlar istedod tushunchasiga kiradi. Bu sifatlar harakat harakterida ( 
masalan, harakterlar tezligi yoki koordinatsiyasi) yoki intelektual tarzda (masalan, tez 
fikr yurutish) bo’lishi mumkin.Qobilyat istadoddan farqli o’laroq, harakat va 
operatsiyalar usullaridan, ya’ni ko’nikma va malakalardan iborat bo’ladi. Biroq 
qobilyatning asosini ko’nikma va malakalar tashkil etmaydi, balki bu ko’nikmalarni 
yo’lga solib turuvchi jarayonlar tashkil etildi. Futbolga yangi kelganlarda uncha 
qobilyat bo’lmaydi. Shug’ullanuvchilar asosiy texnik
-taktik usliblarni egallab, 
muayyan tayyorgarlik bosqichiga yetganliklaridagina, ularning qobilyatini baholash 
mumkin. Yuqori mahoratli jamoaga o’yinchilar qabul qilinar ekan, asosiy mason qilib 
aynan sportchining qobilyati olinadi.Mezonlarni o’lchash uchun qo’llanadigan usul 
yoki moslamalar uslubiyatlar deyiladi. Tanlash amaliyotida ekspert uslubiyati, 
apparaturali uslubiyat va tastli uslubiyatlardan foydalaniladi.Ekspert uslubiyatlar 
mutahhasislarning (murabbiyning o’zi ham mutahhasis bo’lishi mumkin) bo’lajak 
o’yinchining istedod darajasi haqidagi funksiyalariga asoslangan bo’ladi. Agar 
k
o’pchilik mutahhasislarda shunday fikr bo’lsa, uning ishonchliligi ancha yuqori 
bo’ladi.Apparaturali uslubiyatlar baholarning aniqligi bilan afzallikka ega. Biroq bu 
baholarga qarab istedodlilik darajasi haqida umumiy ta’surot hosil qilib bo’lmaydi. 
Ayrim 
sifatlar hali istedodni harakterlamaydi. Ular birlashishi va o’ziga hos birikishda 
namoyon bo’lishi kerak.Turli sifatlarni birikib kelishini hisobga olib tuziladigan testlar 
(sinov) tanlashning eng samarali uslublaridir. Ko’rsatkichlarning bilvositaligiga 
qaramay, testlar bir qator muhim afzallikka ega. Bu afzalliklarning asosiysi 
–
futbol 
o’yiniga istedodlilikning test modelini yaratishning mumkinligidir.Uslubiyatlardan 
maqsadga muvofiqroq foydalanishga qaratolgan tadbirlar kompleksi tanlashning 
tashkil etilishi deb ataladi.